انتشار کتاب تذکره حیات خوشنویسان

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، کتاب «حیات خوشنویسان» تنها تذکره منظوم گروهی از خوشنویسان هند و ایرانی، که تاکنون شناخته شده است، از سوی کتابخانه مجلس منتشر شد.

«حیات خوشنویسان» تنها تذکرۀ منظوم گروهی از خوشنویسان هند و ایرانی است که تاکنون شناخته و توسط خوشنویسی هندی و شیعی مذهب و متعلق به خانواده های اهل ادب و هنر سروده شده است، و یکی از اسناد ارزشمند ارتباطات فرهنگی هنری ایران و هند به شمار می‌رود. از آنجا که بخشی از این اثر، منظوم شدۀ تذکرۀ محمد بختاورخان است، مصحّح محترم، متن منثور احوال خطاطان را نیز ضمیمه  این کتاب کرده است تا دو مرجع مهم در تاریخ خوشنویسی و خوشنویسان، برای اولین بار در ایران منتشر شود و به دست شیفتگان این هنر برسد.

«محمدحسین علوی، از خوشنویسانِ اهلِ ادب هندوستان اثرش را در سال 1277 ق. / 1860 م. منظوم کرده است. هنگامی که انگلستان بر هندوستان چیرگی داشت و شعله   اشتراکات هند و ایران رو به خاموشی می‌رفت. بهادرشاه دوم، آخرین پادشاه گورکانی هند (حک: 1857-1837 م)، خوشنویس نیز بود و محمدحسین را ملقب به» شیرین رقم ساخت، و خود بعدها معزول و تبعید شد. در چنین زمانی سرودن تذکره ای دربارۀ کاتبان و خوشنویسان هند و ایران - از حضرت آدم تا سال کتابت نسخه در 1305 ق. / 1888 م. - و ثبت آن در تاریخ، بسیار ارزشمند است و در مطالعات تطبیقی هنر دو کشور سودمند.

بنابر اطلاعی که از همین تذکره به دست می‌آید، شاعری و خوشنویسی در خانواده وی موروثی بوده و پدرش، حسن بن سعید، نیز از فرهیختگان زمان خود بوده که در سرایش شعر عربی و کتابت قرآن مهارت داشته و در طریق درویشی گام می‌زده است.

تنها نسخه مورد استفاده در این تصحیح نسخه بسیار سالم و خوانایی است در موزه سالارجنگ حیدرآباد به شماره 1434، که به خط نستعلیق خوانا در سال 1305 ق کتابت شده است. این نسخه بنابر انجامه­اش، پاکنویسی است که به نظر سراینده رسیده و اصلاح شده است.

از آنجا که این نسخه مورد تأیید مؤلف قرارگرفته و نسخه ای دیگر هم به دست نیامده، نسخه یادشده اساس این تصحیح قرار گرفت. کاتب هم مانند ناظم اثر، زبان مادری اش فارسی نبوده و ازین رو سهوهایی از قلمش به این نسخه راه یافته که چه بسا برای مؤلف نیز قابل تشخیص نبوده است.

مصحح این تذکره، به دو دلیل بخش احوالِ خطاطان از کتاب «مرآت العالم» بختاورخان (ف. 1096 ق) را نیز ضمیمه است: نخست این که تاکنون در ایران انتشار نیافته بود و دیگر این که محمدحسین خود یادآوری کرده که بخش عمده ای از «حیات خوشنویسان» را بر مبنای اطلاعات منثور بختاورخان، منظوم ساخته است. احوالِ خطاطان در مرآت العالم پیشتر با نام «تذکرۀ خطاطان» شناخته شده و در نسخۀ خطی مورد استفاده نیز با نام «تذکرة خطاطین» معرفی شده است، اما چون بختاورخان، خود این اثر را «احوال خطاطان» نامیده بود، همین نام از سوی مصحح ترجیح داده شد. وی این بخش از کتاب مرآت العالم را بر مبنای دو متن، یکی چاپ لاهور (در 1979 م) و دومی نسخۀ خطی موزۀ سالارجنگ، با رقم: «کتبه حقیر شیرین رقم» (ش 3/600) تصحیح کرده است.

همچنین برای استفاده بهتر از این اثر وی نمایه هایی شامل نمایه اشخاص، جای ها، لقب ها، خطاب ها و تخلّص ها، خط ها و اصطلاحات، و کتاب ها ترتیب داده و در انتهای اثر قرار داده است.

در انتهای کتاب فهرست منابع نیز به تفکیک کتاب های چاپی، نسخه های خطی و مقالات در انتها درج شده است.

«حیات خوشنویسان» با قطع وزیری، و به قیمت بیست و پنج هزار تومان، در نیمه مهرماه 92 به بازار کتاب عرضه شده است.

این کتاب به تصحیح و توضیح دکتر حمیدرضا قلیچ‌خانی نگاشته شده است./998/د102/ق