نگاهی به کتاب فقه، سیاست و حکومت

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، تبیین و تدوین فقه سیاسی امری سهل و آسان نیست. شاید دلیل عمده ی این دشواری تحولی باشد که در سده اخیر در دانش های گوناگون رخ داده و علم فقه نیز از آن برکنار نمانده است. فقه را فهم و استنباط مقررات عملی اسلام از منابع و مدارک تفصیلی مربوط به آن، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل تعریف کرده اند. پیش فرض فقه سیاسی آن است که عملکرد سیاسی و اجتماعی مسلمانان باید در گستره ای رخ دهد که منابع چهارگانه تعیین می کنند. البته این بدان معنا نیست که همه موارد کاملا در این منابع به طور مشخص وجود دارد و کار استنباط صرفا گشتن منابع و استخراج آنهاست. در متون فقهی دونوع تعریف از فقه سیاسی ارائه شده است: یکی آنکه: فقه سیاسی، کلیه مباحث سیاسی فقه است، مثل خطبه های نماز جمعه، دارالاسلام، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و دیات و دیگر مباحث و احکام فقهی که رنگ و بوی سیاسی دارد. این تعریف سنتی از فقه سیاسی است. اما تعریف امروزی فقه سیاسی عبارت است از: تمامی پاسخ هایی که فقه به سوال های سیاسی عصر و زمان می دهد، مثلا دیدگاه فقه در خصوص انتخابات، تفکیک قوا، مردم سالاری، مشروعیت و جایگاه دستگاه اجرایی و...، همه در محدوده  فقه سیاسی است. حال اگر فقه سیاسی به معنای دوم در نظر گرفته شود، شامل نظام سیاسی، فلسفه سیاسی و اندیشه سیاسی می شود، یعنی همه ی این مفاهیم در تعریف فقه سیاسی گنجانده شده است. امروزه فقه سیاسی شیعه با ورود عملی و محسوس فقها در امور اجتماعی - سیاسی، با تجربه ای نو و جدید روبرو است.

انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران، کتاب فقه، سیاست و حکومت را که نوشته آقایان دکتر علی دارابی و دکتر مسعود مطلبی است در تابستان امسال به چاپ رسانده است و ما در این نوشته به معرفی آن پرداخته ایم.

ساختار کتاب

کتاب فقه، سیاست و حکومت دارای هفت فصل است: 

فصل اول: کلیات و مفاهیم فقه، که در آن به فقه در قرآن و روایات، فقه در اصطلاح فقیهان و اندیشمندان دینی، اهمیت و نقش فقه، اهمیت و نقش فقه پرداخته شده است.

فصل دوم: تاریخچه فقه و اجتهاد شیعی، که می توان موضوعات عصر تشیع و ظهور، عصر تفسیر و تبیین، عصر تدوین یا عصر محدثان، عصر آغاز اجتهاد، و عصر کمال اجتهاد را در آن مطالعه کرد.

فصل سوم: مکتب ها و مدرسه های فقهی عنوان آن است و نویسنده در آن به توضیح موضوعاتی مانند  مکتب مدینه، مکتب کوفه، مکتب قم و ری، مکتب بغداد، مکتب حله، و مکتب جبل عامل و جزین. پرداخته است.

فصل چهارم: عنوان آن چیستی و چرایی فقه سیاسی است و می توان در آن با مفهوم و تعریف فقه سیاسی، مبانی فقه سیاسی، اهداف فقه سیاسی، موضوع فقه سیاسی، و قواعد فقه سیاسی آشنا شد.

فصل پنجم: چیستس و چرایی فقه حکومتی، عنوان آن است و موضوعات تبیین و توضیح مفهومی فقه حکومتی، فقه حکومتی و سیر تطور آن، ضرورت فقه حکومتی، و پیش فرض های فقه حکومتی در آن بررسی شده اند.

فصل ششم: ولایت فقیه: بنیان های نظری و تاریخی،که در آن، مفهوم شناسی ولایت فقیه، دلایل عقلی و نقلی مسأله ولایت فقیه، و سیر تکاملی بحث ولایت فقیه. شرح داده شده است.

فصل هفتم: در آخرین فصل این کتاب با عنوان فقه سیاسی، گذشته، حال، آینده، موضوعات فقه سیاسی و تجربه گذشته، فقه سیاسی و تجربه امروز،و فقه سیاسی و آینده بررسی شده اند.

ویژگی‌های اثر

1. کتابی با نگاهی نو به مقوله فقه سیاسی؛

2. پرداختن به فقه حکومتی؛

3. پرداختن به بحث های چالشی در مورد حکومت؛

4. پرداختن به بحث ولایت فقیه و ادله عقلی و نقلی آن؛

5. آینده پژوهی در مورد فقه سیاسی.

برشی از کتاب

در صفحه 417 کتاب در مورد فقه سیاسی و آینده این مطالب دیده می شود:

ایدئولوژی‌ها و فرهنگ غرب با ویژگی‌های اقلیمی فرهنگی جهان غیرغرب دست کم جهان اسلام و کشوری متکی بر فقه سیاسی شیعی همچون جهوری اسلامی ایران است. البته عناصری از فرهنگ و ایدئولوژی‌ها نیز می تواند به طور اجتهادی و پس از نقد و بررسی و اثبات ضرورت اقتباس شود اما در فرایند جهانی شدن همه تمدن ها در یک فازند و انقلاب صنعتی چهارصد ساله، کل کره زمین را فراگرفته است، اکنون این تمدن غربی بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، آن چنان تسری یافته و می یابد که گویی همه بشریت و همه تمدن ها وارد یک اقلیم می شوند. گویی تمدن غرب از بستر خود جدا می شود و عناصر آن جهانی می شود . به همین دلیل هویت چهل تکه می شود. برای تمدن های کهن و باستانی نظیر ایران، مصر این مسأله چالش برانگیز است، زیرا در صدد حفظ هویت خویش اند. هویت و کیستی خط قرمز مسلمانان و جهان اسلام در مقوله جهانی شدن است. البته با حفظ هویت و کیستی اسلام و مسلمانان، می توان وارد فرایندهای جهانی شدن شد. یکی از این دستگاه های تولید واکنش و پاسخ، فقه سیاسی است به شرط آن که معطوف به جهانی شدن باشد و معطوف به پیش بینی امکانات و واقعیات خشن باشد. بدین سان می توان فعالانه با پدیده جهانی شدن روبرو شد و آن را به پروژه ای بومی تبدیل کرد. بررسی توانایی های اصولی نظیر « قدرتمند شدن، «تقیه کردن»، «اضطرار»، «نفی سبیل» و «منطقه الفراغ» برای انطباق با موضوع جدید جهانی شدن و توجه به اینکه «در عصر جهانی شدن قابلیت استخراجی نظام عمدتا در بستر بیرونی و بین المللی ارزیابی می شود»، ضروری است. به عنوان مثال قاعده منطقه الفراغ که همان دایره مباحات از امور پنجگانه حرام، واجب، مکروه ، مستحب و مباح است، در این زمینه قدرت و خلاقیت آفرینی بیشتری داشته است. این قاعده از قدرت تولید پاسخ فقهی بسیار فراوانی برخوردار است. به فقه سیاسی و فقها در عصر جهانی شدن این امکان را می دهد تا بخشی از چالش های جهانی شدن را مهار کنند و در واقع به اهلی کردن یا بومی کردن بپردازند.

انتشارات سازمان جهاددانشگاهی کتاب «فقه، سیاست و حکومت» را در قطع وزیری و در 514 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی به آدرس: تهران، خيابان انقلاب، خيابان فخررازی، خيابان شهدای ژاندارمری، پلاک 72 تلفن:66952948-021 مراجعه کنند./826/ن601/ق