«تاریخ شفاهی» تاریخ تحولات فرهنگی یک کشور است

به گزارش خبرگزاری رسا، آیین رونمایی از دومین جلد «تاریخ شفاهی نشر» با حضور احمد مسجد‌جامعی، عضو هیات امنای موسسه خانه کتاب و شورای اسلامی شهر تهران، نیکنام حسینی‌پور، مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب، سید فرید قاسمی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ کتاب و مطبوعات؛ محمود آموزگار، رئیس کمیسیون حقوقی اتاق اصناف تهران و عضو اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران حجت‌الاسلام سید‌محمود دعایی، سرپرست موسسه اطلاعات؛ کاوه بیات، پژوهشگر و نویسنده؛ نصراله حدادی، پژوهشگر و نویسنده مجموعه دوجلدی تاریخ شفاهی نشر و جمعی از ناشران و فعالان حوزه نشر امروز چهارشنبه(6 آذر‌ماه) در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد. 

حسینی‌پور با اشاره به اهمیت و جایگاه ناشران و کتاب‌فروش‌ها در پیشرفت و توسعه جوامع گفت: در حوزه تاریخ نهادهای مدنی، شکل‌گیری صنوف و انجمن‌های حرفه‌ای در روزگار مدرن یکی از مباحث قابل‌توجه است و ناشران و کتاب‌فروشی‌ها از اجزای مهم صنایع فرهنگی در همه جوامع پیشرفته به‌شمار می‌روند؛ زیرا افزون بر تولید محتوا، زمینه گسترش و پویایی فرهنگ و دانش را برعهده دارند. با توجه به این زمینه‌ها، مستندسازی و هویت‌بخشی فعالیت‌های آن‌ها یک ضرورت است.

 مدیرعامل موسسه خانه کتاب بیان کرد: پژوهش در حوزه تاریخ کتاب و نشر در ایران یکی از راه‌های هویت‌یابی و حفظ و انتقال میراث‌های فرهنگی است که البته نیازمند مدارک، اسناد و منابع است؛ ازجمله این منابع، گردآوری تاریخ‌ شفاهی است که می‌تواند زوایای ناشناخته این حوزه اعم از شکل‌گیری، فراز و فرودها، تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی در حیات آن‌ها، تعاملات حرفه‌ای، مبادلات فرهنگی، ارتباط با نهادهای تصمیم‌گیر، بازاریابی، گعده‌های فرهنگی اصحابِ قلم، نویسندگان و نظایر آن‌را برای ما روشن کند.

حسینی‌پور با بیان اینکه، تاریخ شفاهی کتاب و نشر، صرفا تاریخ یک صنف یا یک صنعت در حوزه فرهنگ نیست، اظهار کرد: تاریخ، بخشی از تحولات فرهنگی کشور است. تاریخ شفاهی، افزون بر مستندنگاری، ما را با تجربه‌ها و اندوخته‌های حوزه فرهنگی آشنا می‌کند؛ تجربه‌هایی که برای علاقه‌مندان و نسل جدیدی که به این حوزه وارد می‌شوند، گنجینه‌ای گران‌بها محسوب شود.

 مدیرعامل موسسه خانه کتاب افزود: در این مسیر کوشیده‌ایم، همه چرخه‌های نشر را مدنظر قرار دهیم و گذشته را به حال و آینده پیوند بزنیم؛ این تجربه‌های پرباری که در مصاحبه‌ها متبلور شده و از نظر زمانی، قریب به هزار سال اندوخته غنی را دربر می‌گیرد؛ در نظر بگیریم؛ بدیهی است بهره‌گیری از این تجربیات می‌تواند مانع از تکرار دوباره تاریخ در این عرصه شود.

حسینی‌پور تشریح کرد: با چنین نگاهی بود که طرح «تاریخ شفاهی نشر معاصر» شکل گرفت. در این طرح، اصل بر آن است که همه اجزای مؤثر در عرضه کتاب موردنظر قرار گیرند و تاریخ شفاهیِ آن‌ها در دوران معاصر از خلال گفت‌وگو با سرآمدان هر رشته ثبت و ضبط شود. بی‌شک تاریخِ نشر کتاب در ایران برخاسته از تاریخ زندگی حرفه‌ای ناشران، مُوَزعان، کتابفروشان‌، حروف‌نگاران و صحافان است و اگر آیندگان بخواهند درباره نشر امروز سخنی بگویند و پژوهشی انجام دهند، این قبیل کتاب‌ها منبع اصلی آن‌ها خواهند بود.

 مدیرعامل موسسه خانه کتاب همچنین خاطرنشان کرد: جلد دوم «کتاب تاریخ شفاهی» به 20 ناشر و کتاب‌فروش پیشکسوت اختصاص دارد که در فضای فرهنگی جامعه ما جایگاهی ویژه دارند. تجربیات و سخنان کسانی‌ که عمر خود را صرف تولید، نشر و فروش کتاب کرده‌اند و کتاب را به مخاطب رسانده‌اند؛ بدون تردید منبع مستند و وسیعی برای تحقیق در حوزه نشر است.

 وی تاکید کرد: کتاب «تاریخ شفاهی» بر پایه مصاحبه، که یکی از روش‌های پژوهشی در تاریخ است شکل گرفته و به شناسایی وقایع، رویدادها و حوادث تاریخی براساس دیدگاه‌های شاهدان، ناظران و فعالان حوزه نشر می‌پردازد. نصرالله حدادی به اتکای آگاهی وسیع خود در حوزه نشر، با زحمت فراوان در این گفت‌وگوها، ارتباطی دوسویه‌ای با مصاحبه‌کنندگان برقرار ساخته‌ است تا مصاحبه شونده در فضایی بی‌دغدغه و آرام، دیدگاه‌ها و شنیده‌های خود را بازگو کند.

 وی بیان کرد: بدیهی است این کتاب بر پایه گفتمان متقابل بین مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده استوار شده‌است و با اتکاء به اصول مصاحبه تاریخ شفاهی سعی در آشکار کردن زوایای پیدا و پنهان نشر و کتاب در ایران دارد. تمام این گفت‌وگوها در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شده‌ است و همان زمان در رسانه‌ها بازتاب مثبتی پیدا کرد و مورد استقبال قرارگرفت.

 حسینی‌پور با اشاره به اینکه چرا فرزندان خانواده‌های فرهیخته راه پدرانشان را ادامه نمی‌دهند، گفت: در پایان به سؤالی اشاره می‌کنم که مدت‌هاست فکرم را به خود مشغول کرده‌است و آن اینکه، چرا در زمانه کنونی در بین خانواده‌های فرهیخته نشر، فرزندان کمتر مشتاق ادامه کار پدران هستند. به نظر می‌رسد با گسترش دانشگاه‌ها و رشد نظام بوروکراتیک در عصر پهلوی دوم و سپس در عصر کنونی، با ظهور و گسترش تجارت الکترونیک و ساز و کارهای اقتصادی جدید به ویژه نشر دیجیتال و کتاب الکترونیک، سنت کهن حفظ میراث حرفه‌ای در خانواده‌ها، اندک اندک به فراموشی سپرده می‌شود و این جای افسوس دارد.

 مدیرعامل موسسه خانه کتاب عنوان کرد: البته در حوزه نشر، تعداد انگشت شماری همچون؛ خانواده انتشارات کتابچی، علمی، کارنامه، اقبال، توس، گنج دانش، اسلامیه، دارالکتب الاسلامیه، نشرنو، زوار، عطایی، طهوری، سنایی این سنت حسنه را حفظ کرده‌اند. هرچند در نسل امروز، خاندان‌هایی چون؛ آقای حسین‌زادگان در نشر ققنوس و جعفریه در ثالث و بخشی در آگاه و... با انطباق خود با شرایط متغیر صنعت نشر به حفظ این سنت اهتمام دارند؛ اما شاید اقتصاد ضعیف نشر باعث شده اکثر فرزندان، حرفه‌ها و مشاغل پردرآمدتری را ترجیح‌دهند و یا مسیر تحصیل، دانشگاه و مشاغل دولتی را انتخاب کنند.

وی افزود: دلیل دوم شاید، رواج فضای مجازی باشد که تغییرات و تهدیدهایی را در عرصه نشر پدیدآورده است، چنانکه در حوزه مطبوعات نیز شمارگان آن را به کمترین تعداد رسانده است. دلیل سوم می‌تواند تعداد زیاد ناشران باشد؛ در گذشته تعداد ناشران بسیار کم بود اما کیفیت کار آن‌ها به نسبت تعدادشان بسیار بهتر بود. اما تجربه نشان داده‌ است در تلاطم‌های اقتصادی، ناشران مانا می‌شوند.

حسینی‌پور گفت: در آخر، وظیفه خود میدانم که از ناشران، کتابفروشان و خانواده‌های آن‌ها و همه بزرگوارانی چون؛ نصرالله حدادی، فرید قاسمی و مدیران اسبق موسسه خانه کتاب که همدلانه برای به چاپ رساندن این کتاب تلاش کردند، تقدیر و تشکر ‌کنم. به امید روزهای بهتر برای پدیدآورندگان، ناشران، کتابفروشان و کسانی که در حوزه فرهنگ مکتوب فعالیت می‌کنند./۹۹۸/د ۱۰۱/ش