گزارشی از وضع شیعیان ترکیه و کمبودهای پیش رو

به گزارش خبرگزاری رسا، شعییان ترکیه که سه میلیون نفر از جمعیت 79 میلیونی ترکیه را تشکیل می‌دهند، سال‌های سال است با الگو قرار دادن شیعیان، روحانیان و علمای جمهوری اسلامی ایران به فعالیت‌های دینی و تبلیغ و ترویج تشیع در کشور خود پرداخته‌‌اند.

ترکیه کشوری مسلمان در همسایگی ایران با جمعیت 79 میلیون نفر است که براساس تدوین اولین قانون اساسی این کشور در سال 1924، دین اسلام به عنوان دین رسمی این کشور تعیین شد اما به دنبال اصلاحات انجام شده در سال 1928، این بخش از قانون اساسی ترکیه حذف شد. با این حال در حال حاضر ترکیه با دربرگیری نزدیک به 98 درصد مسلمان، کشوری لائیک شناخته می‌شود در حالی که تنها دو درصد از جمعیت این کشور را مسیحیان، یهودیان و پیروان ادیان دیگر تشکیل می‌دهند.

مسلمانان در حالی جمعیت 98 درصدی ترکیه را تشکیل داده‌اند که از این میان حدود سه میلیون نفر از جمعیت مسلمان این کشور را شیعه امامی، حدود 20 میلیون نفر را علویان و اکثریت جمعیت این کشور را اهل سنت تشکیل می‌دهند که البته در مقایسه با جمعیت شیعه و علوی، بیشترین مسلمانان این کشور اهل سنت بوده و شیعیان این کشور در مقایسه با اهل تسنن در اقلیت هستند.

ترویج کنندگان مذهب شیعه در ترکیه

از بنیانگذاران و مروجان مذهب تشیع که به رهبران شیعیان در ترکیه معروف‌اند، می‌توان به «شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز» و در مرتبه بعدی از «ملا محمد کوزلسوی» اشاره کرد که بنا به گفته‌ها، قبل از آن‌ها نیز «شیخ قربان» در ترویج مذهب تشیع نقش مهمی داشته است. شیخ قربان با آیت‌الله خویی هم‌مدرسه بوده‌اند و از عالمان بزرگ می‌توان از «حاج ملأ امراه(ره)» نام برد که به تدریس علوم دینی و فقه و تفسیر در ایغدیر و در شهر یاغلیجا کوی پرداخته‌اند.

همچنین «شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز» به همراه «شیخ حمید توران» با تحصیل در مدارس حوزوی قم و تبریز به تبلیغ در ترکیه پرداخته‌اند.

فرازونشیب‌های تشیع در ترکیه

مذهب شیعه در کشور ترکیه مراحل پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است؛ اما هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود که بین مسلمانان ترکیه بیداری نسبی مشاهده شد و شیعیان فرصت آن را پیدا کردند تا عقاید خود را به‌راحتی بیان کرده و حتی طلاب جوان برای کسب علوم دینی به مدارس دینی قم، نجف و تبریز اعزام شوند و در پی آن به پیشرفت‌های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی دست پیدا کنند و پس از بازگشت به کشور خود با کمک یکدیگر، مساجد و حسینیه‌هایی را در جهت تبلیغ و ترویج تشیع بنا کنند.

تا سال ۱۹۶۰ میلادی مسجدی مختص شیعیان در ترکیه وجود نداشت و زمانی که شیعیان نیز قدمی در جهت ساخت مساجد برمی‌داشتند، با منع دولت روبه‌رو می‌شدند تا اینکه به همت «شیخ حسین محسنی» اولین مسجد شیعیان در جایی دور از شهر ایغدیر (یکی از شهرهای محل سکونت شیعیان) در منطقه‌ای به نام «ایغدیرماوا» ساخته شد و از سال‌های 1970 بود که شیعیان ترکیه که تا آن زمان ساکن شهرهای قارص، ایغدیر و آغری بودند، کم‌کم به شهرهایی از جمله؛ استانبول، آنکارا، بورسا و ازمیر مهاجرت کردند و بنای ساخت مساجد شیعه در شهرهای بزرگ نیز گذاشته شد.

شیعیانی که از شهرهای کوچک‌ به شهرهای بزرگ از جمله؛ استانبول و آنکارا مهاجرت کردند تا سال 1975 مسجدی مختص خود نداشتند و تنها مسجد شیعیان استانبول در آن سال‌ها، مسجد والده‌خان بود که این مسجد در دوران پادشاهی عثمانی‌ها از سوی یکی از همسران پادشاه عثمانی ساخته شده و وقف شیعیان استانبول که ایرانیان مقیم این شهر بوده‌اند، شده بود تا اینکه در سال 1977 اولین مسجد بومی شیعیان استانبول با نام مسجد زینبیه در منطقه صفاکوی هالکالی به همت صلاح‌الدین اوزگوندوز ساخته شد و سال‌هاست که تمامی فعالیت‌های شیعیان استانبول در این مسجد با نام «حرکت زینبیه» انجام می‌شود و در تمامی مناسبت‌های مذهبی از جمله؛ عاشورا، شهادت حضرت علی‌اصغر(ع)، غدیر خم، هفته وحدت و... برنامه‌های باشکوهی از سوی این مسجد برگزار می‌شود.

به نوشته ایکنا، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود که شیعیان استانبول جسارت خاصی را در ساخت مساجد و انجام فعالیت‌های تبلیغی پیدا کردند و در پی آن بزرگترین مسجد شیعیان استانبول با نام مسجد امام علی(ع) با دعوت از علمایی از جمله؛ صلاح‌الدین اوزگوندوز از روحانیون برجسته شیعه در ترکیه و تشکیل انجمن شیعیان استانبول با کمک حمید توران و شیرعلی بیات به مساحت هزار متر مربع در منطقه باغجیلار استانبول ساخته شد و شیعیان در این مسجد 16 سال با رهبری شیخ شیرعلی بیات علاوه بر انجام امور مربوط به عبادت و نیایش فعالیت‌های مختلف فرهنگی از جمله؛ چاپ نشریه علمدار(نشریه‌ای در جهت شناساندن شیعه به جهانیان) و راه‌اندازی اولین انتشارات شیعه استانبول با نام «نورالثقلین» را نیز دنبال کردند.

اما مسجدسازی با رهبری حرکت زینبیه استانبول و با کمک شیعیان به اینجا ختم نشد و در سال 1987 میلادی، سومین مسجد ساخته شده به دست شیعیان با نام مسجد ابوطالب(ع) از سوی شیخ احمد شاهین و شیخ علی سلمان‌لو و  در منطقه ایکی تلی استانبول بنا گذاشته شد و چهارمین مسجد به نام حضرت زینب کبری(س) نیز به دست حاج شیخ فریدون در سال 1990 تأسیس شد و ساخت مساجد به دست شیعیان تا به امروز ادامه داشت تا جایی که در حال حاضر نزدیک به 40 مسجد شیعه در استانبول به دست شیعیان ساخته شده و البته هم‌زمان با ساخت این مساجد در استانبول، مساجد شیعه در شهرهای ایغدیر، آنکارا، بورسا، ازمیر و مانیسا نیز ساخته شده است.

گروه زینبیه؛ پیشتاز اجرای برنامه‌‌های مذهبی در استانبول

فعالیت شیعیان ترکیه در استانبول تنها محدود به ساخت مساجد و حسینیه‌ها نشده است و از دیگر فعالیت‌هایی که از سوی شیعیان دنبال شده، تشکیل گروه زینبیه بوده است و این گروه در حال حاضر یکی از گروه‌های فعال شیعه در ترکیه است که اکثریت اعضای این گروه، مسلمانان مهاجر از مناطق شرقی ترکیه به استانبول هستند. گروه زینبیه هرساله برنامه‌های ویژه‌ای را در مناسبت‌های مذهبی اجرا می‌کند که از جمله این برنامه‌ها می‌توان به برگزاری مراسم عاشورا در هالکالی استانبول اشاره کرد که هرساله با حضور چند صدهزار نفر از شیعیان استانبول برگزار می‌شود.

تأسیس مؤسسه کوثر از دیگر فعالیت‌های رقم خورده به دست شیعیان استانبول است که این مؤسسه در سال 1990 میلادی به همت ضیاء تورک ییلماز تأسیس‌ شد و عمده فعالیت‌های این مؤسسه در سه بخش از جمله؛ واحد انتشارات و نشریات، واحد تبلیغات دینی و واحد سمعی و بصری دنبال می‌شود و در واحد انتشارات این مؤسسه تاکنون حدود 200 عنوان کتاب ترجمه شده و فصل‌نامه «قبله» نیز یکی از نشریات منتشر شده از سوی این واحد است که هر سه ماه یکبار منتشر می‌شود.

فعالیت‌های شاخص قرآنی در مؤسسه قرآن و عترت استانبول

راه‌اندازی مؤسسه قرآن و عترت استانبول از دیگر فعالیت‌های دنبال شده از سوی شیعیان استانبول است که این مؤسسه در سال 2007 به همت شیخ شیرعلی بیات، از روحانیون شیعه راه‌اندازی شد و از زمان تأسیس تاکنون اهدافی از جمله؛ احیا و گسترش معارف اهل بیت(ع) بین شیعیان، علویان و اهل سنت، دفاع از مکتب تشیع در مقابل حملات دشمنان در عرصه‌های عقیدتی، فقهی و فرهنگی و ایجاد و تقویت وحدت در بین شیعیان و مسلمانان و... را دنبال کرده است. در مؤسسه قرآن و عترت استانبول که در منطقه هالکالی واقع شده فعالیت‌های آموزشی در حوزه آموزش قرآن، آموزش زبان فارسی و عربی و برگزاری کلاس‌های روخوانی و روان‌خوانی، تجوید و... دنبال می‌شود.

تأسیس مؤسسه شیعه‌شناسی «آل‌ طاها» از دیگر فعالیت‌های دنبال شده از سوی شیعیان ترکیه است که مسؤولیت این مؤسسه را شیخ عبدالله بر عهده دارد و این مؤسسه بیشترین خدمات‌رسانی را به شیعیان ترکیه داشته است.

انجمن اهل بیت(ع) که در شهر ایغدیر واقع شده است از دیگر دستاوردهای شیعیان ترکیه است و این انجمن با دارا بودن تعدادی از عالمان صاحب قلم آثار و تألیفاتی در زمینه علوم دینی منتشر کرده است تا شیعیان ترکیه دسترسی راحت‌تری به منابع دینی شیعه داشته باشند.

موسسه آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، نیز یکی از ده‌ها مرکز وابسته به دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی است که در سال 1380 شمسی در شهر استانبول تأسیس شد و از زمان تأسیس تاکنون اهدافی از جمله؛ احیای فرهنگ اهل بیت(ع)، آشنا ساختن مردم با مکتب اهل بیت(ع) و حفظ ارزش‌های اسلامی در کشور ترکیه را دنبال کرده است.

مسؤول این مؤسسه انورشان رحمانی است که پس از به پایان رساندن تحصیلات حوزوی خود در ایران به ترکیه بازگشته و فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی خود در حوزه شیعی را در این کشور دنبال کرده است.
با گسترش فعالیت‌های مذهبی شیعیان در ترکیه و به‌ویژه شهر استانبول و با توجه به علاقه‌مندی جوانان شیعه ترکیه به تحصیل در علوم دینی، نمایندگی جامعه المصطفی(ص) العالمیه نیز فعالیت خود را در زمینه آموزش علوم دینی در استانبول دنبال می‌کند و این مرکز فعالیت‌های زیادی را در جهت جذب طلاب غیرایرانی کرده است.

میدان عاشورا؛ نماد وحدت شیعیان در ترکیه

شیعیان استانبول طی دهه‌های گذشته همانند شیعیان دنیا در مناسبت‌های مذهبی و ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار(ع) حضور باشکوهی دارند و به عنوان نمونه از سال 1990 میلادی تاکنون در ایام عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در منطقه هالکالی استانبول(منطقه شیعه‌نشین) در میدانی که به میدان عاشورا مشهور است، گردهم آمده و به عزاداری می‌پردازند. مراسم عاشورا در منطقه هالکالی استانبول منظم‌ترین مراسم شیعیان است که نمایانگر وحدت و یکدلی شیعیان تمام دنیا است؛ همچنین شیعیان استانبول در ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار(ع) به برگزاری مراسم‌های ویژه پرداخته و علاوه بر آن در ایام ملی کشور ترکیه نیز همسو با سایر اقشار دینی حضور دارند.

کمبودهای شیعیان در ترکیه و عوامل پراکندگی این اقلیت

با وجود فعالیت‌های چشم‌گیری که طی دهه‌های گذشته از سوی روحانیون و علمای شیعه انجام شده و شیعیان ترکیه در شرایط بهتر و با آزادی کامل به امور دینی و اعتقادی خود می‌پردازند اما با توجه به درصد بالای اهل سنت نسبت به شیعیان در ترکیه، هنوز بین شیعیان این کشور پراکندگی وجود دارد.

شاید یکی از دلایل این پراکندگی نبود مرجع و مجتهد بومی و حتی نبود مدارس مستقل دینی برای شیعیان ترکیه است و به دلیل همین کمبودها است که عالمان شیعه برای کسب علوم دینی به مراکز علمی قم و نجف اعزام می‌شوند تا پس از گذراندن دروس حوزوی به تبلیغ در کشور خود مشغول شوند.

عامل دیگر در پراکندگی شیعیان ترکیه، در اقلیت قرار گرفتن شیعیان نسبت به اهل سنت است و اهل سنت این کشور در تمامی زمینه‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی از شیعیان جلوتر هستند، چرا که اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند؛ عامل سوم در پراکندگی شیعیان این کشور نیز آشنا نبودن فرزندان شیعه با عقاید شیعی به لحاظ نبود تدریس علوم دینی مختص شیعی در مدارس است چرا که در مدارس این کشور علوم دینی اهل سنت تدریس می‌شود.

عامل دیگری که موجب پراکندگی شیعیان ترکیه شده شاید برنامه‌های از پیش طراحی شده متصدیان و عوامل حکومتی کشور ترکیه است که بر روی عدم وحدت و یکپارچگی شیعیان برقرار است چرا که عوامل حکومتی ترکیه بر این باور هستند که اگر در بین شیعیان وحدتی ایجاد شود می‌توانند جمعیت 20 میلیونی علویان را به سمت شیعه امامی هدایت کنند و شاید به همین دلایل است که شیعیان ترکیه بیشتر در شهرهای قارص، ایغدیر، آغری، استانبول، بورستا، آنکارا و ازمیر سکونت دارند.

فرصت‌های موجود برای فعالیت مذهبی شیعیان

با وجود پراکندگی شیعیان و کمبودهایی که از نظر علمی و تحصیل در علوم حوزوی برای آن‌ها وجود دارد، اما شیعیان این کشور در شرایط کنونی فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی نیز پیش روی خود دارند و با توجه به آزادی‌های سیاسی و اجتماعی که از طریق مجلس ترکیه وضع شده است، امکان نشر کتب و عقاید شیعی در این کشور وجود دارد.

این امکان نیز فراهم است تا شیعیان این کشور بتوانند تشیع را در ترکیه ترویج کنند و البته چشم امید آن‌ها به جمهوری اسلامی ایران و حمایت‌های ایران است و انتظار دارند جمهوری اسلامی ایران با حمایت و اعزام علماء به ترکیه، گام مهمی در جهت نشر عقاید شیعی بردارد.

شیعیان ترکیه در مقایسه با اهل سنت این کشور در اقلیت بوده و همچنین با محدودیت‌هایی از عدم استخدام در مراکز دولتی این کشور روبه‌رو هستند اما با توجه به آزادی عملی که دارند، می‌توانند اقداماتی را برای گسترش هر چه بیشتر شیعه در این کشور و حفظ عقاید دینی خود داشته باشند که از جمله این اقدامات می‌توان به تأسیس مدارس غیرانتفاعی شیعه، گسترش موسسات شیعه‌شناسی، تأسیس کتابخانه شیعه‌شناسی، تأسیس کانال‌های تلویزیونی و رادیویی همانند کانال تلویزیونی 14، نشر کتب و مجلات شیعه و... اشاره کرد./847/ب904/د