«نفس مطمئنه» در قرآن/ چرا امام حسین (ع) تفسیر «نفس مطمئنه» است؟

به گزارش خبرگزاری رسا، خداوند در آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره مبارکه فجر خطاب به نفس مطمئنه او را به وارد شدن به جمع بندگانش و در بهشت دعوت می‌کند.

این دعوت نه یک دعوت عادی بلکه دعوت از کسی است که خداوند از او خشنود است و او هم از خدا خشنود است.

حال سؤال است که منظور آیه از نفس مطمئنه چیست و خطاب آن به کیست؟

به این آیات توجه کنید:

یَآ أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (۲۷)
ارْجِعِى  إِلَى‏ رَبِّکَ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً (۲۸)
فَادْخُلِى فِى عِبَادِى (۲۹)
وَادْخُلِى جَنَّتِى‏ (۳۰)

ترجمه

ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته!
به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است ، باز گرد.
پس در میان بندگانم درآی
و در بهشتم وارد شو.

«نفس مطمئنه» چیست و چگونه بدست می‌آید؟

«نفس مطمئنه» نفسی است که صاحب آن به عقاید حقّه و ثواب و عقاب اطمینان یافته و آرامش دارد، چنان‌که امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در وصف اهل‌تقوا می‌فرماید: «فَهُمْ وَالْجَنَّةُ کَمَنْ قَدْ رَآها فَهُمْ فِیها مُنَعَّمُونَ، وَهُمْ وَالنّارُ کَمَنْ قَدْ رَآها فَهُمْ فِیها مُعَذَّبُونَ» پرهیزکاران نسبت به بهشت مانند کسانی هستند که آن را دیده و به نعمت آن نایل شده باشند و نسبت به آتش، مانند کسانی هستند که آن را دیده و در آن معذب شده باشند.

دل آرام و نفس مطمئنه، با ذکر خدا به دست مى‌‏آید. «الا بذکراللّه تطمئنّ القلوب» و بهترین ذکر خدا نماز است. «اقم الصّلاة لذکرى»(طه، ۱۴) راضى بودن و مرضى بودن، نشانه نفس مطمئنه است که او از خدا راضى است و خدا نیز از او راضى است.

از امام صادق‏ علیه السلام سؤال شد که آیا مؤمن از جان دادن خود راضى است؟ حضرت فرمود: در لحظه اول راضى نیست ولى فرشته قبض روح به او دلدارى مى‏‌دهد که من از پدر به تو مهربان‏ترم، چشمت را باز کن. او چشم باز مى‏‌کند و پیامبرصلى الله علیه و آله و على و فاطمه و حسن و حسین و سایر امامان علیهم‌‏السلام را مى‏‌بیند. فرشته مى‏‌گوید: اینان دوستان تو هستند. مؤمن هم با دیدن این صحنه راضى مى‏‌شود و در این هنگام خطاب «یا ایّتها النفس المطمئنّة» را مى‏‌شنود.

امام حسین (ع) صاحب بالاترین مرتبه «نفس مطمئنه»

بدیهی است این نفس مطمئنه نیز مراتب متعددی دارد، چنان‌که یقین نیز دارای مراتب و درجاتی است تا برسد به مرتبه بلند سیّدالشهدا امام حسین (ع) که بالاترین مراتب اطمینان نفس را دارا بود و در حرکت تاریخی کربلا، از آغاز تا پایان، بر سر موضع الهی خود ایستاد و مصائب جانکاه، که شجاع‌ترین و دلاورترین افراد را سست می‌نماید و از انجام تصمیم و تعقیب هدف باز می‌دارد، او را از انجام تصمیم و تعقیب هدف مقدسش باز نداشت. لذا آیات آخر سوره فجر: (یا اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ) به نام آن حضرت نام‌گذاری شده است. و در روایتی از امام صادق (ع) است: «اِقْرَؤُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِی فَرائِضِکُمْ وَنَوافِلِکُمْ؛ فَاِنَّها سُورَةُ الْحُسَیْنِ (علیه‌السّلام)»: «بخوانید سوره فجر را در فریضه‌ها و نافله‌هایتان؛ زیرا آن، سوره حسین (علیه‌السّلام) است».

در تفسیر البرهان ذیل این آیه آمده است: مراد از «نفس المطمئنه» که از خداوند راضی و خداوند نیز از او راضی است، حسین بن علی(ع) است در این آیات، کلمة «نفس المطمئنه» نقش کلیدی و محوری دارد به طوری که فهم معنای آیه تا حدود زیادی به روشن شدن معنای این واژه بستگی دارد، و چه بسا وجود این کلمه در این آیه موجب تفسیر و بیان شأن نزول آیه، درباره حسین بن علی(ع) شده و آن حضرت مصداق اتم و اکمل آن به حساب آمده است.

میزان تسلیم و صبر امام در واقعه سهمگین کربلا ناشی از اطمینان و آرامش نفس بود

از اتفاقات سهمگین و تزلزل آفرین آن حادثه در چهره امام، ذره‎ای سستی و ضعف و یا بی‎صبری و جزع و ناراحتی دیده نشد و در عوض در این ماجرا از ابتدا تا انتها میزان تسلیم و صبر آن حضرت که ناشی از اطمینان و آرامش نفس بود، افزوده‎تر می‎شد. و این جمله آخر آن حضرت در لحظات پایانی عمر شریفش شنیدنی و زیباست: «صبراً علی قضائک یا ربّ لا اله سواک یا غیاث المستغیثین، مالی ربّ سواک و لا معبود غیرک، صبراً‌علی حکمک»، بر قضای تو شکیبا هستم! پروردگارا! معبودی جز تو نیست، ای پناه بی‎پناهان! من غیر از تو پروردگار و معبودی ندارم، برخواست و اراده تو شکیبا هستم.

منابع:
تفاسیر نور، نمونه، البرهان
ثواب‌الاعمال
مجمع‌البیان
بحارالانوار

/1360/