کتاب استنباط آموزه اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب استنباط آموزه اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی، بررسی چند چالش مهم در اصول لفظی فقه‌الاخلاق اثر حجت‌الاسلام محمد عالم‌زاده نوری مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به زودی منتشر می‌شود و شیوه‌ای نوین از پژوهش‌های بنیادی درباره پیش‌نیازهای تفقه اخلاقی فراروی اندیشمندان و پژوهشگران این عرصه قرار می‌دهد.

این کتاب از نظر محتوا و ساختار همتا و همزاد اثر پیشین این نویسنده با عنوان (استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم) است؛ دغدغه هر دو اثر، دغدغه حکم یا توصیه اخلاقی است و محور کار آن، استنباط گزاره و نظام اخلاقی؛ با این تفاوت که در اثر نخست از میان منابع مختلف استنباط، «سیره و عمل معصوم» برگزیده شده بود و در این اثر دایره بحث به «متون و ادله لفظی» یعنی قرآن و حدیث محدود گشته است.

اهتمام اصلی این اثر «فهم روشمند گزاره‌های اخلاقی در متون دینی» است؛ البته این بحث به سطح گزاره‌های خاص و موارد جزئی کشیده نمی‌شود و فهم یک آیه یا حدیث مشخص مدنظر نیست؛ بلکه امور عامی که در تفسیر گزاره‌های اخلاقی مصادیق پرشمار و کاربرد فراوان دارد بحث و بررسی شده است. می‌توان گفت این نوشتار اصالتا یک اثر اصولی است که درصدد بیان برخی از مباحث الفاظ «فقه الاخلاق» است.

در این نوشتار گستره کامل اصول فقه اخلاق مدنظر نبوده و تنها پاره‌ای از چالش‌های موجود در متون دینی در ارائه توصیه‌های اخلاقی، معرفی و راه‌حل‌هایی برای آن پیشنهاد شده تا از این رهگذر امکان استنباط روشمند آموزه‌های اخلاقی از منابع دین بیشتر فراهم شود. این چالش‌ها به فهم ادله لفظی اختصاص دارد.

این کتاب از دو فصل تشکیل شده است. فصل اول که فصل کلیات است به تبیین مفاهیم فقه، اخلاق، فقه الاخلاق، و نسبت میان فقه و اخلاق می‌پردازد.

فصل دوم کتاب ذیل عنوان چالش‌ها به مسائلی درباره پژوهش روشمند اخلاقی در متون دینی می‌پردازد که هر پژوهشگر دانش اخلاق و یا کسانی که در مقام استنتاج از متون دینی درباره اخلاق حتی با انگیزه‌های ترویجی و تبلیغی هستند، با این چالش‌ها مواجه خواهند بود و عدم اطلاع و کاربست این قواعد به تفسیر به رأی و یا برداشت‌های ناصواب از متون دینی می‌انجامد.

مسائلی که در این اثر به آن پرداخته می‌شود عبارت است از:

ساختار تفضیل: تبیین گزاره‌های دارای ساختار مفهومی تفضیل که مشتمل مباحثی پیرامون مدلول ظاهری ساختار تفضیل و تفضیل‌های قرآنی و تفضیل‌های روایی می‌پردازد و در پایان نیز به راه‌حل این چالش در برداشت مناسب‌ترین مفهوم می‌پردازد.

مسئله دوم به تبیینی پیرامون ثواب و عقاب‌های شگفت‌انگیز در متون دینی و راه فهم صحیح از این گزاره‌ها اختصاص دارد.

مسئله سوم پیرامون تعریف مفاهیم اخلاقی در متون دینی است. در این قسمت به برخی از تعاریف ارائه شده در متون دینی پرداخته می‌شود که فهم دقیق و عالمانه آن مستلزم شناختی مقدماتی است. در این قسمت با رویکرد تطبیقی به برخی از موارد این تعاریف و تبیین صحیح آن پرداخته شده است.

مسئله چهارم پیرامون اعداد و خصال وارد شده در متون دینی است، چالشی که عدم درک صحیح از آن منجر به سؤالاتی خواهد شد که از اساس ممکن است به بی‌اعتنایی به آموزه‌های نقلی بیانجامد. در این بخش تبیین علمی برای رهایی از این چالش بیان شده است.

مسئله پنجم به ماهیت تشکیکی مفاهیم اخلاقی پرداخته است. در این قسمت تلاش شده با تبیین منطق فازی و لوازم آن، فهم و انتقال مفاهیم اخلاقی تسهیل شود.

در پایان نیز تمرین‌هایی برای خودآزمایی و ارزیابی تحصیلی فراگیران ارائه شده است که با روش کارگاهی، کاربست قواعد آموخته شده در کتاب را در حوزه عملکرد فراگیران تثبیت می‌کند./920/پ202/ق