انتشار «ایران؛ سرزمین ائمه»

سیاحان خارجی در سفرنامه‌هایی که درباره کشورها نوشته اند، صحنه‌های مختلفی از زندگی اجتماعی مردم را به تصویر کشیده اند. در این سفرنامه‌ها می‌توان شرایط اجتماعی فرهنگی، نوع آداب و رسوم و گاه ویژگی‌های افراد را مشاهده کرد.

کشور ایران به دلیل دارا بودن موقعیت مهم جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی در دوره قاجار، کانون توجه و رقابت سایر کشورها قرار گرفت. از این رو افراد مختلفی در قالب ماموران سیاسی، جهانگرد و مبلغ مذهبی با اهداف و انگیزه‌های گوناگون به ایران سفر کردند.

گسترش حضور سیاحان خارجی در قرن نوزدهم در ایران، توسعه و فراگیرشدن صنعت چاپ و همچنین پیوستگی دوره قاجار با روزگار ما از جمله مهم‌ترین زمینه‌هایی است که از یک سو باعث افزایش شمار سفرنامه‌های سیاحان خارجی درباره ایران و از سوی دیگر موجب ماندگاری این آثار و رسیدن آنها به دست محققان امروزی شده است.

کتاب «ایران سرزمین ائمه» در شانزده فصل روایتگر سفرنامه یکی از سیاحان خارجی است که در زمره همین آثار قرار می‌گیرد. در سال ۱۸۳۲ میلادی که هیئت میسیونرها برای بررسی‌های لازم جهت تبلیغ مسیحیت در سوریه، آسیای صغیر، ارمنستان و ایران در کشور آمریکا تشکیل گردید، تصمیم بر این شد که مبلغانی برای ترویج مسیحیت به ایران و میان آسوری‌های ارومیه فرستاده شوند.

به گفته نوید «فاضل بخششی»؛ مترجم این اثر، در سال ۱۸۷۰ میلادی در نتیجه موافقتی که در کشور آمریکا حاصل شد، اداره امور میسیون ایران از هیئت مرکزی میسیون آمریکایی به اداره میسیون‌های خارجی پرزبیتری انتقال و کلیسای پرزبیتری با اعزام میسیونرهای جدید به ایران، مسئولیت پیش بردن فعالیت‌های مسیحی را در نواحی داخلی این کشور را برعهده گرفت. بنابراین در اواخر قرن ۱۹ میلادی، در حالی که خدمات میسیونرها به آسوری‌های ساکن اطراف ارومیه ادامه داشت، توجه اداره میسیون‌های خارجی به نقاط دیگری مانند تهران، تبریز و همدان معطوف شد. ابتدا در همان سال یک نفر مبشر مسیحی آسوری ماموریت یافت که به تهران بیاید و برای توزیع کتاب انجیل، مرکزی در این شهر دایر کند.

دو سال بعد، این اداره، «جیمز باست» نویسنده کتاب را مامور کرد که درباره ایجاد شعبه میسیون در تهران یا همدان مطالعه و نظر خود را بیان کند. کتاب پیش رو در 348 صفحه شرح مسافرت و اقامت «جیمز باسـت» است. او این اثر را در سال ۱۸۸۴ میلادی پس از مراجعت به کشورش نوشت.

«جیمز باست» در این کتاب، اوضاع اجتماعی و حال‌ و هوای حاکم بر شهرها و روستاهای ایران و نیز قحطی رخ داده در آن ایام را روایت کرده است. بر خورد او با حاکمان و مردم معمولی در مناطق مختلف خواندنی و در خور توجه است. باست علاوه بر گزارش اداری، نظامی و مالی، اطلاعات مهم و ارزشمندی را از جغرافیای شهرها و مسیرهایی که خود از آنها عبور کرده است، ارائه می‌‌دهد. همچنین تصویری از حرم مطهر امام رضا(ع) و توضیحاتی از این مکان مقدس می‌آورد که نظیرش تاکنون در هیچ یک از سفرنامه‌های سیاحان خارجی که ترجمه شده اند، مشاهده نشده است.