فصلنامه کلام اسلامی در گام صد و دوم+ چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز تخصصی علم کلام صد و دومین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی کلام اسلامی ررا به صاحب امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و مدیرمسئولی علی ربانی گلپایگانی منتشر کرد.
در این شماره از فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
قرآن و علوم انساني
بررسي خردگرايي قاضي عبدالجبارمعتزلي و سيد مرتضي شيعي
علت اين دگرگوني چيست؟
ارزيابي معناشناسي حسن و قبح در انديشه محقق خراساني با محوريت نقدهاي شهيد صدر
تاملي در امكان جمع توحيد افعالي و نظام عليت (تحليل ديدگاه ها)
مقايسه ديدگاه علامه مجلسي و فيض كاشاني در آموزه اختيار
تحليلي در باره جفر و جامعه، دو منبع علم امام
قرآن و علوم انساني
جعفر سبحاني
چکيده: سال‌ها است كه افراد دلسوز در نظام اسلامي، مساله اي به نام «اسلامي كردن علوم انساني» را مطرح مي كنند و در اين مورد مقالاتي نوشته و نشست هايي نيز برگزار شده است. از روزي كه دانشگاه در ايران تاسيس شده، علوم انساني با اصول برگزيده غربيان تدوين گرديده، و اساتيد دانشگاه نيز نوشته هاي تعليمي خود را بر آن اساس تدوين نموده اند، و فارغ التحصيلان اين رشته، جز تقرير سخنان غربيان، چيزي نياموخته اند، و اسلامي كردن علوم انساني در اين شرايط، همت بالايي از اساتيد و متفكران مي طلبد كه بتوانند در برابر فرضيه هاي آنان، اصول وحياني را جايگزين سازند.
البته اسلامي كردن چنين دانش هايي به معناي بريدگي از آموخته هاي غربي و كنار نهادن آنها نيست، بلكه پس از الگوپذيري از اصول اسلامي، افكار آنان را محك زده و از آنچه كه با معارف وحياني در تضاد نباشد بهره گرفته مي شود.
علت اين دگرگوني چيست؟
جا دارد كه سوال شود، علت اين تحول چيست؟ و چه مشكلي در علوم انساني از منظر غربيان هست كه دلسوزان نظام را بر چنين تحول و دگرگوني واداشته است.
ارزيابي معناشناسي حسن و قبح در انديشه محقق خراساني با محوريت نقدهاي شهيد صدر
رحمان عشريه ، حسن رضائي هفتادر ، محمد علي اسماعيلي
چکيده: معناشناسي حسن و قبح و تحرير معناي مورد نزاع در اين مساله، يكي از محورهاي مهم در مساله حسن و قبح است. در انديشه محقق خراساني، معناي حسن و قبح، سازگاري و ناسازگاري با قوه عاقله است و ملاك سازگاري و ناسازگاري نزد قوه عاقله، سعه وضيق وجودي افعال است كه منشا آثار خير يا شر مي شود. در انديشه شهيد صدر، ديدگاه محقق خراساني با اينكه لطيف ترين و دقيق ترين ديدگاه ها در اين مسئله در ميان اصوليان است اما با اين حال سه اشكال مهم بر آن وارد است: يكم) خلط ميان مدرَك بالذات و مدرَك بالعرض؛ دوم) چهار مورد نقض بر اين نظريه؛ سوم) فقدان تحليل ملاك مدح و ذم. نوشتار حاضر با روش توصيفي تحليلي، نخست به تبيين ديدگاه محقق خراساني پرداخته سپس نقدهاي شهيد صدر را ذكر نموده و در پايان به ارزيابي نقدهاي شهيد صدر پرداخته است.
تاملي در امكان جمع توحيد افعالي و نظام عليت (تحليل ديدگاه ها)
محمد حسن قدردان قراملكي
چکيده: رابطه توحيد افعالي- به معناي حصر فاعل و موثر حقيقي به خدا- با نظام عليت، از مسايل مهم دين پژوهي است كه دين پژوهان در تبيين و جمع آن دو ديدگاه هاي مختلفي ارايه داده اند. برخي رابطه آن دو را رابطه تعارض انگاشته و به انحاي مختلف به رفع تعارض پرداخته اند. اشاعره جانب توحيد افعالي، و عالمان تجربي در نقطه مقابل، جانب نظام عليت را مقدم داشتند. برخي نيز با راهكارهاي مختلف- مثل علل اعدادي، علل طولي و تشان- به امكان جمع آن دو تاكيد كرده اند. نويسنده در اين مقاله نشان خواهد داد كه جمع دو اصل فوق از باب سهل ممتنع است. در آخر مقاله، ديدگاه نو و مختار مقاله (تكميل نظريه علل طولي فلاسفه و تشان عرفا) تقرير و تحليل مي شود. البته اين ديدگاه در بنياد خود وامدار حكمت متعاليه در تفسير حقيقت اصل عليت است.
مقايسه ديدگاه علامه مجلسي و فيض كاشاني در آموزه اختيار
رضا برنجكار ، ابراهيم توكلي مقدم
چکيده: آنچه كه به عنوان انديشه هاي كلامي شيعه شناخته مي شود، پيشينه و تطوراتي دارد كه بدون شناخت آن، تصوير جامعي از فكر اماميه و كلام شيعه ترسيم نمي شود. مفهوم اختيار نيز در طول تاريخ كلام اماميه، دستخوش تطوراتي گشته و متكلمان امامي قرائت هاي متفاوتي از آن به دست داده اند. اين مقاله به بررسي و مقايسه ديدگاه علامه مجلسي و فيض كاشاني در مدرسه اصفهان در اين باره پرداخته است. در مدرسه كلامي اصفهان فيض كاشاني مفهوم اختيار را بر طبق مباني فلاسفه و عرفا تفسير كرد و در مقابل علامه مجلسي آن را به مدخليت توفيقات و خذلان هاي الهي در افعال انسان تعريف نمود.
تحليلي در باره جفر و جامعه، دو منبع علم امام
احمد شجاعي ، محمد فرضي پوريان
چکيده: يكي از بحث هاي مهم امامت مساله «علم امام» است. شيعه معتقد است امام، چون منصوب از جانب خداست، بايد داراي علمي تام و كامل نسبت به شريعت باشد، و خداوند متعال اين علم را بدون آموزش و اكتساب در اختيار امام قرار دهد. حال سخن در اين است كه علم امام از چه منابعي تامين مي شود؟ در روايات ناظر به علم امام، منابع متعددي براي علوم ائمه( ذكر شده است. در اين نوشتار به بررسي دو منبع از اين منابع پرداخته شده است؛ اين دو منبع كه در روايات «جفر» و «جامعه» معرفي شده اند، حاوي علوم مختلفي است كه از طرف خداوند متعال به پيامبر اكرم$ عطا شده، و از طريق ايشان به ائمه اطهار عليهم السلام رسيده است. در اين نوشتار با روش تحليلي- تحقيقي به بررسي اين روايات از حيث سند و محتوا پرداخته و محتواي اين دو منبع بررسي مي شود.
بررسي خردگرايي قاضي عبدالجبارمعتزلي و سيد مرتضي شيعي
عبدالله مصباحي
چکيده: نوشتار حاضر بررسي آثار خردگرايي دو متفكر و متكلم نامدار اسلامي از دو مذهب متفاوت را در حوزه ذات و صفات ذاتي و افعال الهي، و نيز تفسير و تاويل صفات خبريه در آيات و روايات وجهه همت خود قرار داده است. با بررسي مسايل ذات و صفات ذاتي و افعال الهي در آينه استدلال هاي مبتني بر خردگرايي آن دو، نشان داده است كه در تمام مباحث مربوط به حوزه عقل نظري و عقل عملي و تفسير و تاويل صفات خبري در آيات و روايات كاملا مشابه هم عمل كرده اند. بررسي تفاوت هاي آن دو در پاره اي از اعتقادات كلامي بخش ديگري از رساله است. سپس منشا اين همه مشابهت ها و تفاوت ها را به سنجه تحقيق نهاده و نشان داده است كه اين همه مشابهت ها و بسياري از تفاوت هايشان ناشي از بكارگيري رويكرد خردگرايانه در فهم مسايل اساسي اعتقادي مي باشد. آشكار كردن جايگاه رفيع و بي نظير به كارگيري رويكرد عقلاني و خردگرايانه در حل و فصل قضاياي اعتقادي از مهم ترين نتايج رساله حاضر است.
تلازم بساطت و كامل بودن وجود؛ كاوشي نو در قاعده «بسيط الحقيقه كل الاشياء»
محمدرضا امامي نيا ، عليرضا فلاحي
چکيده: قاعده «بسيط الحقيقه كل الاشياء و ليس بشيء منها» يكي از مسائل حكمت الهي است. اين قاعده- كه به طور حقيقي فقط بر وجود واجب متعال صادق است- بيانگر تلازم ميان دو ويژگي بساطت و كامل بودن وجود است. اين نوشتار در صدد تبيين قاعده با نگاهي نو است. نگارنده باور دارد كه نكته مهم و اساسي در قاعده، تلازم ميان دو طرف آن است: طرف اول، بساطت وجود و طرف دوم، كامل بودن آن است، و هر يك از آن ها مستلزم ديگري است. هر چند در كلمات بزرگان حكمت- همچون ابن سينا، شيخ اشراق، ملا صدرا و علامه طباطبايي- تلازم مزبور به صراحت نيامده است، اما مي توان آن را استنباط كرد، كه به تفصيل نحوه استنباط آن، واكاوي و ارايه شده است. در انتها به برخي كاركردهاي قاعده همچون تبيين علم ذاتي الهي نيز اشاره شده است.
گفتنی است، مرکز تخصصی علم کلام، صد و دومین شماره فصلنامه علنی ـ پژوهشی « کلام اسلامی » را در 154 صفحه و به قیمت 4000 تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش