فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث به شماره 13 رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سیزدهمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث به صاحب امتیازی و مدیر مسؤولی حمیده شریعتی نیاسر و سردبیری زهره شریعت ناصری منتشر شد.
در این شماره می‌خوانیم: «غوغای کلمات 2 (سخن سردبیر)»، «بررسی و نقد دیدگاه ابن جریر طبری درباره آفرینش حضرت حوا علیهاالسلام»، «مناسبات درونی و بیناآیه‌ای در سه سوره سوگنددار قرآن»، «واکاوی مفهوم نسخ در قرآن از نگاه متقدّمان و متأخران»، «معناشناسی تاریخی و توصیفی «فردوس» در قرآن کریم»، «ارزیابی سندی و متنی روایات آغاز نزول قرآن»، «روش‌های مقابله با تنیدگی از منظر قرآن و حدیث» و «بهداشت روانی اخلاقی در اجتماع از منظر قرآن و حدیث».
بررسی و نقد دیدگاه ابن جریر طبری درباره آفرینش حضرت حوا
سهراب مروتی
امان الله ناصری کریم وند
چکیده: در قرآن کریم آیات متعددی درباره کیفیت خلقت اولیه بشر بیان شده است، بیشتر این آیات به تفصیل آفرینش حضرت آدم علیه‌السلام را بیان کرده و کمتر به چگونگی خلقت حضرت حوا علیهاالسلام به صورت صریح پرداخته‌اند، لذا ابهامات بیشتری در این زمینه وجود دارد که مفسرین قرآن طی تفسیر آیات مربوطه به آفرینش آدم و خلقت اولیه انسان، به تشریح و رفع این ابهامات پرداخته‌اند. در این میان، ابن جریر طبری در تفسیر آیاتی که به نوعی به آفرینش حضرت حوا علیهاالسلام اشاره شده، با استناد به روایاتی، آفرینش حضرت حوا را از بدن (استخوان پهلوی چپ) حضرت آدم علیه‌السلام می‌داند. در این مقاله با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم‌السلام و همچنین نظر بسیاری از مفسرین شیعه و اهل سنت، نظر طبری در این زمینه نقد و رد شده و آفرینش حضرت حوا علیهاالسلام از گل (خاک) اثبات شده است.
مناسبات درونی و بیناآیه‌ای در سه سوره سوگنددار قرآن
(نازعات، مرسلات و ذاریات)
ابوالفضل حُرّی
چکیده: این مقاله مناسبات درونی و بیناآیه‌ای را در سه سوره سوگنددار قرآن (نازعات، مرسلات و ذاریات) بررسی می‌کند. ابتدا به پیشینه سوگندها و نیز علم المناسبه در میان قدما و متأخرین اسلامی و غربی اشاره شده و سپس از سوگند و انواع و ارکان آن ذکر به میان می‌آید. در پرتو مناسبات درونی و بیناآیه‌ای میان سوره‌ها و در اینجا سه سوره سوگنددار این پرسش پیش می‌آید که چه رابطه‌ای میان «خوشه سوگندهای» یک سوره با سایر بخش‌های سوره و یا سایر سوره‌های سوگنددار وجود دارد؟ این مقاله با بررسی ساختار سه سوره سوگنددار نشان می‌دهد که نمی‌توان «مُقسم به» این سوره‌ها را با «مُقسَمٌ علیه» سوره یا سوره‌های دیگر و برعکس در کنار هم قرار داد؛ چراکه میان «مقسم به» و «مقسم علیه» این سوره‌ها با هم و با سایر آیات رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد. در پایان، این مقاله نتیجه می‌گیرد که نه فقط میان سوگندها با یکدیگر که میان سوگندها با سایر آیات سوره‌ها نیز پیوند انداموار و منسجم برقرار است.
واکاوی مفهوم نسخ در قرآن از نگاه متقدّمان و متأخران
اصغر طهماسبی بلداجی
چکیده: یکی از مسائل مهمی که از همان آغاز در میان دانشمندان علوم قرآن مطرح بوده، نسخ در قرآن است. مفهوم نسخ در نگاه متقدّمان، مفهومی گسترده داشته به طوری که استثنا و تخصیص و تقیید را نیز در حیطه نسخ به شمار می‌آوردند. این در حالی است که متأخران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و موارد فوق را از دایره نسخ بیرون می‌دانند. تفاوت این دو دیدگاه را زمانی متوجه می‌شویم که تعداد آیات منسوخ را در نگاه این دو گروه بررسی کنیم. تعداد آیات منسوخ در نگاه متقدّمان تا بیش از دویست آیه نیز می‌رسیده در صورتی که این تعداد در نگاه متأخران بسیار کم حتی یک آیه بوده است. در این جستار به واکاوی مفهوم نسخ در نگاه این دو گروه از دانشمندان علوم قرآن پرداخته شده و از این رهگذر به طور اجمال به معنا و مفهوم نسخ در قرآن اشاره شده است.
معناشناسی تاریخی و توصیفی «فردوس» در قرآن کریم
علیرضا کوهی
چکیده: واژه فردوس که تنها دو بار در قرآن کریم آمده است، در طول تاریخ، سیر و تطور معنوی و همچنین انتقال جغرافیایی و زبانی پیچیده‌ای داشته است؛ تا حدی که لغت شناسان نتوانسته‌اند به نظریه‌ای واحد درباره آن دست یابند. در این نوشتار به معناشناسی این واژه، قبل، همزمان و بعد از نزول قرآن کریم پرداخته و با کاوش در سیر تحول معنایی آن در طول تاریخ و بررسی موارد تکرار شده آن در قرآن کریم، به بررسی لغات قریب المعنی و متحدالموضوع آن در قرآن کریم می‌پردازیم.
ارزیابی سندی و متنی روایات آغاز نزول قرآن
ناصر عابدینی
چکیده: در بیشتر منابع حدیثی و تاریخی اهل سنت از جمله صحیح بخاری، صحیح مسلم، تفسیر طبری، الدر المنثور، تاریخ طبری روایاتی در باب آغاز نزول قرآن نقل شده است که اهل سنت به آنها استناد می‌کنند. نگارنده ابتدا به نقل این روایات پرداخته و سپس آن را از جهات سندی و متنی مورد ارزیابی قرار داده است و در نهایت به این نتیجه رسیده است که از جهت سندی، روایات فوق مرسل تلقی شده و قابل اعتماد نیست؛ زیرا سند هیچ یک از این روایات به پیامبر صلی الله علیه و آله ختم نمی‌شود و راویانی غیر ثقه در سند آن وجود دارد که به هنگام نزول نخستین آیات قرآن بر پیامبر صلی الله علیه و آله به دنیا نیامده بودند و نیز شاهد نقل آن واقعه از آن حضرت نبوده‌اند. همچنین نگارنده، روایات فوق را از جهت متنی به دلیل اختلاف نقل‌ها در ساختار روایات مذکور و نیز وجود مطالبی همچون تعبیر از نخستین وحی نازله با عنوان رویای صالحه، ترس و اضطراب پیامبر صلی الله علیه و آله به هنگام دریافت نخستین وحی نازله و افسانه ورقة بن نوفل (رجوع آن حضرت به یک راهب مسیحی برای رفع ترس و اضطرابش از نخستین وحی نازله) در این روایات، مورد نقد قرارداده و تمام روایات فوق را ساختگی و جعلی دانسته است و در پایان به ذکر روایاتی از شیعه درباره آغاز نزول قرآن پرداخته که هم از جهت سندی مورد اعتماد است و هم از نظر متنی متقن و قوی هستند.
روش‌های مقابله با تنیدگی از منظر قرآن و حدیث
برات محمد هدایتی
چکیده: آرامش انسان در ایمان به خدا، باور وعده‌های او، عمل به برنامه‌های زندگی‌ساز اسلام و گام برداشتن در راه رضایت الهی است. دین مبین اسلام به عنوان یک برنامه جامع و کامل بشری، روش‌های بنیادینی را برای مقابله با هرگونه استرس و اضطراب پیش روی انسان قرار داده است که عمل به این روش‌ها مایه آرامش در زندگی و دوری از آنها سر منشأ تمام اضطراب‌هاست. مقاله حاضر برخی از روش‌های بنیادی و کارآمدی آنها را مانند تقویت ایمان و باور، یاد خدا، نماز، توکل، ایمان به رزاقیت الهی، کاستن آرزوهای طولانی، صبر، هماهنگی با واقعیت‌های دنیا و روابط اجتماعی سالم، با استدلال به آیات قرآن کریم و احادیث ائمه علیهم‌الاسلام بیان می‌کند.
بهداشت روانی اخلاقی در اجتماع از منظر قرآن و حدیث
محمدعلی رضایی اصفهانی
مصطفی احمدی‌فر
چکیده: در حالی که جهان با شتاب توصیف ناپذیری به سوی صنعتی شدن و جهانی عاری از دشواری و سختی و تحولات عمیق فن‌آوری در حال حرکت است، همچنان موضوع بیماری‌ها و مشکلات روانی اخلاقی، موضوعی در خور توجه و نه چندان خشنود کننده به حساب می‌آید. از جمله بیماری‌های روانی اخلاقی که دامنگیر جوامع شده، بیماری‌های دهشتناک، نفاق و انحرافات جنسی است. این معضلات، کالبد و ریشه جوامع را هدف قرار داده و آشفتگی روانی و پریشان حالی را به دنبال خواهد داشت.
قرآن کریم و روایات درباره این موضوعات به لحاظ مبنایی و محتوایی از غنای والایی برخوردار است و در کاهش و از بین بردن فشارهای روانی اخلاقی و تأمین بهداشت روانی اخلاقی افراد و اجتماع نقش بسزایی دارد. اسلام، راهکارها و سفارش‌هایی دارد که زمینه‌ساز بهداشت و سلامت اخلاقی اجتماع است؛ آن سان که فشارهای روانی اخلاقی مردم را از بین می‌برد و بهداشت روانی اخلاقی آنان را در این زمینه تقویت و یا تأمین می‌کند. از جمله مطالب یاد شده در این باره می‌توان از واکاوی بیماری نفاق و انحرافات جنسی به عنوان مهم‌ترین بیماری‌های روانی اخلاقی، پیامدهای آنان در اجتماع و راهکارهای اسلام برای مقابله با این‌گونه بیماری‌ها، نام برد.
گفتنی است، سیزدهمین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث به صاحب امتیازی حمیده شریعتی نیاسر در قطع وزیری، 219 صفحه و به قیمت هزار و دویست تومان به تازگی منتشر شده است. /920/پ202/ق