فصلنامه علوم سیاسی به پله 73 رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هفتاد و سومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، مدیرمسؤولی شمس الله مریجی و سردبیری احمد واعظی در قطع وزیری، 168 صفحه، شمارگان 300 نسخه و قیمت 6 هزار تومان ویژه فاجعه منا منتشر شد.
تأثیر بحران‌های داخلی عربستان بر وقوع و مدیریت فاجعه منا، تأثیر نظام سیاسی و ساخت قدرت در عربستان سعودی بر فاجعه منا، مواجهه مطبوعات ایران و عربستان در بازنمایی منا: فاجعه یا حادثه؟، بررسی ظرفیت‌های حقوقی در واکنش به فاجعه منا، دورنمای رابطه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی: سناریوهای محتمل، امکان‌سنجی حل و فصل اختلاف‌ها در فاجعه منا: راهکار حقوقی یا توافق دیپلماتیک مجموعه مقالات این شماره فصلنامه علوم سیاسی را تشکیل می‌دهد.
تأثیر بحران‌های داخلی عربستان بر وقوع و مدیریت فاجعه منا
عنایت الله یزدانی
چکیده: اصولا بحران‌ها و چالش‌های هر جامعه بر استراتژی‌ها، سیاست‌ها، روندها و جریان‌های حاکم بر آن کشور و نیز مدیریت آن جامعه تأثیر دارد. عربستان سعودی به عنوان یک جامعه سنتی به دلایل گوناگونی با یکسری از بحران‌ها روبه‌روست که به طور قطع بر سیاست‌های رژیم آل سعود و کارآمدی و مدیریت آن و نیز روندهای حاکم و تعاملات آن با محیط پیرامونی اثرگذار هستند. در حقیقت باید گفت نوع نظام سیاسی و ساخت غیردموکراتیک حاکم بر جامعه عربستان و نیز ساختار قدرت در آن و سازوکارهای سنتی پدرسالارانه در این کشور، سبب‌ساز مجموعه‌ای از بحران‌های گوناگون شده است که با تأثیر منفی بر توان و کارآمدی رژیم آل سعود، سبب بروز حوادث فاجعه‌انگیزی همچون حادثه منا در سال 1436 و ناتوانی در مدیریت مؤثر آن شده‌اند. پرسش این مقاله آن است که: بحران‌های جامعه عربستان چه تأثیری بر بروز فاجعه منا و مدیریت آن داشته است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد بحران‌ها و چالش‌های موجود در جامعه عربستان، موجب ناکارآمدی دولت این کشور در ممانعت از بروز این فاجعه و به ویژه مدیریت آن شده است.
تأثیر نظام سیاسی و ساخت قدرت در عربستان سعودی بر فاجعه منا
سیدمهدی علیزاده موسوی
چکیده: یکی از ابعادی که می‌توان فاجعه منا را بررسی کرد، تحلیل و بررسی این فاجعه از منظر ساختار قدرت و نظام سیاسی حاکم بر عربستان سعودی است. در این رویکرد، ساختار قدرت و نظام سیاسی عربستان، ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند بخشی از چیستی و چرایی فاجعه منا را تفسیر کند. مدل نظام سیاسی عربستان که بر نوعی نظام پادشاهی وراثتی رانتیر (تحصیل‌دار) مبتنی است، پیامدهایی از قبیل بی‌اهمیتی به اصل فاجعه، عدم پاسخگویی، استیلای رسانه‌ای و دیپلماسی مبتنی بر تهدید و تطمیع را به دنبال داشته و ساختار دو رکنی قدرت (دیانت و سیاست) موجب مشروعیت‌سازی و برخورد ایدولوژیک با حادثه شده است. همچنین پیوندهای استراتژیک غرب با آل سعود، موجب همگرایی رسانه‌های غربی با دولت در بازتاب این حادثه گردیده است. نیز اثرگذاری برخی از متغیرهای موجود در زمان حادثه، همچون جنگ‌های یمن و سوریه و چالش‌های ناشی از انتقال قدرت را نباید نادیده گرفت.
مواجهه مطبوعات ایران و عربستان در بازنمایی منا: فاجعه یا حادثه؟
سیدعلی اصغر سلطانی/ مهدی مقدسی نیا
چکیده: در فاجعه منا سال 1394 که یکی از خون‌بارترین وقایع تاریخ حج در مکه بود، جمعا 464 نفر ایرانی به شهادت رسیدند. این تلفات جانی که به دلیل سقوط جرثقیل در محوطه مسجدالحرام و ازدحام جمعیت در رمی جمرات در منا رخ داد، به سرعت در مطبوعات جهان و جهان اسلام بازتاب یافت و به جنگ رسانه‌ای شدیدی میان رسانه‌های عربستان سعودی و ایران انجامید و در نهایت موجب کاهش شدید روابط دیپلماتیک بین دو کشور گردید. این پژوهش معطوف به این جنگ رسانه‌ای است و مسئله اصلی آن ایت است که: بازنمایی این وقایع در رسانه‌های این دو کشور چگونه بوده است و آنها از چه سازوکارهایی برای بازنمایی این وقایع و مقابله با یکدیگر بهره گرفته‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش از روش تحلیل گفمان لاکلا و موف استفاده شده است. این پژوهش نشان می‌دهد مطبوعات عربستان با استفاده از سازوکارهای گوناگونی چون نام‌گذاری خنثای این واقعه، استفاده از گزاره‌های دینی‌ای چون قضا و قدر، انتساب مسئولیت حادثه به حجاج ایرانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و تکذیب روایت ایرانی از این واقعه، به شکل‌های مختلف کوشیدند نقش منفی عربستان را در این رویداد به حاشیه برانند و افکار عمومی را به سوی ایران معطوف سازند. در مقابل مطبوعات ایران نیز با استفاده از نام‌گذاری منفی واقعه و انتساب جنگ‌طلب بودن، آمریکایی و اسرائیلی بودن عربستان، منفعت‌طلبی عربستان از مراسم حج و نسبت دادن عربستان با تروریسم، بازنمایی منفی‌ای از نقش عربستان در مطوبعات فارسی‌زبان ارائه کنند.
بررسی ظرفیت‌های حقوقی در واکنش به فاجعه منا
امیرساعد وکیل
چکیده: پس از وقوع فاجعه منای سال 1394 و جان باختن حدود پانصد نفر از حجاج ایرانی، احقاق حقوق بازماندگان قربانیان از بحث‌های قابل توجه به شمار می‌آید. از این‌رو،در مقاله پیش رو، پس از بازخوانی ماهیت فاجعه منا در آیینه حقوق، به روش‌های مطالبه حقوق بازماندگان قربانیان این حادثه با توجه به ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل، حقوق جمهوری اسلامی ایران و حقوق عربستان پرداخته‌ایم. در ارزیابی واقع‌بینانه احقاق حقوق بازماندگان و خانواده قربانیان، مبتنی بر ظرفیت‌های حقوق داخلی و حقوق بین‌الملل است. از این‌رو، حقوق بازماندگان قربانیان فاجعه منا در چند عرصه قابل پی‌گیری خواهد بود: از طریق توسل به ظرفیت عهدنامه مودت 1308 میان ایران و سرزمین حجاز، توسل به کنوانسیون 2003 یونسکو دباره صیانت از میراث فرهنگی ناملموس جهانی و نیز استناد به قانون شبه‌جرم خارجیان در آمریکا که مورد نقض حقوق بشر در فاجعه منا، تخلف از حقوق بین‌الملل عرفی است.
دورنمای رابطه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی: سناریوهای محتمل
داود غرایاق زندی
چکیده: جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، دو کشور اثرگذار در منطقه فرعی خلیج فارس هستند که شعاع نفوذشان همه منطقه خاورمیانه بزرگ را در بر می‌گیرد. روابط میان دو کشور در یک دهه گذشته، بسیار پرتنش بوده و در این مدت تغییر مقامات سیاسی دو کشور نیز نتوانسته این روابط را بهبود بخشد. علت این تنش‌ها به منابع رفتار سیاست خارجی دو کشور،سابقه تاریخی هر یک و همچنین تعارض منافع آنها در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه بازمی‌گردد. بیشترین فضای رقابت دو کشور در سه کشور بحرانی عراق، سوریه و یمن است. بر این اساس، دورنمای روابط دو کشور تابع رفتار آنها در منطقه و در برخورد با این سه کشور می‌باشد. سه سناریو مطرح در سیاست خارجی دو کشور در منطقه قابل طرح است: تلاش برای دولت‌سازی، کوشش برای حفظ سازه سیاسی کشورهای در حال فروپاشی و در نهایت، تداوم روند کنونی که ممکن است به تجزیه این سه کشور بحرانی بینجامد. این مقاله ضمن بررسی این سناریوها و پیشران‌ها، سدکننده‌ها و کارت‌های شگفتی‌ساز آن، بهترین سناریو را برای دو کشور، سناریوی دوم می‌داند که با منافع ملی دو کشور، و تاریخچه و وضعیت عمومی منطقه سازگار است.
امکان‌سنجی حل و فصل اختلاف‌ها در فاجعه منا: راهکار حقوقی یا توافق دیپلماتیک
اعظم امینی/ محمد عابدی
چکیده: وقوع فاجعه منا در دوم مهر 1394 در مراسم رمی جمرات که به جان باختن 464 نفر از حجاج ایرانی انجامید، مسائل حقوقی متعددی را از نظر حقوق بین‌الملل، مسئولیت مدنی، تعارض قوانین و دادگاه‌ها و نیز حقوق جزای بین‌الملل مطرح کرده و دخالت مسائل سیاسی در مسائل حقوقی، امکان حل و فصل منطقی آن را کم‌رنگ ساخته است. رجوع به دادگاه‌های داخلی ایران یا عربستان سعودی و یا رجوع به محاکم بین‌المللی، راهکارهای پیشنهادی است که البته مصونیت دولت‌ها مانعی برای رجوع به محاکم داخلی ایران و اصل حاکمیت دولت‌ها مانعی برای مراجعه به محاکم بین‌المللی به شمار می‌آید. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه سوابق حل و فصل اختلاف‌های بین‌المللی مشابه، به این نتیجه می‌رسد که هرچند از حیث ح قوقی امکان رجوع به محاکم داخلی عربستان سعودی بر مبنای اصل صلاحیت سرزمینی قوانین کیفری و اعمال قانون محل ورود زیان و خسارت در قواعد حل تعارض قوانین ناظر به مسئولیت مدنی وجود دارد، لیکن پس از بهبود نسبی روابط سیاسی، انعقاد موافقت‌نامه مقطوع با هدف جبران خسارت‌های زیان‌دیدگان و افزایش حصول نتیجه، راهکار کاراتری تلقی می‌شود./920/پ202/ق