حساسیت رژیم پهلوی به کتاب تحریرالوسیله امام خمینی
ممانعت حکومت پهلوی از انتشار آثار امام خمینی موجب شد که تحریرالوسیله بارها در ایران با عناوینی چون کتاب الفقه و وسیله النجاه چاپ و توزیع شود.
به گزارش خبرگزاری رسا، تحریرالوسیله، مهم‌ترین رساله فتوایی امام خمینی (ره) در عبادات و معاملات به زبان عربی است. این کتاب جامع ابواب فقه به صورت غیراستدلالی است و اصطلاحات و نظریات دقیق فقهی در آن با عباراتی ساده بیان شده است.
تحریرالوسیله حاشیه امام خمینی بر کتاب وسیله النجاه تألیف آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است. وسیله النجاه خود حاشیه آیت‌الله اصفهانی بر ذخیره الصالحین تألیف آیت‌الله العظمی سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی است. مرحوم آیت‌الله اصفهانی حواشی خود بر ذخیره الصالحین را در متن آن وارد کرد و با افزودن مسائل بسیاری آن را وسیله النجاه نامید. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مبتلابه را با نظمی دقیق در بر دارد و در دو مجلد به چاپ رسیده است.
امام خمینی که وسیله النجاه را اثری مهم می‌دانست در دوران اقامت در قم بر آن حاشیه نگاشت. احترام نویسنده به مرجع وقت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی (متوفی ۱۳۴۰ ش) مانع از چاپ و انتشار این اثر شد، اما بعد‌ها به طور جداگانه و چند بار نیز همراه با وسیله النجاه به چاپ رسید. تبعید امام خمینی به شهر بورسای ترکیه در ۱۳۴۳ ش فرصتی فراهم آورد تا نویسنده آن طور که خود می‌فرماید از فراغت یازده ماهه اقامت اجباری در آن شهر برای وارد کردن حاشیه مذکور در متن وسیله النجاه استفاده کند.
امام خمینی (ره) پس از تبعید از ترکیه به عراق و اقامت در نجف، مسائل مربوط به حج، نماز جمعه، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر، قضا، شهادات، قصاص، دیات و نیز بسیاری از مسائل مبتلابه را که در دوران اقامت در قم تدریس کرده بود به تحریرالوسیله افزود. این اثر گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی دو تفاوت کلی با وسیله النجاه دارد. از یک سو برخی مسائل غیر مبتلابه آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل مبتلابه زیادی بر آن افزوده شده است.
هرچند آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی نیز مسائل مورد ابتلا را در کتاب خود مطرح کرده بود، اما امام خمینی آن‌ها را بسط داد. در مجموع اضافات تحریرالوسیله نزدیک به یک سوم کل کتاب را در بر می‌گیرد. مسائل جدید تحریرالوسیله شامل مباحث: بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، تلقیح مصنوعی، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.
این تغییرات صوری و محتوایی که در سراسر تحریرالوسیله مشهود است سبب برتری آن بر وسیله النجاه شده است. عواملی، چون شهرت فقهی، ظلم‌ستیزی نویسنده، جامعیت کتاب، روانی متن آن و پاسخگویی به مسائل مورد نیاز موجب شد که مقلدان عرب زبان چاپ و تکثیر تحریرالوسیله را درخواست کنند.
در پاسخ به این تقاضا به دستور نویسنده کتاب تلخیص شد و با عنوان زبده الاحکام در دسترس عموم قرار گرفت. پس از گذشت مدتی از انتشار زبده الاحکام، تحریرالوسیله برای اولین بار در نجف چاپ شد، ولی به کار بردن لقب زعیم حوزه‌های علمیه در پشت جلد آن موجب شد که نویسنده با انتشار آن مخالفت کند؛ تا اینکه این لقب را برداشتند و ایشان با توزیع کتاب موافقت کرد.
ممانعت حکومت پهلوی از انتشار آثار امام خمینی موجب شد که تحریرالوسیله بارها در ایران با عناوینی، چون کتاب الفقه و وسیله النجاه چاپ و توزیع شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی قضات دادگستری برای رفع خلأ قانونی از تحریرالوسیله به عنوان متمم قانون استفاده می‌کردند که با قانونی شدن استفاده از آرای مشهور فقها و توسعه نطاق مرجعیت امام خمینی (ره) و انطباق اکثر آرای او با آرای مشهور فقها، این کتاب در دادگاه‌ها و محافل علمی مورد توجه و مراجعه‌ی بیشتری قرار گرفت.
تحریرالوسیله چندین ترجمه و شرح دارد که مهم‌ترین آن‌ها بدین قرار است: ترجمه فارسی محمدباقر موسوی همدانی در چهار جلد، ترجمه فارسی علی اسلامی و قاضی زاده زیر نظر آیت‌الله محمد مؤمن قمی و حسن طاهری خرم آبادی در چهار جلد، ترجمه فارسی بخش‌هایی از تحریرالوسیله به قلم عبدالکریم بی آزار شیرازی با اضافات در چهار جلد، شرح آیت‌الله محمدفاضل لنکرانی به نام تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله که مبسوط‌ترین شرح آن بوده و تاکنون چهارده جلد آن منتشر شده است.
بنا به گفته شارح بخشی از این شرح نیز در دوره تبعید وی نوشته شده است. شرح آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی به نام انوارالفقاهه که بخش حدود و تعزیرات و دیات آن به پایان رسیده است، شرح شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی به نام مستند تحریرالوسیله در دو جلد، شرح احمد مطهری ساوجی به نام مستند تحریرالوسیله در شش جلد و شرح‌هایی از فقها و مراجع دیگر. [۱]رژیم پهلوی به برخی از بخش‌های مطرح شده در تحریرالوسیله به شدت حساس بود که از جمله آن می‌توان به مسئله امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد. حضرت امام در این بخش مسائلی، چون بدعت و وظیفه علمای مسلمان در برابر آن، وظیفه مسلمین در مقابل ستم حکومت و ستمکار، ورود طلاب به مدارس دولتی و مؤسسات دینی که به دست دولت ظالم بنا گردیده است، پرداخته و احکام آن را طبق فتوای خویش بیان فرموده است.
سه برگ سند زیر گوشه‌ای از این حساسیت و قسمتی از احکام امر به معروف و نهی از منکر را نشان می‌دهد.
******
به: ۳۱۶ تاریخ: ۱۹ / ۲ / ۴۷
از: ۲۰ ه شماره: ۵۲۷۲ / ۲۰ ه ۳
موضوع: کتاب تحریرالوسیله
عطف: ۱۰۵۲۲ / ۳۱۶ ـ ۳ / ۲ / ۴۷
نسبت به موارد خواسته شده تحقیق شد نتیجه به شرح زیر اعلام مى‌گردد:
۱ ـ کتاب تحریرالوسیله جهت سیدمحمود طالقانى و سیدمحمدرضا سعیدى به وسیله مسافرینى که به عراق رفت و آمد مى‌نمایند ارسال گردیده که در مورد شناسایى این افراد تحقیقات ادامه دارد و در صورت حصول نتیجه مراتب اعلام خواهد شد.
۲ ـ دو برگ ترجمه قسمتى از کتاب مزبور به پیوست ایفاد مى‌گردد.
۳ ـ در این مورد به گزارش عملیاتى خبر مذکور توجه شود.
۴ ـ اعمال و رفتار محمدرضا سعیدى تا حدود امکان تحت نظر قرار دارد. /۹۹۸/د ۱۰۱/ش
تحریرالوسیله حاشیه امام خمینی بر کتاب وسیله النجاه تألیف آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است. وسیله النجاه خود حاشیه آیت‌الله اصفهانی بر ذخیره الصالحین تألیف آیت‌الله العظمی سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی است. مرحوم آیت‌الله اصفهانی حواشی خود بر ذخیره الصالحین را در متن آن وارد کرد و با افزودن مسائل بسیاری آن را وسیله النجاه نامید. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مبتلابه را با نظمی دقیق در بر دارد و در دو مجلد به چاپ رسیده است.
امام خمینی که وسیله النجاه را اثری مهم می‌دانست در دوران اقامت در قم بر آن حاشیه نگاشت. احترام نویسنده به مرجع وقت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی (متوفی ۱۳۴۰ ش) مانع از چاپ و انتشار این اثر شد، اما بعد‌ها به طور جداگانه و چند بار نیز همراه با وسیله النجاه به چاپ رسید. تبعید امام خمینی به شهر بورسای ترکیه در ۱۳۴۳ ش فرصتی فراهم آورد تا نویسنده آن طور که خود می‌فرماید از فراغت یازده ماهه اقامت اجباری در آن شهر برای وارد کردن حاشیه مذکور در متن وسیله النجاه استفاده کند.
امام خمینی (ره) پس از تبعید از ترکیه به عراق و اقامت در نجف، مسائل مربوط به حج، نماز جمعه، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر، قضا، شهادات، قصاص، دیات و نیز بسیاری از مسائل مبتلابه را که در دوران اقامت در قم تدریس کرده بود به تحریرالوسیله افزود. این اثر گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی دو تفاوت کلی با وسیله النجاه دارد. از یک سو برخی مسائل غیر مبتلابه آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل مبتلابه زیادی بر آن افزوده شده است.
هرچند آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی نیز مسائل مورد ابتلا را در کتاب خود مطرح کرده بود، اما امام خمینی آن‌ها را بسط داد. در مجموع اضافات تحریرالوسیله نزدیک به یک سوم کل کتاب را در بر می‌گیرد. مسائل جدید تحریرالوسیله شامل مباحث: بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، تلقیح مصنوعی، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.
این تغییرات صوری و محتوایی که در سراسر تحریرالوسیله مشهود است سبب برتری آن بر وسیله النجاه شده است. عواملی، چون شهرت فقهی، ظلم‌ستیزی نویسنده، جامعیت کتاب، روانی متن آن و پاسخگویی به مسائل مورد نیاز موجب شد که مقلدان عرب زبان چاپ و تکثیر تحریرالوسیله را درخواست کنند.
در پاسخ به این تقاضا به دستور نویسنده کتاب تلخیص شد و با عنوان زبده الاحکام در دسترس عموم قرار گرفت. پس از گذشت مدتی از انتشار زبده الاحکام، تحریرالوسیله برای اولین بار در نجف چاپ شد، ولی به کار بردن لقب زعیم حوزه‌های علمیه در پشت جلد آن موجب شد که نویسنده با انتشار آن مخالفت کند؛ تا اینکه این لقب را برداشتند و ایشان با توزیع کتاب موافقت کرد.
ممانعت حکومت پهلوی از انتشار آثار امام خمینی موجب شد که تحریرالوسیله بارها در ایران با عناوینی، چون کتاب الفقه و وسیله النجاه چاپ و توزیع شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی قضات دادگستری برای رفع خلأ قانونی از تحریرالوسیله به عنوان متمم قانون استفاده می‌کردند که با قانونی شدن استفاده از آرای مشهور فقها و توسعه نطاق مرجعیت امام خمینی (ره) و انطباق اکثر آرای او با آرای مشهور فقها، این کتاب در دادگاه‌ها و محافل علمی مورد توجه و مراجعه‌ی بیشتری قرار گرفت.
تحریرالوسیله چندین ترجمه و شرح دارد که مهم‌ترین آن‌ها بدین قرار است: ترجمه فارسی محمدباقر موسوی همدانی در چهار جلد، ترجمه فارسی علی اسلامی و قاضی زاده زیر نظر آیت‌الله محمد مؤمن قمی و حسن طاهری خرم آبادی در چهار جلد، ترجمه فارسی بخش‌هایی از تحریرالوسیله به قلم عبدالکریم بی آزار شیرازی با اضافات در چهار جلد، شرح آیت‌الله محمدفاضل لنکرانی به نام تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله که مبسوط‌ترین شرح آن بوده و تاکنون چهارده جلد آن منتشر شده است.
بنا به گفته شارح بخشی از این شرح نیز در دوره تبعید وی نوشته شده است. شرح آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی به نام انوارالفقاهه که بخش حدود و تعزیرات و دیات آن به پایان رسیده است، شرح شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی به نام مستند تحریرالوسیله در دو جلد، شرح احمد مطهری ساوجی به نام مستند تحریرالوسیله در شش جلد و شرح‌هایی از فقها و مراجع دیگر. [۱]رژیم پهلوی به برخی از بخش‌های مطرح شده در تحریرالوسیله به شدت حساس بود که از جمله آن می‌توان به مسئله امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد. حضرت امام در این بخش مسائلی، چون بدعت و وظیفه علمای مسلمان در برابر آن، وظیفه مسلمین در مقابل ستم حکومت و ستمکار، ورود طلاب به مدارس دولتی و مؤسسات دینی که به دست دولت ظالم بنا گردیده است، پرداخته و احکام آن را طبق فتوای خویش بیان فرموده است.
سه برگ سند زیر گوشه‌ای از این حساسیت و قسمتی از احکام امر به معروف و نهی از منکر را نشان می‌دهد.
******
به: ۳۱۶ تاریخ: ۱۹ / ۲ / ۴۷
از: ۲۰ ه شماره: ۵۲۷۲ / ۲۰ ه ۳
موضوع: کتاب تحریرالوسیله
عطف: ۱۰۵۲۲ / ۳۱۶ ـ ۳ / ۲ / ۴۷
نسبت به موارد خواسته شده تحقیق شد نتیجه به شرح زیر اعلام مى‌گردد:
۱ ـ کتاب تحریرالوسیله جهت سیدمحمود طالقانى و سیدمحمدرضا سعیدى به وسیله مسافرینى که به عراق رفت و آمد مى‌نمایند ارسال گردیده که در مورد شناسایى این افراد تحقیقات ادامه دارد و در صورت حصول نتیجه مراتب اعلام خواهد شد.
۲ ـ دو برگ ترجمه قسمتى از کتاب مزبور به پیوست ایفاد مى‌گردد.
۳ ـ در این مورد به گزارش عملیاتى خبر مذکور توجه شود.
۴ ـ اعمال و رفتار محمدرضا سعیدى تا حدود امکان تحت نظر قرار دارد. /۹۹۸/د ۱۰۱/ش
ارسال نظرات