آغاز تهدیدات گسترده در ولایت مرزی ایران و افغانستان/بررسی طرح نفوذ کشورهای عربی و داعش علیه شیعیان

در سالهای اخیر حملات متعدد انفجاری و ترورهای شخصیت‌های بانفوذ شیعه در هرات، تلفات زیادی به‌بار آورده و موجب نگرانی شیعیان این ولایت شده است.

پیشینه هفده‌ساله هرات پس از نظام جدید سیاسی در افغانستان نشان می‌دهد که این شهر باستانی، دارای امنیت نسبی و برخوردار از موقعیت ژئوپولیتیکی خاص است که از همین رو آینده‌ای پرتنش و شکننده در آن تصور می‌شود.

ویژگی‌های جغرافیایی و ساختار قومی  ــ مذهبی هرات

هرات، دومین شهر پرجمعیت افغانستان پس از کابل است، قطب صنعتی و مهم‌ترین کانون فرهنگی ــ هنری این کشور به‌شمار می‌رود و رودخانه هیرمند نیز از کنار این شهر می‌گذرد.

ساکنان اصلی شهر هرات اقوام فارسی‌زبان هستند و پس از دهه 1370، این شهر مرکز جذب مهاجران زیاد و میزبان اقوام مختلف افغانستان شد.

جمعیت شهر هرات تا سال 2009 بالغ بر 397500 نفر تخمین زده شده است. اگرچه که تخمین ترکیب قومیتی این شهر به‌درستی در اختیار نیست اما طبق آمار «انجمن جغرافیای ملی» در سال 2003، 85 درصد ساکنین هرات تاجیک‌اند، 10 درصد پشتون، 2 درصد هزاره، 2 درصد ازبک و 1 درصد ساکنان این شهر نیز ترکمن هستند.

تقریباً تمامی شهروندان هرات مسلمان هستند و «مسجد جامع هرات» در این شهر، بزرگترین مسجد افغانستان است.

موقعیت استراتژیک اقتصادی در ولایت هرات

ولایت هرات در غرب افغانستان به‌دلیل داشتن دو مرز مشترک با کشورهای ایران و ترکمنستان و دارا بودن بزرگترین شهرک صنعتی، بزرگترین مرکز تجارتی افغانستان به‌شمار می‌آید.

همچنین احداث خط لوله گاز «تاپی»، یکی از اتفاقات اخیر برای افغانستان بود که اهمیت ولایت هرات را بیش از گذشته برای دولت و همچنین گروه‌های مخالف برجسته کرد.

خط لوله گاز تاپی با طول 1814 کیلومتر و برآورد هزینه 10 میلیارد دلار، 214 کیلومتر را در خاک ترکمنستان، 774 کیلومتر را در خاک افغانستان و 826 کیلومتر را در خاک هند و پاکستان خواهد داشت تا گاز ترکمنستان را به هند و پاکستان منتقل کند.

این خط لوله که انرژی بکر و فراوان آسیای مرکزی را از مسیر افغانستان به جنوب آسیا همچون هند و پاکستان که تشنه انرژی هستند منتقل می‌کند، مسأله‌ای است که تحلیلگران و روزنامه‌نگاران مطرح پاکستانی همچون «احمد رشید» آن را جنگ نفت و عامل یک رقابت بزرگ منطقه‌ای می‌نامند.

حکومتداری محلی و گراف امنیتی در هرات

هرات علاوه بر اینکه همیشه سهمی در مناقشات و جنگ‌های افغانستان اعم از سالهای جهاد علیه شوروی و حکومت کمونیستی و همچنین جنگهای داخلی افغانستان داشته است، اما در نظام جدید پس از کنفرانس «بن» نسبت به برخی از ولایت‌های این کشور وضعیت امنیتی بهتری داشته است.

پس از سقوط رژیم طالبان، «محمد اسماعیل خان» خود را به‌عنوان والی هرات اعلام کرد. در سال 84 «حامد کرزی» اسماعیل خان را از این سمت عزل و برای احراز رهبری وزارت انرژی و آب به کابل فراخواند و «سید محمد خیرخواه» را به‌عنوان والی تعیین کرد.

پس از آن «سید حسین انوری» رهبر حزب حرکت اسلامی افغانستان اولین والی شیعه هرات بود. «احمد یوسف نورستانی» نیز در سال 88 به‌عنوان والی منصوب شد و سپس یک سال بعد «داوود شاه صبا» به‌جای او منصوب شد. پس از آن نیز «سید فضل‌الله وحیدی» والی شد و از سال 94 تاکنون نیز «آصف رحیمی» والی شهر هرات می‌باشد.

انفجارهای خونین داعش و ترور چهره‌های سرشناس شیعه هرات

اولین زمزمه‌های ظهور داعش در افغانستان پس از روی کار آمدن دولت وحدت ملی به‌ریاست جمهوری اشرف غنی در اواخر سال 93 بود.

گسترش فعالیت‌های داعش در سال 95 این حملات را به هرات رساند و از جمله حملات و ترورهای آغازین می‌توان به ترور «سید یونس علوی» از فضلای شیعه حوزه علمیه هرات از سوی افراد مسلح ناشناس یاد کرد.

حمله به مسجد «امام محمد باقر(ع)» با کشته شدن 5 نمازگزار، انفجار در مسجد «رضائیه» در منطقه «غور دروازه» با زخمی شدن 4 نمازگزار، انفجار بمب جاسازی‌شده در موتورسیکلت در سال 96 میان نمازگزاران مسجد «صاحب‌الزمان(عج)» در منطقه «درب عراق» با یک کشته و یک زخمی و انفجار در «مسجد جامع هرات» با 9 کشته و 17 زخمی در ادامه همین حملات بود.

در این حمله تروریستی حجت‌الاسلام «فیاض» رییس شورای علمای شیعه شهرستان «انجیل» هرات و حجت‌الاسلام «کریمی» مدیر مدرسه علمیه «رسول اعظم(ص)» شهرک «المهدی» در منطقه «جبرئیل» به شهادت رسیدند.

حمله خونین به مسجد «جوادیه» در منطقه «بکرآباد» با بیش از 30 کشته و 60 زخمی، انفجار در منطقه شیعه‌نشین «جبرئیل» هرات با 5 کشته و 20 زخمی، حمله انتحاری به مسجد «نبی اکرم(ص)» در حوزه دوم امنیتی شهر هرات با سه کشته و 9 زخمی، ترور «شیخ محمد جعفر توکلی» از علمای برجسته هرات که نماینده دفتر «آیت‌الله حکیم» و بنیانگذار رادیو «حکمت» بود نیز از جمله حملات و ترورهای زنجیره‌ای در هرات علیه شیعیان این شهر بودند.

پس از وقوع این حملات، گروه طالبان دست داشتن در آنها را رد کرده و گروه داعش مسؤولیت را به‌عهده می‌گرفت.

دیدگاه کارشناسان سیاسی درباره حملات داعش در هرات

«محمد اکبری» از رهبران پیشین جهادی و از علمای افغانستان پس از حملات متعدد داعش بر شیعیان هرات گفت: وضعیت شیعیان در افغانستان خوب نیست.

وی درباره حضور تعداد افراد داعش بر این نظر است که اگرچه داعش در افغانستان شمار زیادی نیستند، اما کشورهای مخالف جمهوری اسلامی پس از ایجاد این گروه در تلاش برای حمایت مالی برای جذب نیروی بیشتر هستند.

همچنین «رحمت‌الله نبیل» رییس سابق امنیت ملی افغانستان نیز در «نشست امنیتی هرات» گفت: بر اساس ارزیابی‌ها در دوران ریاستم بر اداره امنیت ملی افغانستان به این نتیجه رسیده‌ام که گروه تروریستی داعش در افغانستان ارتباطی با تروریست‌ها در عراق و سوریه ندارد.

«امرالله صالح» نیز از رؤسای امنیت ملی دوران ریاست جمهوری حامد کرزی در واکنش به «حملات هرات» اعلام کرد که داعش در افغانستان حضور ندارد و مردم افغانستان نیز هیچ زمانی با تلاش‌های شیعه‌ستیزانه‌ مزدوران اجیر، دچار اختلافات مذهبی نخواهند شد.

وی در بیانیه‌ خود گفت: گروه تروریستی داعش در افغانستان حضور ندارد اما این کشتار از یک آدرس مشخص سازماندهی می‌شود.

اعتراضات مردمی به رشد افراطی‌گری و گروه‌های تکفیری در هرات

در ماه‌های اخیر، اقشار مختلف مردم هرات در اعتراض به افزایش ناامنی‌ها و ترور خیمه تحصن برگزار کردند و خواستار رسیدگی به پرونده ترور علمای شیعه شدند.

در این اعتراض‌ها «محمد آصف رحیمی» والی هرات به معترضان گفت که به‌دستور رییس جمهور افغانستان تمام ارگان‌های امنیتی به‌زودی نتیجه تحقیقات درباره ترور شخصیت‌های برجسته‌ای همچون «شهید توکلی» را اعلام خواهد کرد؛ اما تاکنون نتیجه هیچ پرونده‌ای از انفجارها بر تجمعات و مساجد شیعیان در هرات و یا ترورهای هدفمند روحانیون این ولایت اعلام نشده است.

والی هرات افزود: گروه‌های تکفیری حملات علیه روحانیون را افزایش داده‌اند به همین دلیل دولت افغانستان پس از این به حفظ اماکن مذهبی و علما توجه بیشتری خواهد کرد.

«ناهید فرید» نماینده مردم هرات در پارلمان افغانستان نیز در جمع معترضان گفت: دلیل اصلی تداوم ترورها در هرات، رشد نیروهای بنیادگرا است که باید در لایه‌های درونی این ولایت شناسایی شوند.

عربستان پشت‌پرده حملات علیه شیعیان در هرات

«احمد سعیدی» کارشناس مسایل سیاسی افغانستان، عربستان سعودی را پشت‌پرده حملات هرات دانست و گفت که ریاض از گروه‌های افراطی و تروریستی حمایت می‌کند و در حملات تروریستی هرات نیز نقش دارد.

این کارشناس افغان در گفت‌وگویی اظهارداشت: حملات تروریستی علیه شیعیان هرات نشان داد که دشمنان افغانستان سعی دارند با دامن زدن به اختلافات مذهبی آتش نفاق را شعله‌ور ساخته و این کشور را به یک جهنم تبدیل کنند.

دیپلمات سابق افغانستان تأکید کرد که عربستان به‌دلیل این‌که با مردم شیعه مخالف است، از سلفی‌ها، داعش و وهابی‌های این گروه تروریستی حمایت مالی می‌کند و تلاش دارد تا با حمله به مساجد، بین شیعه و سنی اختلاف ایجاد کند.

روابط نزدیک عربستان و «حزب اسلامی»؛ هدف مشترک ترویج وهابیت در هرات

با توجه به گام‌هایی که عربستان به‌منظور راه‌اندازی اختلافات مذهبی در هرات برداشته است، دیده می‌شود که نفوذ این کشور در تبانی با دولت افغانستان و از طریق مهره‌های نزدیک به ریاض صورت می‌گیرد.

سال گذشته «گلبدین حکمتیار» رهبر حزب اسلامی به هرات سفر کرد در حالی که مردم هرات به‌شدت با آمدن او به این ولایت مخالف بودند.

این نارضایتی در حدی بود که به‌هنگام سخنرانی حکمتیار در «مسجد جامع هرات» یک جوان هراتی به‌سوی او کفش پرتاب کرد و پس از آن نیز مردم با راه‌اندازی تظاهرات در برابر ساختمان ولایت از آمدن رهبر حزب اسلامی ابراز انزجار کردند.

اخیراً نیز منابع خبری شایعاتی مبنی بر تصمیم اشرف غنی برای معرفی «جمعه خان همدرد» از اعضای ارشد حزب اسلامی و از معتمدین حکمتیار خبر دادند.

پس از تصمیم ریاست جمهوری افغانستان مبنی بر دادن امتیاز به حزب اسلامی و معرفی «همدرد» به‌عنوان والی هرات، گفته شد که «اسماعیل خان» » از فرماندهان جهادی مشهور هرات و از اعضای حزب جمعیت اسلامی، با این تصمیم مخالفت کرده و این مخالفت به مشاجره لفظی با «حنیف اتمر» مشاور امنیت ملی سابق افغانستان انجامیده است.

وب‌سایت خبری روهی در این باره نوشت: حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان (سابق) با اسماعیل خان والی سابق هرات در کابل دیدار و از اسماعیل خان درخواست کرد که با آغاز به کار همدرد به‌عنوان والی جدید هرات موافقت کند. این درخواست با مخالفت اسماعیل خان مواجه می‌شود و کار به مشاجره لفظی کشیده است.

روابط حزب اسلامی با عربستان سعودی، هم‌مرز بودن هرات با ایران و حمایت حکمتیار از جریان‌های تکفیری از جمله عواملی خوانده می‌شود که سفر حکمتیار به هرات و معرفی شدن اعضای ارشد حزبش در مناصب این ولایت مبتنی بر آن تفسیر می‌شود.

حمایت‌های آشکار و پنهان ریاض از حضور دوباره رهبر حزب اسلامی در کابل نشان از آن دارد که حکمتیار از عناصری است که می‌تواند اهداف عربستان سعودی را در افغانستان اجرایی کند و حتی به ترویج وهابیت در این کشور کمک کند.

کارشناسان بر این باورند که در صورت واگذاری ولایت هرات به حزب اسلامی، حکمتیار تلاش خواهد کرد تا از فضای موجود در این ولایت برای اجرای پروژه‌های عربستان و تقویت جریان‌های تکفیری استفاده کند.

نظر کارشناسان درباره حکمتیار و عربستان

«عبداللطیف پدرام» نماینده پارلمان و رهبر حزب کنگره ملی افغانستان، در یک گردهمایی در کابل، رهبر حزب اسلامی را متهم کرد که برای دامن زدن به نفاق و فعالیت علیه ایران و شیعیان افغانستان از آمریکا، رژیم صهیونیستی و آل‌سعود پول می‌گیرد.

وابستگی حکمتیار به عربستان موضوعی انکارناپذیر است زیرا در گذشته نیز وی برای اعزام جنگجویان حزب اسلامی به «یمن» با هدف حمایت از حکومت ریاض اعلام آمادگی کرده بود و همچنین از سربازان حزبش خواسته بود تا در درگیری بین داعش و طالبان، از داعشی‌ها در افغانستان حمایت کنند.

تقویت جریان‌های تروریستی که دارای عقاید تند ضدشیعی هستند همچنین حفاظت از منافع سعودی‌ها در غرب افغانستان را می‌توان از جمله زوایای پنهانی طرح واگذاری ولایت هرات به حزب اسلامی محسوب کرد.

«اسماعیل‌خان» نیز پیش از این تحرکات هشدار داده بود که برخی از افراد برای ایجاد ناامنی در هرات به‌دنبال کسب قدرت در این ولایت هستند.

با در نظر گرفتن گسترش فعالیت مدارس افراطی تکفیری در هرات و حملات متعدد گروه‌ تروریستی داعش به شیعیان به‌ویژه در این ولایت، احتمال سوءاستفاده حکمتیار از این فضا وجود دارد تا اهدافش را برای ایجاد اختلافات مذهبی بر اساس هدایت عربستان در غرب افغانستان اجرایی کند.

«عطامحمد نور» رییس اجرایی حزب جمعیت اسلامی افغانستان نیز ضمن ابراز نگرانی نسبت به توطئه‌های سازمان‌یافته برای ایجاد ناامنی و دامن زدن به اختلافات در این کشور گفته بود که تمام اختلاف‌های قومی و مذهبی حکمتیار و واکنش‌های او در برابر شیعیان و دولت ایران، هیچ پیامی جز «شیعه‌کشی» ندارد زیرا وی با گروه تروریستی داعش بیعت کرده است و برای اظهارات ضدشیعی علیه جمهوری اسلامی ایران، از کشورهای عربی پول می‌گیرد.

تسامح عامدانه یا سهل‌انگارانه اشرف غنی در برابر توطئه‌ها علیه شیعیان

با این حال آنچه به نگرانی ناشی از توطئه‌های مداوم علیه شیعیان در هرات و افغانستان می‌افزاید، نگاه مصلحت‌گرایانه حکومت اشرف غنی در مقابله با جریان‌های افراطی و وهابی و دست باز گروه‌های تکفیری در این کشور است.

عدم برخورد قاطعانه اشرف غنی، حمایت سازمان‌های اطلاعاتی و استقرار پایگاه سیاسی از سوی افرادی مانند حکمتیار در حمایت از جریان‌های افراطی تکفیری به‌ویژه داعش سبب افزایش حملات تکفیری‌ها و جسور شدن عوامل آنها در این کشور شده است.

برخی از کارشناسان افغان نیز می‌گویند که با ورود حکمتیار به کابل فعالیت گروه‌های تکفیری و حملات تروریستی به شیعیان در این کشور افزایش یافته است.

جایگاه عربستان علی‌رغم آگاهی دولت افغانستان از نیت‌های شوم ریاض در رابطه با حمایت از وهابیت و شیعه‌ستیزی آل‌سعود، نزد اشرف غنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و این جایگاه مهم از اولین سفر خارجی رییس جمهور افغانستان پس از مراسم تحلیف ریاست جمهوری به عربستان مشخص می‌شود.

اشرف غنی در شروع کارش در افغانستان، روابط سیاست خارجی خود را بر پنج حلقه استوار کرده بود که کشورهای جهان اسلام پس از کشورهای همسایه شامل این حلقات و روابط بودند.

اما دیده می‌شود که عربستان به‌مراتب در جایگاه مهمی از روابط خارجی ارگ ریاست جمهوری در مقایسه با کشورهای منطقه قرار دارد و منافع خصمانه ریاض نسبت به منافع همسایگان افغانستان و شیعیان این کشور به‌خصوص در ولایت هرات ارجح دانسته می‌شود؛ تا جایی که این رابطه به طرح نقشه‌های شوم علیه شیعیان افغانستان و همسایگان این کشور همچون ایران انجامیده است.

نتیجه

در حالی که غربی‌ها در ظاهر جنگ را در افغانستان به‌عنوان راه‌حل نمی‌دانند و ظاهراً در جست‌وجوی راهکار سیاسی برای پایان دادن به ناامنی‌های این کشور هستند، اما کشورهایی نیز هستند که به‌صورت آشکار و با تطمیع دولت افغانستان برای دامن زدن به نفاق قومی و تفرقه‌های مذهبی تلاش می‌کنند.

حملات اخیر انفجاری گروه تروریستی داعش در هرات و همچنین ترورهای هدفمند علمای برجسته شیعه این ولایت، نشان از یک طرح و فعالیت سازمان‌یافته ضدشیعی دارد که از سوی دست‌های خارجی در ولایت هرات در حال انجام است.

هرات دارای یک موقعیت استراتژیک و بافت قومی منحصر به فرد و همچنین هم‌مرز با جمهوری اسلامی ایران است که این عوامل، نقطه جذابیت برای ایجاد تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی شده است.

کارشناسان سیاسی افغان بر این باورند که هدف اصلی سعودی‌ها ناامن کردن این ولایت برای شیعیان و اجبار آنها به کوچ اجباری است تا از این طریق بتوانند این مناطق را پاکسازی و افراد مد نظر خود را در هرات ساکن کنند.

با وجود این عوامل، نگرانی‌هایی وجود دارد که شیعیان غرب افغانستان در معرض شدیدترین تهدیدات از سوی گروه تروریستی داعش و حزب اسلامی با حمایت عربستان سعودی قرار بگیرند و امنیت مرزهای ایران با این کشور نیز با چالش‌هایی همراه شود.

دولت افغانستان تا اینجای کار، به‌نوعی در تفاهم و تبانی با عربستان فعالیت کرده و چشم را به‌روی هر نوع جنایت علیه شیعیان هرات بسته است، اما مشخص است که اگر جلوی این اقدامات گرفته نشود و امنیت هرات از سوی عربستان مهندسی شود، ضررهای جبران‌ناپذیری متوجه دولت و مردم افغانستان خواهد شد که شدیداً نیازمند پیشگیری از چنین آسیب‌هایی هستند./۸۴۷/ب۹۰۴/ع

منبع: تسنیم