در برنامه زنده کارنامه؛
کتاب از عاشورای حسین تا عاشورای شیعه نقد و بررسی شد
خبرگزاری رسا ـ کتاب از عاشورای حسین علیه‌السلام تا عاشورای شیعه اثر محمد اسفندیاری از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدی نقد و بررسی شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با حضور در برنامه زنده کارنامه که دوشنبه شب از شبکه چهارم سیما پخش شد، به نقد و بررسی کتاب «از عاشورای حسین علیه‌السلام تا عاشورای شیعه» اثر محمد اسفندیاری از پژوهشگران و نویسندگان برجسته کشور پرداخت.
ضرورت پرداختن به تاریخ اجتهادی قیام امام حسین
اسفندیاری در ابتدای نشست با اشاره به اینکه در این اثر به ماهیت‌شناسی قیام امام حسین علیه‌السلام پرداخته است، هدف‌شناسی قیام سیدالشهدا را از اهمیت بسیاری برخوردار دانست و نسبت به کمتر نوشته شدن تاریخ اجتهادی در موضوع قیام امام حسین علیه‌السلام و پرداختن بیشتر به نقل به جای فقه و تاریخ انتقاد کرد.
وی با بیان اینکه در آثار مرتبط با قیام امام حسین علیه‌السلام، بحث فقه و تاریخ و تاریخ اجتهادی کمتر به چشم می‌خورد، از این‌رو درصدد آسیب‌شناسی این موضوع برآمدم و در این آسیب‌شناسی سعی کردم ماهیت قیام آن حضرت را نشان دهم، گفت: امام حسین علیه‌السلام چنان که باید و شاید به جامعه معرفی نشده‌اند.
نویسنده کتاب با بیان اینکه حادثه عاشورا ترکیبی از حماسه و تراژدی است و این دو تفکیکناپذیرند، افزود: سخن در این نوشته بر سر آن است که کدام یک از این دو اصل است: حماسه یا تراژدی؟ با دو دید سیاسی و عاطفی میتوان به عاشورا نگاه کرد؛ دید سیاسی حماسه را اصل می‌داند و دید عاطفی تراژدی را.
وی که در این اثر حماسه را اصل دانسته و از دید سیاسی به واقعه نگریسته است، به هدفکُشی از قیام امام حسین علیه‌السلام، آفت گزافه‌گویی، هدف‌سازی از گریه، پدیده روضه‌خوانی و بدعت قمه‌زنی پرداخته و اصلاح در شیوههای عزاداری را ضروری دانسته و پاکسازی روضه‌خوانی و اصلاح عزاداری را از وظایف روحانیت برمی‌شمرد.
حادثه عاشورا ترکیبی از حماسه و تراژدی
اسفندیاری با بیان اینکه عاشورا دو بعد دارد، یکی حماسه و دیگری تراژدی، در حالی که بیشتر به تراژدی قیام امام حسین علیه‌السلام توجه کرده‌ایم، بر نگاه توأمان و همزمان به هر دو بعد تأکید کرد و افزود: در فصل دوم کتاب خواسته‌ام ثابت کنم که عاشورا نزاع مذهب با مذهب نیست، بلکه یک نزاع فرامذهبی و نزاع کفر و دین است.
وی با اشاره به بخش دوم کتاب که با عنوان «عاشورای شیعه»، به آسیب‌شناسی بحث می‌پردازد، هفت نظریه را در بحث هدف‌شناسی قیام امام حسین علیه‌السلام مطرح می‌کند و در این بین دو نظر را قابل اهمیت دانسته و نظریه شارع سیاسی و تشکیل حکومت یا اعاده خلافت و اقامه امامت را بیشتر قابل بحث می‌داند.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدی، رییس پژوهشکده حج و زیارت، کتاب از عاشورای حسین علیه السلام تا عاشورای شیعه را اثری بسیار مفید و ارزشمند و بسیار عالمانه و محققانه توصیف و اظهار کرد: حضور، شور، هیجان و دلدادگی نویسنده در کتاب مشهود و از ویژگی‌های برجسته آن است.
وی تصریح کرد: در بسیاری از کتاب‌ها که می‌خوانیم، دلبستگی مؤلف به موضوع آن احساس نمی‌شود، اما کتاب آقای اسفندیاری، آن شوری را که از یک شیعه دو آتشه انتظار می‌رود به خوبی نشان می‌دهد، چرا که نویسنده با اشک دل کتاب را نوشته و این امر از نقاط قوت آن است.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم، نگاه نو کتاب به مسأله عاشورا و قیام سیدالشهدا علیه‌السلام و استفاده نکردن از منابع سست و ضعیف را از نقاط قوت آن دانست، اما گفت: آقای اسفندیاری تلاش کرده که در کتاب نشان دهد عاشورا یک قیام و حماسه علیه یزید بود، اما معتقدم که این موضوع با منابع و ادله قابل اثبات نیست.
قیام امام حسین برای برپایی حکومت نبود
وی با بیان اینکه نویسنده کتاب در بخش دوم آورده است که مسأله عاشورا مسأله شیعه و سنی نیست، بلکه مسأله عدل و کفر است، اظهار کرد: در این بحث کتاب که یزید ظالمانه رفتار کرد و سیدالشهدا علیه‌السلام دنبال عدل، قسط و برابری بود، نقدی ندارم، اما دیدگاه آقای اسفندیاری را که هدف سیدالشهدا برپایی حکومت الهی با یک قیام عادلانه برای اثبات یک نظام ظالمانه بود، نمی‌توانم بپذیرم.
حجت‌الاسلام والمسلمین عابدی ادامه داد: در این کتاب آقای اسفندیاری بحث می‌کند که سیدالشهدا علیه‌السلام نسبت به کعبه چه دیدگاهی داشت و یزید چه دیدگاهی داشت، اگر دقت کنیم سیدالشهدا می‌فرمود اگر یک وجب بیرون از مکه باشم بهتر از این است که در مکه باشم و اگر دو وجب بیرون‌تر باشم بهتر از این است که یک وجب بیرون باشم.
وی اضافه کرد: وقتی سیدالشهدا می‌فرمایند اگر یک وجب بیرون بروم، آیا منظورشان این است که می‌خواهند قیام کنند یا اینکه امنیت جانی ندارند؟ اگر سیدالشهدا می‌خواست قیام کند، چرا به جایی مانند یمن، آفریقا و یا حبشه نمی‌رود تا لشکری را آماده و بعد از آن برای قیام حرکت کند؛ اگر کسی بخواهد بگوید هدف سیدالشهدا قیام و حماسه و شورش علیه یزید است، پس علی اصغر به میدان آوردن چه معنایی دارد؟
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم تصریح کرد: اگر حضرت سیدالشدا یک فرد سیاسی باشد و شهادت سیاسی که آقای اسفندیاری به آن دلبستگی بیشتر دارند، مطرح شود، پس برای چه ابتدا اصحابشان و فرزندانشان را به میدان نبَرد فرستادند تا شهید بشوند، اگر مسأله قیام است، باید برای حفظ نیرو تلاش می‌کردند، نه به میدان فرستادن نیروها.
وی با طرح این سؤال که اگر کسی می‌خواهد حکومت تشکیل دهد، آیا همه چیز خود را فدا می‌کند، گفت: اصلا چیزی به نام حکومت مطرح نبوده، چراکه وقتی سیدالشهدا از مدینه حرکت می‌کند به ایشان می‌گویند که یا اباعبدالله از بیراهه برو، اما آن حضرت می‌گوید که تنها از راه مستقیم می‌روم و این خود پذیرفتن خطر جانی است.
پس از پایان بخش اول نقد کتاب «از عاشورای امام حسین علیه‌السلام تا عاشورای شیعه» از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین عابدی، اسفندیاری در پاسخ به این نقد دو نکته را مدنظر قرار داد و پرسید: آیا آنچه در عاشورا اتفاق افتاد حماسه بود یا قیام، آیا امام در پی برپایی حکومت و اقامه امامت در کوفه بود یا خیر؟
نظریه شهادت سیاسی و حماسی بودن قیام امام حسین
وی با بیان اینکه اگر حرکت امام حسین علیه‌السلام را قیام یا حماسه خواندم، لزوما به معنای این نیست که آن حضرت در پی تشکیل حکومت بودند، تصریح کرد: حتی اگر بگوییم که امام حسین علیه‌السلام در پی تشکیل حکومت نبود، باز هم می‌شود تعبیر حماسه را برای قیام آن حضرت به کار برد؛ اگر شما قائل به نظریه شهادت سیاسی باشید، در آنجا هم بُعد قیام آن حضرت برای تشکیل حکومت پررنگ‌تر می‌شود.
این نویسنده و پژوهشگر با طرح این سؤال که چرا قیام امام حسین علیه‌السلام را حماسه نخوانیم، در حالی که حرکت و قیام آن حضرت حماسه بوده و قائل بودن به نظریه سیاسی، نزدیک‌تر به مدعای حماسی بودن است، ابراز کرد: حتی اگر نخواهیم با بینش امروزی مسائل را تحلیل کنیم، کسی که بیعت نکند و حاضر شود برای عدم بیعت همه هستی‌اش را بدهد، خود بزرگ‌ترین حماسه است.
وی گفت: آنها که قائل هستند امام حسین علیه‌السلام برای تشکیل و یا اقامه حکومت به کوفه می‌رفت، آن حضرت را تنها دارای یک هدف نمی‌دانند و معتقد نیستند که ایشان ابتدا همین نظر یعنی تشکیل حکومت را داشته است و می‌گویند قیام امام علیه‌السلام چهار مرحله داشته و آن حضرت در هر مرحله یک هدف را دنبال می‌کرده است.
اسفندیاری افزود: مرحله نخست دفاع است، مرحله دوم هنگامی است که امام به مکه تشریف می‌برند و ظاهرا در این مرحله خود را برای تشکیل حکومت آماده می‌کنند، مرحله سوم زمانی است که در کربلا محاصره می‌شوند و دیگر شرایط تغییر می‌کند و امام برای جلوگیری از جنگ با سپاه مقابل گفت‌وگو می‌کنند و مرحله چهارم از امام بیعت می‌خواهند و امام می‌ایستد، دفاع می‌کند و برای شهادت حاضر می‌شود.
تقابل امام حسین مظلوم و امام حسین مظهر حماسه
حجت‌الاسلام والمسلمین عابدی در بخش دوم نقد خود به بخش دوم کتاب یعنی «عاشورای شیعه» اشاره کرد و با برشمردن مهم‌ترین آسیب‌های مطرح شده درباره قیام امام حسین علیه‌السلام در گذشته، گفت: امام حسین علیه‌السلام در گذشته و به ویژه دوره قاجار نماد مظلومیت و این یکی از آسیب‌ها بود، اما در دوره معاصر دیگر نماد مظلومیت نیست، بلکه نماد ظلم‌ستیزی هم هست.
وی با اشاره به بحث مظلومیت حضرت سیدالشهدا، اضافه کرد: در جریان جنگ تحمیلی کدام جنبه امام حسین علیه‌السلام بیشتر مطرح می‌شد، آیا جنبه مبارزه با ظلم آن حضرت یا جنبه مظلومیت ایشان؛ حتی در حزب‌الله لبنان هم که می‌خواهند با اسرائیل بجنگند، جنبه ظلم‌ستیزی حماسه‌آفرین و فرهنگ‌ساز بود و اثرش را هم در طول تاریخ نشان داد.
رییس دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم با طرح این سؤال که آیا تاکنون دیده‌اید کسی بگوید شاهنامه فردوسی دروغ است، در حالی که یک وضعیت فوق واقعیت را مطرح می‌کند، گفت: وقتی نمی‌توان حس شجاعت حضرت عباس علیه‌السلام را مطرح کرد، می‌گوییم آن حضرت دو هزار نفر را کشت، عدد دو هزار بیان شجاعت و عظمت است.
وی با بیان اینکه آسیب وقتی است که مردم روی رمز بایستند، اما از آن رمز نتوانند به مراد برسند، تصریح کرد: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دو معجزه دارد، یکی فعلی و دیگری قولی؛ عوام به دنبال معجزه فعلی می‌روند و خواص به دنبال معجزه قولی، باید دقت داشت که عوام در صدد رسیدن به معجزه قولی نیستند.
گفتنی است، چاپ نخست کتاب «از عاشورای حسین علیه‌السلام تا عاشورای شیعه» نوشته محمد اسفندیاری در سال 84، قطع رقعی، 96 صفحه، شمارگان 3400 نسخه و قیمت یک هزار و پانصد تومان به همت انتشارات صحیفه خرد به چاپ رسید و هم‌اکنون با قیمت سه هزار و پانصد تومان در دسترس علاقه‌مندان است.
این کتاب از چهارده فصل تشکیل شده است: حماسه عاشورا؛ تراژدی عاشورا؛ نگاه عاطفی، نگاه سیاسی؛ هدف‌کشی از قیام امام حسین علیه السلام؛ آفت گزافه‌گویی؛ هدف‌سازی از گریه؛ پدیده روضه‌خوانی؛ بدعت قمه‌زنی؛ ضرورت اصلاح؛ عاشورا: نزاع کفر و دین؛عاشورا: نزاع عدل و ظلم؛ تاریخ، قربانی فقه؛ کارنامه عاشورانگاری.
در مقدمه این کتاب آمده است: «عاشورا حماسه‌ای است که دوباره باید شناخت. بازشناسی عاشورا نه شناخت یک روز که شناخت بزرگ‌ترین حماسه انسانی است. حماسه‌ای که در یک روز صورت گرفت ولی آن روز نه از آن یک فصل که برای همه فصل‌ها است. بازشناسی عاشورا نه فقط فریضه‌ای عینی که ضرورتی تاریخی است. در صحیفه تاریخ هیچ روزی چون صفحه عاشورا نیست».
در پایان کتاب و در بخش منابع، عنوان و شناسنامه شصت کتاب که در تألیف این اثر مورد بهره‌برداری قرارگرفته‌اند، ذکر شده و در بخشی از آن آمده است: «یک حسین مظلوم در عاشورا وجود دارد و یک عاشورای مظلوم در تاریخ، با یک چشم بر حسین علیه‌السلام باید گریست و با یک چشم دیگر بر عاشورا». /920/ت301/ق
ارسال نظرات