دومین سالگرد محاصره قطر و افق نامحدود اختلافات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس

به گزارش خبرگزاری رسا، عربستان سعودی، امارات ، بحرین و مصر حدود دو سال قبل در کنار برخی کشورها نظیر جزایر مالدیو، موریتانی و کومور مناسبات خود با دولت قطر را قطع کردند. ریاض، قطر را به حمایت از گروه‌های تروریستی متهم می کرد.

پیش از این نیز برخی از کشورهای مذکور مناسبات خود را به دلایل مشابهی با قطر قطع کرده بودند.البته این بار کشورهای تحریم کننده قطر محاصره اقتصادی ضد این کشور را در پیش گرفتند تا نشان دهند این بار شرایط متفاوت از قبل است. آنها حریم هوایی خود را به روی قطر بستند و به کشتی های قطری نیز اجازه ورود به بنادر خود را نمی‌دادند. کشورهای مذکور همچنین مرزهای خود را نیز به روی قطر بستند.

با وجود اینکه تحریم قطر همچنان ادامه دارد، به نظر می‌رسد این اتفاق نقطه اوج درگیری‌های موجود میان عربستان و قطر برای رهبری تحولات خاورمیانه به شمار می‌رود. ریاض تلاش دارد در این راستا تمام کشور های اهل تسنن منطقه را تحت سلطه خود بگیرد، اما به نظر می‌رسد قطر تمایلی به این کار ندارد.

عربستان همواره تلاش دارد تا کشورهای متعددی را در این زمینه با خود همراه کند، اما به نظر می‌رسد مناسبات مستحکمی با این کشورها ندارد. البته برخی کشورها نظیر امارات برای عربستان قابل اطمینان‌تر هستند، اما امارات بر اساس منافع خود فعالیت می‌کند.

عوامل پشت پرده بحران خلیج فارس

به نوشته این روزنامه از نظر تئوری، عربستان سعودی دولت قدرتمند منطقه‌ای به شمار می‌رود. نفت و گاز طبیعی از عربستان یک دولت ثروتمند ساخته و این کشور همواره از ثروت خود برای توسعه ارتش و تجهیز آن استفاده می‌کند. سال 2017 عربستان نزدیک به 70 میلیارد دلار برای صنایع نظامی خود هزینه کرد که معادل حدود 10 درصد از سرانه تولید ناخالص ملی این کشور بود. این اتفاق باعث شد عربستان به سومین کشور هزینه کننده صنایع نظامی دنیا تبدیل شود.

در مقابل قطر نیز تلاش دارد اعتبار بین‌المللی برای خود دست و پا کند. این تلاش از طریق میانجیگری و گفتگو در پرونده های مختلف و هزینه کردن در مسائل انسانی و کمک‌های بین‌المللی از حوادث طبیعی در آمریکا گرفته تا کمک‌های انسانی به کرانه باختری ادامه پیدا کرده است.

قطر با ترکیه و ایران به عنوان دو رقیب درازمدت ضد ریاض همکاری می‌کند. قطر البته در پازل منافع آمریکا بازی می‌کند، چرا که یکی از بزرگترین و مهمترین پایگاه های نظامی آمریکا در خاورمیانه در این کشور است. دوحه همچنین میانجگری در مذاکرات صلح بین آمریکا و طالبان را نیز بر عهده داشت.

می‌توان گفت سیاست خارجه قطر تابعی از جغرافیای این کشور است. مساحت قطر حدود 13 هزار کیلومتر مربع است که از جنوب شرقی عربستان آغاز شده و تا خلیج فارس امتداد پیدا کرده است. چنین موقعیت متزلزلی می‌تواند قطر را به تنهایی به حل مشکلات خود تشویق کند. لذا این کشور نمی‌تواند حمایت دولت‌های بزرگ اطراف خود به ویژه عربستان را نادیده بگیرد، دوحه همچنان تلاش دارد به عنوان یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس که تحت کنترل کامل عربستان است، در این شورا حضور داشته باشد.

قطر با این وجود در نتیجه درآمدهای سرشار ناشی از ذخایر نفت و گاز طبیعی معیار استقلال خود را حفظ کرد. قطر از بزرگترین صادر کنندگان گاز طبیعی در دنیا به شمار می‌رود، اما تنها 2.6 میلیون نفر جمعیت دارد. به این ترتیب قطر از نظر در آمد سرانه یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا به حساب می‌آید.

با وجود اینکه حاکمیت قطر مانند عربستان و امارات، پادشاهی است، اما حدود 90 درصد از ساکنان این کشور شهروندان خارجی هستند. این موضوع باعث شده تجانس کمتری از نظر مردم شناختی وجود داشته باشد و همین اتفاق تهدیدات ناشی از آینده حاکمیت در این کشور را حداقل کرده است.

قطر، شبکه خبری الجزیره را برای ارسال پیام به تمام دنیا تأسیس کرده است. این کشور با در پیش گرفتن موضعی تقریبا مستقل نسبت به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در برخی پرونده‌های منطقه‌ای با آنها همراهی کرده و در برخی از موارد مخالف رویکردهای عربستان عمل کرده است.

قطر در عین حال همکاری خود با ایران را متوقف نکرده است، دوحه همچنین به حمایت خود از جماعت اخوان المسلمین نیز پایان نداد. شبکه الجزیره قطر همچنان به انتقاد از عربستان سعودی و امارات متحده عربی پرداخته و به عنوان تریبونی برای گروه‌های اسلام‌گرا در منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دوحه تلاش دارد پایگاه‌های نظامی خارجی در خاک خود را گسترش دهد. از جمله این پایگاه‌ها، پایگاه نظامی ترکیه است. این کشور البته سعی کرد نقش دیپلماتیک در تحولات منطقه داشته باشد، نقشی که گاه تا پیشنهاد میانجگری در تقابل دیپلماتیک به وجود آمده میان ایران و آمریکا نیز پیش رفته است.

منازعه اقتصادی عربستان و کشورهای حامی ریاض توانست از نظر اقتصادی، قطر را به چالش بکشد، چرا که این کشور 60 درصد از واردات خود را به ویژه در بخش صنایع غذایی، از کشورهایی وارد می‌کرد که آن را تحریم کرده بودند. لذا دوحه باید به دنبال راهکارهای جدیدی برای واردات خود می بود.

همچنین صنعت گردشگری در قطر نیز با افت شدیدی همراه بود، در حالی که در سال 2017 میلادی 3.3 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را تشکیل می‌داد، این رقم در سال 2018 به 2 درصد رسید. قیمت املاک در قطر نیز در پی این بحران کاهش پیدا کرد و قطر مجبور شد اصلاحیه‌ای را در زمینه اشتغال و خصوصی‌سازی و املاک تصویب کند تا بتواند سرمایه‌گذاری‌های خارجی بیشتری را به این کشور بکشاند.

با این وجود فشارها و تحریم‌های اعمال شده از سوی کشورهای منطقه نتوانست قطر را به امتیازدهی به عربستان و متحدانش وادار کند. برخی خسارت‌های قطر در نتیجه واردات کالاهای مورد نیاز این کشور با افتتاح بندر حمد در سال 2017 کاهش پیدا کرد.

گرچه آمریکا در این منازعه طرف عربستان را گرفت و تحریم قطر را تایید کرد، اما این کشور تلاش داشت پایگاه هوایی العدید خود در قطر را حفظ کند. این پایگاه هواپیماهای جنگی و بمب‌افکن ها و ناوهای هواپیمابر و هواپیماهای جاسوسی آمریکایی زیادی را در خود دارند. به این ترتیب جای تعجب نبود که دوحه حدود 2 میلیارد دلار برای نوسازی این پایگاه هوایی هزینه کرد.به نظر می‌رسد که آمریکا آمادگی کنار گذاشتن قطر را ندارد، چرا که این موضوع باعث می‌شود یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های نظامی خود در منطقه را از دست بدهد.

از آن جایی که قطر مشکلی در صادرات نفت و گاز خود نداشت، خیلی زود موفق شد پیامدهای تحریم‌ها را مهار کند. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد قطر بعد از اعمال محاصره عربستان حدود 1.6 درصد در سال 2017 و 2.2 درصد در سال 2018 رشد داشته است. یکی دیگر از عوامل شکست تحریم های قطر، ترکیه بود که به حمایت تمام قد از این کشور پرداخت. آنکارا حتی نیروهای نظامی خود را برای حمایت از قدرت در این کشور مستقر کرد. از سال 2016 تا 2017 صادرات ترکیه به قطر به میزان 50 درصد افزایش پیدا کرد. سال 2017 ترکیه هشتمین صادر کننده بزرگ کالا به قطر بود. در آگوست 2018 امیر قطر تعهد سرمایه گذاری 15 میلیارد دلاری در اقتصاد ترکیه را مطرح کرد و حجم تجارت دوجانبه بین قطر و ترکیه به حدود 2 میلیارد دلار در سال 2018 رسید. مسئولان دو کشور اعلام کردند که قصد دارند این رقم را به 5 میلیارد دلار افزایش دهند./847/ب

منبع: تسنیم