اخلاق در قرآن و اصول مسائل اخلاقی

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، از مهم‌ترین مباحث قرآنی، در قرآن کریم مسأله اخلاق است و این مهم هدف انبیای الهی را تشکیل داده است، زیرا بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد و نه دنیای آنها سامان می یابد. همان گونه که گفته اند: اقوام روزگار به اخلاق زنده اند، قومی که گشت فاقد اخلاق مردنی است.

اصولا زمانی انسان شایسته نام انسان است که دارای اخلاق انسانی باشد، در غیر این صورت حیوان خطرناکی است که با استفاده از هوش سرشار انسانی همه چیز را ویران کرده و به آتش می کشد. انسان فاقد اخلاق برای رسیدن به منافع نامشروع مادی جنگ به پا می کند و برای فروش جنگ افزارهای ویرانگر تخم تفرقه و نفاق می پاشد، و بی گناهان را به خاک و خون می کشد؟

آری! او ممکن است به ظاهر متمدن باشد ولی در این حال حیوان خوش خط و خالی است، که نه حلال را می شناسد و نه حرام را! نه فرقی میان ظلم و عدالت قائل است و نه تفاوتی در میان ظالم و مظلوم!

انسان فانی برای شناخت درست اخلاق و عمل به آن باید به سراغ منبعی غیر زمینی رود تا بتواند معیار و ملاک مناسبی برای اخلاق پیدا کند. این منبع قرآن است و او با کنکاشی درست در آیات قرآن می تواند اخلاق صحیح و درست را از زبان قرآن بدست آورد.

انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع) کتاب اخلاق در قرآن جلد اول اصول مسائل اخلاقی نوشته حضرت آیت الله مکارم شیرازی را به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب اخلاق در قرآن در چهارده فصل تدوین شده است.

فصل اول: عنوان این فصل اهمیت بحث های اخلاقی، است. برخی عناوین که در این فصل دیده می شود: تعریف علم اخلاق، رابطه اخلاق و فلسفه، رابطه اخلاق و عرفان، رابطه علم و اخلاق.

فصل دوم: نقش اخلاق در زندگی و تمدن انسان ها، عنوان فصل دوم است. عناوین این فصل: حیات طیبه چیست؟، رابطه زندگی مادی با مسائل اخلاقی در روایات اسلامی.

فصل سوم: عنوان فصل دیگری از این کتاب مکتب های اخلاقی، است. برخی عناوین این فصل عبارت است از: اخلاق در مکتب خداپرستان، اخلاق مادی‌گری، اخلاق از دیدگاه فلاسفه عقلی، اخلاق در مکتب غیرگرایان، اخلاق از دیدگاه وجدان گرایان.

فصل چهارم: این فصل با عنوان پشتوانه های اخلاق، مشخص شده است. عناوین این فصل: پشتوانه سودجویی، پشتوانه عقلی، پشتوانه شخصیت، پشتوانه الهی.

فصل پنجم: عنوان دیگری از این کتاب اخلاق و آزادی، است. در این فصل عنوان اعتقاد به جبر و مسائل ضد اخلاقی، به چشم می خورد.

فصل ششم: اصول مسائل اخلاقی عنوان دیگری از این کتاب است. عناوین دیگر این فصل: بازگشت به اصول اخلاقی در قرآن، اصول اخلاق اسلامی در روایات..

فصل هفتم: پیوند مسائل اخلاقی با یکدیگر، عنوان این فصل کتاب است.

فصل هشتم: از کجا شروع کنیم، عنوان دیگر این کتاب است. برخی عناوین دیگر این فصل: سه دیدگاه در برخورد با مسائل اخلاقی، تهذیب نفس نوعی جهاد است، دیدگاه طب روحانی، دیدگاه سیر و سلوک.

فصل نهم: عنوان دیگری از این کتاب روش های مختلف ارباب سیر و سلوک است. برخی عناوین این فصل: سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم، چگونگی سیر وسلوک در این روش، روش مرحوم ملکی تبریزی.

فصل دهم: آیا در هر مرحله استاد و راهنما لازم است، عنوان این فصل کتاب است. عنوان دیگر این فصل: نقش واعظ درون.

فصل یازدهم: عنوان این فصل از کتاب آمادگی های لازم برای پرورش فضائل اخلاقی، برخی عناوین دیگر این فصل عبارت است از: پاک بودن محیط، نقش معاشران و دوستان، نقش معاشران در روایات اسلامی.

فصل دوازدهم: گام های عملی به سوی تهذیب اخلاق، عنوان فصل دوازدهم این کتاب است. برخی عناوین این فصل: توبه، حقیقت توبه، وجوب توبه، عمومیت توبه، ارکان توبه، قبولی توبه عقلی است یا عقلی؟، تبعیض در توبه.

فصل سیزدهم: عنوان فصل دیگری از این کتاب اسوه ها و الگوهاست. عناوین دیگر این فصل: تولی و تبری در روایات اسلامی، داستان موسی و خضر.

فصل چهاردهم: آخرین فصل این کتاب با عنوان چهره دیگر ولایت و تأثیر آن در تهذیب نفوس، مشخص شده است. عناوین دیگر این فصل: سخنی از علامه شهید مطهری، سوء استفاده ها.

برشی از کتاب

در صفحه 228 و 229 این کتاب درباره قبولی توبه این مطالب نگاشته شده است:

همه علمای اسلام اتفاق نظر دارند که توبه اگر جامع الشرایط باشد در پیشگاه خداوند مقبول است. و آیات و روایات نیز بوضوح بر این مطلب دلالت می کند، ولی در این که آیا قبول توبه عقلی یا عقلایی یا نقلی است، بحثهایی وجود دارد.

جمعی معتقدند: سقوط عقاب و مجازات الهی بعد از توبه، جنبه تفضل دارد؛ اگر خداوند اراده کند بعد از توبه گناه بنده اش را نبخشد کاملا ممکن است همان گونه که در میان مردم نیز معمول است که اگر کسی در حق دیگری ظلم کند، سپس عذر خواهی نماید، می تواند او را ببخشد یا نبخشد. در حالی که جمعی دیگر سقوط عقاب را به وسیله توبه واجب و لازم دانسته اند، حتى عدم پذیرش او را بعد از عذر خواهی مجرم، زشت و ناپسند می دانند، و این کار مسلما بر خداوند روا نیست.

ممکن است در این جا نظر سومی را پذیرفت، و آن این که لزوم قبول توبه، امر عقلایی است، یعنی اگر چه عقل، پذیرش توبه و عذر خواهی را واجب و لازم نمی شمرد ولی بنای عقلای جهان بر این است که اگر کسی کار خلافی انجام داد، و بعد در مقام عذر خواهی بر آمد، و تمام آثار سوء عمل خود را جبران نمود، به گونه ای که گویی هیچ چیز از میان نرفته است، اگر حیثیت کسی از دست رفته بود، اعاده حیثیت نمود، و اگر حقوقی پایمال شده بود، حق را بطور کامل جبران کرد، و اگر طرف قلبا ناراحت شده بود، ناراحتی او را از طرق مختلفی از میان برد؛ در چنین شرایطی، بنای تمام عقلای جهان بر این است که عذر و توبه را می پذیرند، و اگر کسی نپذیرد، او را کینه توز و خارج از موازین انسانیت و اخلاق می شمرند.

بی شک خداوند قادر متعال و بی نیاز از هر کس و هر چیز، سزاوارتر است که در این گونه موارد، توبه و عذر خواهی توبه کاران را بپذیرد و از مجازات آنها صرف نظر کند. بلکه ممکن است پا را از این فراتر گذاشت، و وجوب قبول توبه را عقلی شمرد و آن را متکی بر «قاعده قبح نقض غرض» دانست. توضیح این که: می دانیم خداوند از عبادات و اطاعت بندگان بی نیاز است و تکالیف الهی الطاف او برای تکامل و تربیت بندگان است؛ نماز و روزه و سایر عبادات، روح و جان ما را پرورش میدهد و روز به روز به خدا نزدیکتر می سازد؛ سایر واجبات و محرمات هر کدام به نحوی در تکامل ما تأثیر دارد.

انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع) کتاب «اخلاق در قرآن» جلد اول را در قطع وزیری و 392 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع) به آدرس: قم، خیابان شهدا، کوی آمار(22)، پلاک 15، تلفن: 025- 37732478 مراجعه کنند./826/ن601/ق