گزارشی از تحولات عربستان

بررسی تحولات عربستان به‌صورت هفتگی می‌تواند در ترسیم فضایی برای درک بهتر سیاست‌های آل‌سعود مفید باشد، از این رو سعی می‌شود تحولات عربستان در دو حوزه داخلی و خارجی به‌صورت هفتگی رصد و تحلیل شوند.

عرصه داخلی:

علاقه عادل الجبیر به سلاح هسته‌ای و تمسخر جهان عرب

سامح عسکر، نویسنده و تحلیلگر سیاسی مصری، سخنان عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی، را که گفته بود اگر ایران اقدام به دستیابی به سلاح هسته‌ای کند، عربستان نیز سلاح هسته‌ای خواهد ساخت، به‌سخره گرفت و او را «کودک» خواند. سامح عسکر در صفحه توئیتر خود نوشت: ای کودک! فناوری هسته‌ای برای آنهایی است که مستقل هستند نه نوکر، برای دانشمندان است نه نادان‌ها، برای صاحبان صنایع است نه مصرف کنندگان، برای خردمندان در عرصه دیپلماسی و ارتباطات است و نه از برای بی‌خردان در عرصه سیاست؛ همان‌هایی که کار عرب‌ها را به قرون وسطی کشانده‌اند.

سامح عسکر در توئیتی دیگر نوشت:‌‌‌ داشتن بمب اتمی به‌لحاظ بین المللی و اخلاقی ممنوع است و داشتن این سلاح نیازمند سه شرط است؛ نخست به‌چالش کشیدن جامعه جهانی و اتکا به قدرت درونی؛ و این در حالی است که آل‌سعود ضعیف هستند. دوم، داشتن فناوری پیشرفته و زیربنای علمی و حال آنکه عربستان سعودی کشوری عقب‌مانده است. سوم دادن تضمین‌های بین المللی درباره عدم تهدید اسرائیل؛ البته این شرط سوم هرچند امکان‌پذیر است، اما تضمینی برای باقی ماندن حاکمان سعودی در قدرت وجود ندارد.

گفتنی است عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی، گفته بود چنانچه ایران در صدد دستیابی به سلاح هسته ای برآید رژیم سعودی نیز برای دستیابی به سلاح هسته‌ای خواهد کوشید.

پایان تفکیک جنسیتی در عربستان

خبرگزاری رویترز با انتشار گزارشی از احتمال پایان تفکیک جنسیتی در اماکن عمومی عربستان و نیز تعطیلی اجباری مغازه‌ها در زمان پخش اذان خبر داد. روزنامه عکاظ چاپ عربستان روز جمعه در پایگاه خود مطلبی در این باره منتشر کرده بود که بعد از دقایقی آن را حذف کرد. خبرگزاری رویترز توانسته به این مقاله دست پیدا کند. رویترز در تحلیل خود می‌نویسد این اقدام نشان می‌دهد که عربستان سعودی در حال آماده کردن افکار عمومی برای اصلاحات عمیق اجتماعی است. مدیر «برنامه کیفیت زندگی» عربستان از پاسخ به رویترز در این باره امتناع کرد، اما گفت که از هر اقدامی که سبب افزایش کیفیت زندگی در عربستان شود حمایت می‌کند. وی رانندگی زنان و امکان حضور آن‌ها در ورزشگاه‌ها را از جمله مواردی خواند که به افزایش کیفیت زندگی در عربستان منجر شده است. مقررات حکومت محافظه‌کار مذهبی عربستان به‌ویژه در برخورد با زنان همواره مورد انتقاد فعالان حقوق بشر بوده است. البته در ماه‌های گذشته بن‌سلمان ولیعهد سعودی با توجه به این مطالبه مردمی برخی از محدودیت‌ها علیه جوانان و زنان را حذف کرده است تا از این طریق بتواند حمایت بخشی از جامعه عربستان را به‌دست بیاورد و در راه رسیدن به قدرت با چالش‌های کمتری روبه‌رو باشد، از این جمله این اصلاحات می‌توان به کاهش برخورد پلیس اخلاقی با مردم در معابر عمومی اشاره کرد. به گزارش رویترز مدتی است که در شهرهای بزرگ پلیس مذهبی هنگام اذان شهروندان را مجبور به اقامه نماز نمی‌کند، اصلاحاتی که ناظران منطقه‌ای آن را تنها یک شوی سیاسی می‌دانند.

زندانی‌کردن مخالفان بدون دادگاه

عربستان به‌عنوان یک کشور قرون وسطایی یکی از عقب‌مانده‌ترین سیستم‌های قضایی در جهان را دارد، همین مسأله باعث شده است تا نظام قضایی عربستان بسیاری از مخالفان را بدون هیچ‌گونه دادگاهی سال‌ها در حبس نگه دارد. در این راستا تحلیل‌های دیده‌بان حقوق بشر حاکی از آن است که عربستان بیش از یک دهه است که هزاران نفر را بدون تشکیل دادگاه زندانی کرده است. بنا به گزارش خبرگزاری فرانسه، این سازمان ضمن محکوم کردن نقش «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان در «بازداشت‌های خودسرانه» اعلام کرد که مقامات سعودی 2305 نفر را برای 6 ماه و برخی را برای بیش از یک دهه بدون تشکیل دادگاه در حبس نگه داشته است. طبق این گزارش، پادشاهی بسیار محافظه‌کار عربستان که یک رژیم سلطنتی مطلق است در ماه‌های گذشته یک‌سری اصلاحات را به‌رهبری محمد بن سلمان ولیعهد سعودی مطرح کرد. دیده‌بان حقوق بشر تأکید کرد که ظاهراً بازداشت‌های خودسرانه «در سال‌های اخیر در عربستان افزایش چشمگیری داشته است» و از مقامات سعودی خواست تا حبس خودسرانه افراد را متوقف کند. این سازمان خطاب به مقامات سعودی گفت: «اگر مقامات سعودی بتوانند یک زندانی را برای چندین ماه نامعلوم بدون اتهام در حبس نگه دارند، واضح است که نظام عدالت کیفری عربستان دچار نقص و غیرمنصفانه است و تنها به‌نظر می‌رسد که این نظام در حالت بدتر شدن است».

امیر قطر به‌دنبال خارج‌کردن شترهای خود از عربستان!

بحران در روابط ریاض و دوحه در حالی به یک‌سالگی خود وارد می‌شود که هیچ دورنمای روشنی برای این بحران وجود ندارد. این بحران تمام حوزه‌های مشترک دو طرف را تحت تأثیر قرارداده و حتی قطر را وادار کرده است تا شترهای خود در عربستان را خارج کند. روزنامه المناطق عربستان سعودی تصمیمی را که خانواده حاکم در قطر علیه عربستان سعودی در خصوص بحران خلیج فارس ــ که ماه آینده وارد اولین سال خود می‌شود ــ بررسی می‌کند، اعلام کرد. این روزنامه سعودی مدعی شد تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، قصد دارد ده‌ها هزار شتر خود را از عربستان سعودی خارج و به ایران منتقل کند. روزنامه «المناطق» عربستان سعودی به‌نقل از فهد بن حثلین، رییس باشگاه شتر در عربستان سعودی، اعلام کرد قطری‌ها از جمله شیخ تمیم بن حمد، امیر قطر، و پدرش، حمد بن خلیفه آل ثانی، حدود 50 هزار نفر شتر در عربستان دارند. این روزنامه به‌نقل از برخی منابع ــ که نام آن‌ها را فاش نکرد ــ افزود، نظام حاکم بر دوحه برای انتقال شتر‌های امیر قطر و پدرش از عربستان به ایران آماده می‌شود و یک گروه برای نظارت بر این اقدام تشکیل شده است. این منابع ادعا کردند: «این تیم قطری که زیر نظر حمد بن خلیفه العطیه مشاور شیخ تمیم کار می‌کند کار خود را آغاز کرده است و برای اختصاص زمین‌های مورد نیاز در داخل ایران هماهنگی با تهران را دنبال می‌کند».

حضور 7هزار نظامی انگلیسی در عربستان

در حالی که طی سال‌های اخیر همزمان با حملات عربستان سعودی به یمن، انتقاد‌های زیادی علیه دولت انگلیس به‌دلیل فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی به عربستان وجود دارد گزارشی منتشر شده که بر اساس آن معلوم می‌شود عمق همدستی دولت انگلیس در جنگ عربستان در یمن به‌مراتب بیشتر است. شبکه خبری راشاتودی اخیراً به یک سند دولت انگلیس تحت عنوان «حمایت پرسنل بریتانیایی از نیرو‌های نظامی سعودی ــ مخاطرات، آگاهی و مسؤولیت» که تازه افشا شده اشاره کرد. بر اساس این سند معلوم می‌شود، اکنون و در حالی که عربستان در حال جنگیدن با تجهیزات و تسلیحات انگلیسی در یمن است، هفت هزار انگلیسی شامل پیمانکار، کارمند، نیروی خدمات اجتماعی و پرسنل نظامی در عربستان برای کمک به نیروی هوایی سعودی و دیگر نیرو‌های امنیتی این کشور مستقر هستند. این سند 33صفحه‌ای دولت انگلیس، به تاریخ روابط تسلیحاتی با عربستان سعودی و قرارداد‌های متعددی که میان دو کشور از دهه 80 میلادی تا کنون منعقد شده، اشاره کرده و می‌نویسد «در هر یک از این توافق‌ها، بخش سخت‌افزاری تنها نیمی از توافق بود. بیشتر آنچه تهیه شده «نرم‌افزار» است: شامل خدمات فردی. در ادامه آمده است، در تمام قرارداد‌های تسلیحاتی میان دو کشور، کارکنان و کارمندان بخش خصوصی و پیمانکاران و نظامیان انگلیسی در عربستان حضور داشتند.

بر اساس این سند، علت حضور انگلیسی‌ها، آموزش استفاده از تسلیحات به نیرو‌های عربستان سعودی و آموزش استفاده از هواپیما‌ها و انجام عملیات است. در یک قرارداد سرّی میان دو دولت توافق شده است خدمات کمک‌های فردی از سوی انگلیس فراهم شود که این شامل حمایت سرّی از عملیات نیرو‌های سعودی با هواپیما‌های انگلیسی در دوران جنگ، بدون توجه به این مسأله که آن جنگ قانونی یا غیرقانونی، است. بر اساس این گزارش معلوم می‌شود، کارمندان شرکت صنایع دفاعی و هواپیمایی بی‌اِی‌ای انگلیس که بزرگترین قرارداد‌های تسلیحاتی را با عربستان سعودی داشته، در سال 2017 مسؤولیت نگهداری سیستم‌های تسلیحاتی هواپیما‌های تورنادوی فروخته‌شده به نیروی هوایی عربستان را به‌عهده داشتند. پرسنل انگلیسی مسؤولیت آموزش دانشجویان و اسکادران عملیاتی را نیز عهده‌دار بودند و در پایگاه طائف عربستان سعودی برای آموزش جنگنده‌های تایفون فروخته‌شده به عربستان سعودی حضور داشتند، این درحالی است که عربستان سعودی از سال 2015 تا کنون حملات هوایی گسترده‌ای با تسلیحات و تجهیزات خریداری‌شده از انگلیس، علیه غیرنظامیان یمنی انجام داده است و بر اساس آمار سازمان ملل، جنگ یمن از سال 2015 تا کنون بیش از 10 هزار کشته و بیش از 20 هزار مجروح داشته است و محاصره کشور از سوی ائتلاف عربستان سعودی باعث شده بیش از یک میلیون نفر به بیماری وبا مبتلا شوند و در تمامی این اقدامات نیرو‌های انگلیسی کنار نیرو‌های عربستان حضور داشتند.

عرصه خارجی:

حمله به صنعا، هراس در ریاض

به گزارش تسنیم،‌ ائتلاف سعودی در سه سال گذشته نتوانسته در میادین جنگ در برابر انقلابیون یمن به پیروزی برسد. تهدیدات موشکی یمن علیه ریاض سبب شده تا آل سعود به‌دنبال تغییر تاکتیک‌های جنگی خود باشد، از این رو در این مرحله ترور مقامات و رهبران انصارالله در دستور کار ائتلاف سعودی قرار گرفته است، اگرچه سعودی‌ها در این جنگ کاره‌ای نیستند و همه امور در دستان آمریکا و رژیم صهیونیستی است. در مرحله اول این تاکتیک چند هفته پیش صالح الصماد رییس شورای عالی سیاسی یمن ترور شد. مقامات انصارالله و رسانه‌ها هم اعلام کردند که آمریکا پشت صحنه این ترور بوده است. حالا این تاکتیک بار دیگر در صنعا در حال تکرار است. جنگنده‌های سعودی هفته گذشته وزارتخانه‌های دفاع و کشور را در صنعا بمباران کردند. شبکه المسیره در این باره اعلام کرده، در حملات روز دوشنبه جنگنده‌های سعودی به کاخ ریاست جمهوری یمن در محله التحریر صنعا شش غیرنظامی کشته و 30 زخمی شده‌اند، این در حالی است که پایگاه اطلاع‌رسانی جنبش انصارالله یمن اعلام کرده آمار قربانیان حمله جنگنده‌های سعودی به صنعا به 66 کشته و زخمی رسیده است و میان قربانیان، دانش‌آموزان مدارس نیز دیده می‌شوند.

ترور صالح الصماد رییس شورای عالی سیاسی یمن و حملات ائتلاف سعودی به صنعا سبب شده است تا انقلابیون یمن روند شلیک موشک به عربستان را تشدید کنند. روز چهارشنبه گذشته شاهدان عینی از شنیده شدن صدای حداقل چهار انفجار در آسمان پایتخت عربستان و منابع یمنی از هدف قرار گرفتن اهداف اقتصادی سعودی در ریاض خبر دادند. خبرگزاری رویترز گزارش داد که حداقل صدای چهار انفجار بزرگ در آسمان ریاض شنیده شده است. شبکه خبری «الاخباریه» عربستان نیز گزارش داد که پدافند هوایی ریاض، با دو موشک بالستیک مقابله و آن را منهدم کرده است. همزمان، پایگاه خبری «انصارالله» یمن اعلام کرد که یگان موشکی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن بندر الجاف و اهداف اقتصادی دیگر سعودی در ریاض را هدف موشک‌های بالستیک قرار داده است. انصارالله نوع این موشک‌ها را برکان-اچ2 اعلام کرد و افزود که یگان موشکی تأکید می‌کند که این موشک‌ها به‌دقت به اهداف مد نظر اصابت کرده است.

از سوی دیگر، یک منبع آگاه نظامی یمن اعلام کرد که یگان موشکی ارتش و کمیته‌های مردمی این کشور، روز چهارشنبه یک فروند موشک بالستیک از نوع «بدر1» را به‌سوی یک پایگاه هوایی در «جیزان» شلیک کرده است و این موشک با دقت به هدف اصابت کرده است. پایگاه خبری «انصارالله» با انتشار این خبر نوشت که این اقدام در پاسخ به جنایات مستمر جنگنده‌های سعودی در یمن صورت گرفته است که آخرین آنها به هدف‌گیری دفتر ریاست‌جمهوری در صنعا و کشته و زخمی شدن بیش از 90 تن از شهروندان یمنی بازمی‌گردد. شلیک موشک‌های ارتش یمن در واکنش به حملات هوایی و زمینی سعودی به نقاط مختلف یمن، از ابتدای سال جاری میلادی افزایش چشمگیری داشته و به مرز 100 فروند رسیده است.

حضور سفیر عربستان در جشن تأسیس رژیم صهیونیستی

سفیران عربستان و بحرین در مراسم هفتامین سالروز تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی (اشغال سرزمین فلسطین) در شهر قاهره پایتخت مصر شرکت کردند. یک منبع دیپلماتیک غربی روز جمعه اعلام کرد که سفارت رژیم صهیونیستی در مصر این مراسم را در هتل ریتر کارلتون در میدان التحریر در مرکز شهر قاهره به‌مناسبت هفتامین سالروز تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی برگزار کرد. در این مراسم اسامه نقلی سفیر جدید عربستان و راشد بن عبدالرحمن آل خلیفه سفیر بحرین در قاهره شرکت کردند. سفیر جدید عربستان 25 آوریل گذشته وارد قاهره شد تا جانشین احمد القطان شود. سفیر جدید عربستان در حال دست دادن با دیوید گوویرین سفیر رژیم صهیونیستی در قاهره مشاهده شده و با او به‌طور مفصل گفت‌وگو کرده است. هتل یادشده محل اقامت همزمان شمار زیادی از مسؤولان وزیران اطلاع‌رسانی عرب بود که برای شرکت در چهل و نهمین اجلاس وزیران اطلاع‌رسانی عرب در قاهره حضور یافته بودند. یک منبع دیپلماتیک مصری به سایت العربی الجدید گفت: نمایندگان وزارت خارجه مصر و نمایندگان سازمان اطلاعات این کشور در مراسم سفارت رژیم صهیونیستی حضور داشتند. سفارت رژیم صهیونیستی در قاهره در صفحه خود در فیس‌بوک نوشت: در این مراسم گروهی از دیپلمات‌ها، بازرگانان و نمایندگان دولت مصر حضور داشتند. مراسم هفتادمین سالگرد تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی و اشغال سرزمین فلسطین سه‌شنبه 18 اردیبهشت از سوی سفارت رژیم اشغالگر در هتل ریتر کارلتون قاهره برگزار شده بود. عربستان در ماه‌های اخیر روند نزدیکی به رژیم صهیونیستی و عادی‌سازی روابط با این رژیم را بسیار سرعت بخشیده است.

ماهیگیری عربستان از آب گل‌آلود

همزمان با تصمیم آمریکا برای خروج از برجام و دستور ترامپ برای بازگشت تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، رژیم سعودی تأکید کرد که برای جبران کمبود نفت ناشی از این تصمیم تلاش می‌کند. خالد الفالح وزیر انرژی عربستان تأکید کرد: در پی خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای با ایران، بر پایبندی عربستان به حمایت از ثبات بازار نفت در راستای تأمین منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تأکید می‌کنیم و در این راستا با بزرگترین تولیدکنندگان در اوپک و خارج از آن و همچنین با مصرف‌کنندگان بزرگ برای جلوگیری از آثار هرگونه کاهش تولید نفت همکاری خواهیم کرد.

وی افزود: ما با ریاست اوپک، روسیه و آمریکا در تماس هستیم و طی روزهای آینده برای تضمین ثبات بازارهای نفت با تولیدکنندگان در داخل اوپک و خارج از آن و همچنین سایر مصرف‌کنندگان اصلی دیگر تماس برقرار خواهیم کرد.

عربستان به‌همراه رژیم صهیونیستی تلاش زیادی را برای وادار کردن ترامپ به خروج از برجام انجام دادند. در شرایط کنونی بن‌سلمان با تبعیت از سیاست‌های آمریکای تحت ریاست ترامپ تمام منابع عربستان را در اختیار آمریکا قرار داده است. کاهش احتمالی عرضه نفت ایران به‌دلیل برگشت تحریم‌ها به‌اضافه کاهش تولید نفت کشورهای عضو اوپک نظیر ونزوئلا این نگرانی را ایجاد می‌کند که قیمت نفت با سرعت بیشتری رشد خواهد کرد.

امید مجدد آل‌سعود به نواز شریف

بدون شک یکی از مهمترین موضوعاتی که به‌خصوص پس از ترور ناموفق وزیر کشور پاکستان در رسانه‌ها منتشر شده است تغییر لحن نخست وزیر سابق پاکستان بوده است. تغییر لحن ناگهانی نواز شریف و خروج او از موضع ضعف سبب تعجب فراوان کارشناسان پاکستانی شده است. وی که تا چند روز گذشته تقریباً مجازات و زندانی شدن خود در پرونده فساد اقتصادی را پذیرفته بود و سؤال می‌کرد که چرا برخی زندان‌های کشور در حال بازسازی هستند و حتی اعلام کرده بود: «اگر زندانی شوم هم حزب نواز به فعالیت خود ادامه می‌دهد»، بلافاصله پس از ترور ناموفق وزیر کشور پاکستان تغییر لحن داده اعلام کرد، «پرونده فساد اقتصادی هیچ مستندی ندارد و من به‌زودی تبرئه خواهم شد». سؤال این است که چه‌چیزی سبب تغییر لحن نواز شریف شده است، بدون شک سفرهای پنهانی و مکرر او به عربستان و انگلیس می‌تواند یکی از دلایل اصلی ادعاهای نواز شریف باشد. برای اثبات این حرف می‌توانیم به شکست عربستان در عراق و سوریه و سپس شکست سهمگین‌تر آل سعود در انتخابات لبنان اشاره کنیم. حال اگر آل سعود جبهه آسیای جنوبی را از دست داده و نتواند حزب نواز را حفظ کند باید شاهد نزدیک شدن تمام کشورهای منطقه به‌سمت ایران باشد.

هرچند پرونده فساد اقتصادی نواز شریف حدود یک سال است در جریان افتاده و باعث عزل او از سمت نخست وزیری شده است ولی احتمالاً تا پیش از انتخابات لبنان، سران سعودی پاسخ مثبتی به فریاد کمک‌خواهی نواز شریف نداده بودند ولی اینک با وضعیت بسیار بدی که برای آنان به‌وجود آمده است سیگنال‌های مثبتی را به او نشان داده‌اند که سبب امید گرفتن نخست وزیر سابق و ردصلاحیت‌شده پاکستان شده است. حال باید منتظر ماند و مشاهده کرد که آیا دلارهای سعودی می‌تواند نواز شریف را از خطر زندانی شدن نجات دهد یا جدیت ثاقب نثار شکست بعدی آل سعود در منطقه را رقم خواهد زد.

باج‌دهی عربستان به سودان

به‌دنبال کشته و مجروح شدن صدها نظامی سودانی در جنگ تحمیلی بر ضد مردم یمن، نارضایتی نظامیان ارشد سودانی از مشارکت خارطوم در این جنگ و بی‌فایده دانستن آن و رفتار تحقیرآمیز عربستان با سودانی‌ها سبب شد تا مطالبات داخلی برای خروج نظامیان این کشور از جنگ یمن افزایش یابد، در این ارتباط پارلمان سودان از خارطوم خواست نظامیان خود را فوراً از یمن خارج کند. دولت خارطوم هفته گذشته رسماً به ریاض اعلام کرد تمایلی برای شرکت نظامیان سودانی در جنگ یمن ندارد و همکاری‌هایش به ارائه خدمات مشورتی و لجستیکی محدود می‌شود. به‌دنبال این اقدام خارطوم، سفیر عربستان در سودان با شرکت در یک نشست مطبوعاتی از قراردادهای جدید اقتصادی نظامی کشورش با خارطوم خبر داد.

از سوی دیگر یک مقام آگاه در کاخ ریاست جمهوری سودان به روزنامه السودان الیوم گفت، وزیر نفت و گاز سودان در رأس یک هیأت اقتصادی به عربستان رفت و درباره واردات نفت از این کشور به‌مدت پنج سال با مقامات ریاض به توافق رسید. وی افزود، این توافقنامه پس از تکمیل مسائل مالی طی چند روز آینده به امضاء مقامات خارطوم و ریاض می‌رسد. بر اساس این توافقنامه عربستان سالانه یک میلیون و 800 هزار تن نفت در اختیار سودان قرار می‌دهد. کمبود سوخت در سودان به یکی از بحران‌های اقتصادی اجتماعی این کشور تبدیل شده است. به‌نظر می‌رسد که خروج مزدوران سودانی از جنگ یمن برای ریاض می‌تواند یک ضربه شدید نظامی باشد چرا که آل سعود تنها به‌کمک مزدوران خارجی در یمن در برابر انقلابیون این کشور به جنگ خود ادامه داده است و از این رو ریاض تمام تلاش خود را برای اقناع دولت سودان به حفظ نیروهای خود در یمن به‌کار خواهد گرفت./۸۴۷/ب۱۰۱/ف

منبع: تسنیم