شانزدهمین شماره دو فصلنامه آموزه‌های قرآنی به چاپ رسید
به گزارش خبرگزاری رسا، این شماره با پژوهشهایی با عناوین زیر تدوین شده است:
جهان‌بینی قرآنی و محیط زیست، معناشناسی عبودیت در قرآن، معناشناسی واژه اخبات با توجه به آیات و روایات، نقدی بر آرای خلف‌الله در قصه‌های قرآن بر مبنای تفاسیر عصری، بازخوانی پدیده اختلاف قرائات از نگاه نصر حامد ابوزید، بازکاوی واژه طاقت در آیه صوم، بررسی آیه ثلة من الأولین و قلیل من الآخرین، علم امام علیه السلام به قرآن و چگونگی آن.
جهان‌بینی قرآنی و محیط زیست
محسن نورانی
چکیده: محیط زیست یکی از موضوعات مهم بشری است که امروز با مشکلاتی پرشمار روبه‌روست. هر چند کوشش‌های علمی و عملی فراوان برای مهار این معضل انجام شده است، حل کامل آن جز با توجه به تعالیم وحیانی و پایبندی به آموزه‌های قرآنی ممکن نیست. مقاله حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی آیات مربوط به محیط زیست را بررسی کرده است. این آیات، بیانگر اصول و بنیان‌های جهان‌بینی قرآن در این زمینه است. مهم‌ترین این اصول عبارتند از: «هدفمندی محیط زیست، توازن محیط زیست، زیبایی‌شناختی محیط زیست، تنوع زیستی و تسخیر محیط زیست برای انسان، اهمیت اصول یادشده، مستند به جامعیت ، جاودانگی و فراهم‌سازی ضمانت اجرای درونی آن برای قوانین زیست محیطی است.
معناشناسی عبودیت در قرآن
اصغر هادی
چکیده:معناشناسی بخشی از زبان‌شناسی امروزی (زبان‌شناسی توصیفی و ساخت گرا)، است. معناشناسی به دنبال مطالعه و بررسی شرایط تولید معنا و دریافت آن نزد خواننده است. در واقع، نویسنده، اثر را به عنوان تولید دستورزبانی و گرامری نگاه نمی‌کند و در نگاهی نو به مطالعه فرهنگ واژه و جهان‌بینی حاکم بر آن میپردازد. از این رو، با علم تفسیر متفاوت است. این روش در میان مستشرقان نظیر ایزوتسو و برخی از محققان اسلامی به کار گرفته شده است. پژوهش حاضر به معناشناسی مفهوم عبودیت در قرآن در چهار گام میپردازد و در نهایت با ارائه تعریف معناشناسانه مفهوم عبودیت و تبیین جهان‌بینی آن از دیدگاه قرآن، مفهوم عبودیت در قرآن با مفهوم عبودیت در پیش از اسلام و نیز مفهوم عبودیت درروایات و مصطلحات دانشمندان اسلامی میپردازد».
معناشناسی واژه اخبات با توجه به آیات و روایات
علی راد
مریم نساج
چکیده: گام نخست برای دستیابی به معارف قرآن، شناخت دقیق معانی واژگان آن است. در قرون اخیر با رواج رویکرد معناشناسی در مطالعات قرآنی، شیوه ای نوین در این عرصهپدید آمد. هدف این شیوه، اکتشاف معنایی است که ورای لایه های متن نهفته شده است تا بتوان از طریق ساختار و الفاظ خود قرآن و روایات، معنای دقیق و جامع واژه مورد نظر را استخراج نمود. این رویکرد، با روش پیشینیان در چگونگی معناشناسی تفاوت‌هایی دارد. از مشهورترین این روش‌ها روش ایزوتسو است که مدل معیار این پژوهش در معناشناسی واژه قرآنی اخبات بوده است. نخست این واژه را از منظر لغوی و سپس معناشناسی بررسی کرده و در چند مرحله آن را تجزیه و تحلیل کرده و از این طریق، جایگاه خاص و ویژه مخبتین را که جزء مؤمنان حقیقی‌اند و مقامی برتر از محسنین، متقین، منیبین، خاضعان و خاشعان دارند، نشان داده شده است.
نقدی بر آرای خلف‌الله در قصه‌های قرآن بر مبنای تفاسیر عصری
محمدعلی مهدوی راد
محمد میرزایی
چکیده: کارکرد متعدد قصه در طول تاریخ بشر، بر هیچ نیک‌اندیشی پوشیده نیست. قرآن، کتاب آسمانی و هدایت، از کنار سرگذشت پرفراز و نشیب بشر بی‌تفاوت نگذشته و با گزینش برخی از بهترین قصه‌های واقعی و تأثیرگذار، تجربه گذشته دنیا را با هدف هدایتگری و پنددهی، در اختیار بشر نهاده است. با آنکه قرآن خود را حق خوانده است برخی مانند خلف‌الله وقوع خارجی قصص را نفی می‌کنند و با صرف وحیانی دانستن قصه‌ها، آن‌ها را تمثیل و اسطوره می‌دانند. با وجود نگارش‌های متعدد در پاسخ به این ادعا، نگارنده با تکیه بر برخی تفاسیر عصری، توانسته است نقطه مرکزی گفتار خلف‌الله را معین کند و با تبیین تفاوت امروزین قصه و اسطوره با عصر نزول، انگیزه‌های او را از اسطوره‌انگاری قصص مشخص سازد. تجمیع آرای خلف‌الله، بیان ایرادات دیدگاه وی و سپس نقد آن از یافته‌های نگارنده در مقاله حاضر است که با تأکید بر تفاسیر عصری فراهم گردیده است.
بازخوانی پدیده اختلاف قرائات از نگاه نصر حامد ابوزید
مرتضی ایروانی نجفی
فاطمه رضاداد
چکیده: دکتر نصر حامد ابوزید ازدگراندیشاندینی است که در زمینه مسائل علوم قرآنی، از جمله پدیده اختلاف قرائات، دیدگاه‌هایی بعضا متفاوت از آرای پیشینیان عرضه کرده است. این مقاله بر آن است تا با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و اسنادی و با نگاهی تحلیلی سیر قرائت‌پژوهی ابوزید را مرور کرده و برخی چالش‌های موجود در آن‌را به نقد و ارزیابی بنشیند. وی اختلاف قرائات را در پیوند با سرشت الفاظ قرآن مورد مطالعه قرار داده، توجیه نقلی آن را در احرف سبعه می‌جوید و ضمن اعتقاد به جواز قرائت به معنا، تثبیت قرائات را ناشی از دخالت تعصب قرشی می‌داند. دیدگاه‌های وی به دلیل تعارضات درون‌مجموعی و برون‌مجموعی مخدوش و گاهی نیز برگرفته از آرای مستشرقان است.
بازکاوی واژه طاقت در آیه صوم
محمدمهدی مسعودی
چکیده: شناخت ادبیات عصر نزول برای فهم قرآن اجتناب‌ناپذیر است. چه بسا واژگانی که در عصر نزول در معنایی استعمال شده، اما به مرور زمان تحول معنایی یافته‌اند. یکی از واژه‌هایی که همواره کار را بر مترجمان قرآن دشوار ساخته، واژه طاقت است، به گونه‌ای که ترجمه‌های متفاوتی از آن ارائه شده است. دامنه این اختلاف علاوه بر ترجمه، تفسیر را هم شامل می‌شود. در این پژوهش، ضمن بازکاوی آیه صوم به معناشناسی واژه طاقت و نقش آن در فهم مراد آیه خواهیم پرداخت.
بررسی آیه ثلة من الأولین و قلیل من الآخرین
مهدی مطیع
محسن خالقی
پیمان کمالوند
چکیده: خداوند در سوره مبارکه واقعه پس از اینکه انسان‌ها را به سه دسته اصحاب‌المیمنة، اصحاب‌المشئمة و سابقون تقسیم می‌کند، می‌فرماید: گروه زیادی از سابقون از اولین بوده و اندکی از آن‌ها را آخرین تشکیل میدهند. تفاسیر به بیان مصداقی این مفاهیم و تبیین اولین و آخرین با معیار زمانی پرداخته‌اند که لازمه این اقوال تقلیل سابقون در گذر زمان بوده است. در آموزه‌های قرآنی و روایی، اولین، کسانی هسنتد که در پرتو ایمان به خدا و توحید، استعداد و ظرفیت‌های خود را شکوفا کرده و به فعلیت می‌رسانند، لذا اکثریت سابقون و اصحاب المیمنة را تشکیل میدهند، اما آخرین که اقلیت سابقون را تشکیل میدهند، با اینکه روحیه و ظرفیتی مانند اولین ندارند، لکن دسترسی به مقام سابقون برای آن‌ها غیر ممکن نیست و می‌توانند در راستای عبودیت خداوند به این مقام نائل گردند. در این پژوهش، بیان مصداقی این اصطلاحات در آموزه‌های قرآنی و روایی جهت شناسایی روحیه سابقون مورد بررسی قرار گرفته است.
علم امام علیه السلام به قرآن و چگونگی آن
محمود قیوم زاده
محمدتقی شاکر
چکیده: از دیدگاه امامیه امام معصوم علیه‌السلام دانشی الهی دارد، از این رو نقش هدایتگری او ظاهر تا باطن جامعه و همه انسان‌ها را در برمی‌گیرد. آیات و روایات علم الهی ائمه علیهم‌السلام را به روشنی اثبات می‌کنند. مقاله حاضر یکی از منابع این علم را تحلیل می‌کند. احادیث، قرآن را از منابع مهم آگاهی و علم گسترده امام بیان کرده‌اند. ائمه اطهار علیهم‌السلام آگاهی به حقایق و بطون قرآن را از پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه و آله و سلم فرا‌گرفته و در کارکردی تبیینی به تفسیر و تحلیل آموزه‌های قرآنی پرداخته‌اند. بنابراین امام علیه‌السلام فصل‌الخطاب اختلافات و بازگو‌کننده تعالیم نبوی است. با این همه، درک حقایق قرآن مجاری گوناگونی دارد که خداوند به دلیل جایگاهی که برای امام مقرر کرده است، او را از آن بهره‌مند می‌سازد.
گفتنی است شانزدهمین شماره دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی آموزه‌های قرآنی به صاحب امتیازی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدیر مسؤولی محمدباقر فرزانه از سوی انتشارات آستان قدس رضوی به انتشار رسیده است./992/ن603/ق