فصلنامه عملیات روانی به شماره 33 رسید

سخن سردبیر: استنباط اجتماعی و انتخابات

حجت‌اله مرادی

از جمله مسائل مهم در بررسی‌های اصلی شناخت اجتماعی، چگونگی استنباط اجتماعی است. این استنباط هم فرایند و هم محصول یک جریان ذهنی است. استنباط، فرایندی به‌شمار می‌رود که ارزیابیِ اطلاعات لازم برای بررسی قضاوت یا تصمیم‌گیری همچنین گردآوری، ترکیب و تألیف اطلاعات را فرامی‌گیرد، لیکن به عنوان یک محصول، نتیجه فرایند استدلالی است. مردم در استنباط‌های خود، در بارة مسائل عینی و انتزاعی یا کلی و اختصاصی از راهبردهای متنوعی بهره می‌گیرند.

عملیات روانی سایبری

آقای حجت‌اله مرادی

چکیده: تأثیر عملیات روانی سایبری بر جنگ‌های آتی وضوح بیشتری پیدا کرده است و ابعاد و گونه‌های مختلف آن در لبنان، افغانستان و عراق بروز و نمود پیدا می‌کند. اگر جنگ‌های یادشده را به عنوان شاخص در نظر بگیریم، جنگ‌های آینده ماهیتی شخصی، فریبکارانه و مدنی – نظامی خواهند داشت و دربرگیرندة جذب نیروها در سراسر جهان خواهند بود. تمامی این مقولات توسط عناصر سایبری مدیریت و اجرا خواهند شد. این مقاله پدیدة در حال تحول عملیات روانی سایبری را تحلیل کرده، آن را در بافت حملات رژیم صهیونیستی علیه حزب‌الله بررسی ‌می‌کند. همچنین گونه‌ها و محتوای عملیات روانی سایبری (مجازی) را توصیف کرده، تأثیر آن را بر بهبود عملیات نفوذ دو سوی میدان مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد.

نقش رسانه‌ها در بحران با تأکید بر اغتشاشات 18 تیر 1378

حمید حاذق نیکرو

چکیده: انقلاب اسلامی به دلیل ماهیت ضداستکباری خود، منافع قدرت‌های جهانی را با خطر مواجه کرد، از این رو مورد هجمه همه‌جانبه نظامی، امنیتی و فرهنگی- روانی قرار گرفت. از جمله حملات یادشده، ایجاد بحران‌های ساختگی و آشوب‌های شهری است که در طی سال‌های گذشته با نمونه‌هایی از آن در برخی شهرها مواجه بوده‌ایم. بر این اساس، به دلیل اینکه برپایی آشوب و بحران در سایه ایجاد اختلافات قومی، مذهبی، سیاسی و صنفی در دستورکار دشمن قرار گرفته است چگونگی برخورد و مواجهه با آن بسیار مهم و ضروری به نظر می‌رسد. در پدیده بحران، نحوه انعکاس، اطلاع‌رسانی، تأثیرگذاریِ روانی، متقاعدسازی، هدایت و جهت‌دهی و در یک کلام تأثیر بر افکار عمومی برای ایجاد نگرش منفی یا مثبت نسبت به حادثه از مهم‌ترین مسائلی است که در سایه مدیریت و نحوه بهره‌گیری از رسانه‌های ارتباط جمعی فراهم می‌شود. در واقع این پرسش اساسی و مهم را می‌توان مطرح ساخت که رسانه‌های گروهی اعم از دیداری- شنیداری و نوشتاری در برقراری امنیت و کنترل بحران‌های شهری چه نقشی را ایفا می‌کنند؟ مطالعه موردی این مقاله بر نقش رسانه‌ها به‌ویژه مطبوعات و ماهواره‌ها در تشدید حادثه 18 تیر سال 1378 متمرکز است.

آثار روانی جنگ نرم شبکه‌های ماهواره‌ای و راهکارهای مقابله

حسن انوری 

چکیده: امروزه رسانه‌ از ابزار اصلی جنگ نرم به‌شمار می‌رود. پیشرفت فناوری ارتباطات فراتر از قوانین حقوقی و قواعد اخلاقی لوازم خود را بر جوامع تحمیل می‌کند. در این بین، شبکه‌های ماهواره‌ای با عبور از همه مرزها و از فراز همه محدویت‌ها حضور خود را اعلام می‌دارند. این پدیده به دلایلی چند به ابزار اصلی تهدید نرم به ویژه در ابعاد سیاسی و فرهنگی تبدیل شده است. شبکه‌های ماهواره‌ای در گونه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و اقتصادی دسته‌بندی می‌شوند. این مقاله با توجه به ضرورت تجهیز و استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای در راستای هم‌سویی با رسانه‌ها و ارتباطات نوین جهانی از یک سو و مقابله با این شبکه‌ها به عنوان راهکارهایی برای جلوگیری از بروز پیامدها و تهدیدهای احتمالیِ فرهنگی، سیاسی و فنی این پدیده، به رشته تقریر درآمده است.  

دیپلماسی عمومی و امپریالیسم فرهنگی امریکا در فضای سایبر

فؤاد ایزدی

مهسا ماه‌پیشانیان

چکیده: جنگ سایبری ابزار نوین دیپلماسی عمومی امریکا غرب برای ضربه زدن به مشروعیت نظام سیاسی، وحدت و تمامیت، اعتماد و وفاق ملی است؛ زیرا از این طریق می‌تواند با ایجاد اخلال در زیرساخت‌های حیاتی و سایبری کشوری میزان رضایت مردم نسبت به کارایی نظام را کاهش و با خلق بحران مشروعیت زمینه انفعال یا براندازی سیستم سیاسی مورد نظر خود را بدون درگیری نظامی و گشوده شدن آتش فراهم کند. بنابراین می‌توان گفت جنگ سایبری امروزه به‌عنوان یکی از راهکارهای نوین دیپلماسی عمومی، وسیله‌ای برای مدیریت اذهان و قلوب مخاطبان جامعه هدف در راستای اهداف سیاست خارجی این کشور است. در همین راستا، مقاله حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی می‌باشد که انقلاب اطلاعاتی و سایبری چگونه در خدمت دیپلماسی عمومی و امپریالیسم فرهنگی امریکا برای براندازی حکومت‌های رقیب قرار گرفته است؟ برای پاسخ به این سؤال با بهره‌گیری از نظریه‌هایی که در زمینه دیپلماسی عمومی امریکا و ارتباط آن با امپریالیسم فرهنگی ارائه شده، این فرضیه مطرح می‌شود که امریکا با بهره‌گیری از راهکارهای دیپلماسی عمومی در فضای سایبر، با ایجاد اختلال در زیرساخت‌های حیاتی یک کشور در کنار بهره‌گیری از روش‌های اقناعی بینش، بصیرت، آگاهی، اعتماد و رضایت مردم جامعه و مشروعیت نظام سیاسی را هدف قرار می‌دهد.

نقش رسانه‌های نوین در روند انقلاب‌ها؛ مطالع موردی موج بیداری اسلامی در کشورهای عربی

حجت‌اله مرادی

مهدی بیات

چکیده: از اواخر سال 2010 در شمال آفریقا و در جهان عرب جریان‌هایی آغاز شده، که برخی از آنها به وقوع انقلاب در کشورهایی مانند تونس، مصر، یمن و لیبی منجر شد و در برخی دیگر مانند بحرین و عربستان، هنوز ادامه دارد. این موضوع توجه بسیاری از صاحب‌نظران و تحلیل‌گران در داخل و خارج منطقه را به خود معطوف داشته است. کارشناسان مختلف در چگونگی شکل‌گیری این تحولات دومینووار، عواملی متعدد از جمله نقش رسانه‌های نوین، حرکت جوامع به سوی فرآیند جهانی شدن، شکاف‌های‌ اجتماعی و طبقاتی موجود در کشورهای عربی، استبداد، دیکتاتوری، خودکامگی حاکم برجهان عرب، آغاز روند دمکراسی‌خواهی مردم منطقه، خیزش موج بیداری اسلامی مردم ناراضی این کشورها از به حاشیه رانده شدن دین و تضییع حقوق دینی آنها توسط حاکمیت و ناکارآمدی سیستم‌های سیاسی مستقر را برشمرده‌اند. یکی از نقاط مشترک این جنبش‌ها نقش رسانه‌های الکترونیکی نوین یعنی ماهواره و محیط‌های مجازی الکترونیکی، مانند شبکه‌های اجتماعی، پیامک‌های تلفنی و... در شکل‌گیری آنهاست. اگرچه نمی‌توان رسانه را عامل اصلی انقلاب دانست امّا آنچه مسلم است رسانه‌ها را در فرآیند وقوع این انقلاب‌ها از عوامل مهم و مؤثر برشمرده‌اند. این رسانه‌ها با ایفای نقش آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی و سازماندهی توانستند در میان عوامل تأثیرگذار در این انقلاب‌ها به چنان جایگاهی دست‌یابند که برخی، از این انقلاب‌ها با عناوینی چون انقلاب رسانه‌ای، انقلاب لب‌تاب‌ها، فیس‌بوکی و توییتری و... نام می‌برند. این مقاله سعی دارد با مطالعه برخی از این انقلاب‌ها نقش رسانه‌های ‌نوین را در وقوع آنها بررسی کند.

نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در تحولات غرب آسیا(خاورمیانه) مطالعه موردی مصر و تونس

آرمین امینی

مرتضی اکبری

چکیده: تحولات بیداری اسلامی در خاورمیانه متأثر از هنجارهای جهان‌شمول انقلاب اسلامی ایران، ابعاد و مؤلفه‌های قابل توجهی دارد. یکی از بحث‌های مهم در خصوص شکل‌گیری و گسترش تحولات منطقه خاورمیانه عربی نقش رسانه‌های جدید، اینترنت و شبکه‌های مجازی و اجتماعی در این تحولات است. تأثیر رسانه‌های ارتباطی به ویژه شبکه‌های اجتماعی در اطلاع‌رسانی و گسترش سریع تحولات انقلابی در کشورهای منطقه انکارناپذیر است. رسانه، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، آگاهی را در بین اقشار مختلف کشورهای درگیر منطقه خاورمیانه عربی به‌ویژه قشر جوان بالا برده، فرآیند تحولات منطقه را تسهیل و تسریع ساخته است. جهت‌دهی به افکار عمومی در شبکه‌های اجتماعی در دو مرحله صورت می‌گیرد. در مرحله نخست، شبکه‌سازی در فضای مجازی و در مرحله دوم شبکه‌سازی و مشارکت در فضای واقعی. مقاله حاضر ویژگی‌ها و نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را در جریان تحولات منطقه خاورمیانه عربی با تمرکز بر دو کشور مصر و تونس مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری بر تحولات سیاسی، اجتماعی کشور مصر و تونس گذاشته است؟ انگاره مورد نظر نگارنده عبارت است از اینکه شبکه‌های اجتماعی موجب تضعیف حاکمیت ملی دولت‌های اقتدارگرای (توتالیتر) و غیرمردمی عربی مصر و تونس و بسط فرآیندهای مردمی شده است، در مجموع می‌توان گفت که جهانی‌شدن و رسانه‌های مجازی تأثیرات مهمی در تحولات اخیر کشورهای خاورمیانه عربی و شمال آفریقا (کشورهای حوزه منا) بر جای گذاشته است.

اسلام‌گرایی در غرب و عملیات روانی بر ضد آن

محمد آثارتمر

چکیده: با آغاز جنگ‌های صلیبی توجه به تحقیق درباره اسلام به عنوان یک دین ضرورت یافت. در ادامه، روند تحولات در غرب دین را از صحنه زندگی اجتماعی و سیاسی حذف کرد و باعث بروز خلاء در عصر حاضر شد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و حمایت روشنفکران از مبارزات مردم ایران، نشانه‌های بازگشت به دین در جهان غرب ظهور یافت و جانی تازه گرفت اما غرب این بازگشت را تهدیدی از جانب مسلمانان قلمداد کرد. عصر روشنگری و اندیشه‌های برآمده از آن همچون لیبرالیسم از بدو ظهور تا کنون لطمات جبران‌ناپذیری را بر ارزش‌های اخلاقی، معنوی و فضایل مورد تقدیس بشر وارد کرده، از این طریق جهان را دستخوش بحران‌هایی عظیم نمود. گسترش نفوذ اسلام و گرایش گسترده غرب به پیام‌های دینی و معنوی آن، کشورهای غربی را مضطرب کرد و آنان با استفاده از عملیات روانی به مخدوش کردن چهره اسلام نزد افکار عمومی پرداختند غرب پس از فرو پاشی کمونیسم تنها ایدئولوژی اسلام راه مشکل جدی برای خود می‌داند. و با مطرح کردن برخورد هویت‌های تمدنی رقیب از تقابل ارزش‌های مذهبی و سکولار به مثابه عرصه رقابت تاریخی اسلام و مسیحیت یاد کرد و آن را جنگ سرد اجتماعی نامید. هر چند تا سال 2000 م در بسیاری از روزنامه‌ها، کتاب‌ها و... از اسلام و حرکت‌های اسلامی سخن می‌گفتند ولی هنوز اسلام هدف حملات سازمان یافته آن نشده بود اما با وقوع حادثة 11 سپتامبر 2001 اسلام به منبع اصلی تروریسم معرفی شد. غربی‌ها بر این باورند کسانی که حادثه 11 سپتامبر را به وجود آوردند ماه‌ها بلکه سال‌ها در آن زندگی کرده‌اند اما چیزی از تمدن غرب نیاموخته‌اند و در عصبیت خود باقی مانده‌اند بنا بر این خطاست اگر فکر کنیم که مسلمانان تغییرپذیرند و بیان می‌دارند که مسلمانان هنوز بر روی کلماتی مانند جهاد، قتال، شهادت و امثال آن پافشاری می‌کنند.

شاخص‌های کاربردی جنگ نرم امریکا برای مهار قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران

عباس خلجی

الهام حسین

چکیده: قدرت نرم یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار به شمار می‌آید و همه کشورها تمایل دارند که دیگران نگاهی مثبت به آنها داشته باشند، بنابراین می‌کوشند این تصویر مثبت را تقویت و از شکل‌گیری تصورات منفی جلوگیری کنند بنابراین اقدامات امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در برگیرنده طیفی از فشارهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و روانی است که هدف از اجرای آنها، جلوگیری از گسترش حوزه‌های نفوذ و مهار ایران و همچنین تغییر رفتار و دگرگونی ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران است. این مقاله به منظور درکی صحیح از مقوله قدرت نرم ایالات متحده امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، قدرت نرم را تعریف کرده و ویژگی‌های کاربردی و راهبردهای کلان، اهداف سیاسی و تاکتیک‌های اجرایی قدرت نرم امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که امریکا با اعمال فشار مضاعف از طریق بازیگران دولتی و غیردولتی و با نفوذ در نهادهای بین‌المللی، همچون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت و نهادهای اقتصادی چون سازمان تجارت جهانی، به تصمیم‌ساز بین‌المللی در عرصه جهانی تبدیل شده است و قدرت نرم امریکا می‌تواند در راستای توسعه منافع و جایگزین نمودن هنجارهای جهانی مطلوب مورد نظر خود برای ایجاد اجماع جهانی علیه ایران استفاده شود.

واژگان کلیدی: قدرت، قدرت نرم، سیاست خارجی امریکا، قدرت منطقه‌ای ایران.

معرفی کتاب: چالش‌های هویت در امریکا

علی‌محمد نائینی

نویسنده: ساموئل هانتینگتون

مترجم: محمدرضا گلشن‌پژوه

ناشر: تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی معاصر

سال انتشار: 1384

تعداد صفحات: 504 صفحه

موضوع کتاب، بررسی تغییرات در جوهر هویت ملی امریکا است. نویسنده و محقق امریکایی آن عمیقاً نگران وحدت، یکپارچگی و قدرت کشورش است. به اعتقاد وی ظهور تاریخی هویت امریکایی و وضعیت فعلی آن، موارد و موضوع‌های مهم و جالبی برای تحقیق و بررسی بیشتر و عمیق است.

شماره 33 فصلنامه عملیان روانی به صاحب امتیازی معاونت فرهنگی اجتماعی سازمان بسیج مستضعفین، مدیر مسؤولی علی محمد نائینی و سردبیری حجت اله مرادی در 185 صفحه به زیور طبع آراسته شده است./998/ن603/ق