ویژگی های یک ترجمه خوب
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، علی اکبر عبدل آبادی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، بعد از ظهر امروز در جلسه نقد و بررسی ترجمه کتاب «رابطه دین و اخلاق» ترجمه ابراهیم رضایی که در پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان برگزار شد، گفت: اگر به ترجمه به عنوان یک کار فرهنگی صحیح بنگریم لازم است تا بدانیم چه تصوری از ماهیت و کارکرد ترجمه در هر زبانی داریم.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: باید بدانیم چه انتظاری از ترجمه داریم، مترجم خوب کسی است که متن را از مبدأ به مقصد چنان بیان کند که اگر نویسنده آن متن زبان مادریش همان زبان مترجم باشد آن ترجمه را تصدیق کند، ترجمه نوعی بازافرینی متن از زبان مبدأ به مقصد است، مترجم صرفاً انتقال دهنده متن نیست، برای بازآفرینی باید همه اسباب را پیشتر فراهم کرده باشد.
وی افزود: بازآفرینی شرطهایی دارد که باید آنها را فراهم کنیم، ترجمه باید سلیم باشد، ترجمه سلیم ترجمه ای است که 3 عنصر به صورت متعادل و متوازن در آن موجود باشد و در آن موج بزند، عنصر جزئی است که در همه تار و پود یک چیز حضور دارد، یک عنصر دقت است، ترجمه تا آنجا که ممکن است باید دقیق باشد، مترجم باید باریک بین و اهل تدقیق باشد و تا جایی که ممکن است وفادار به متن اصلی بماند.
عبدل آبادی اظهار داشت: عنصر مهم دیگر در ترجمه عنصر صحت است، برای ترجمه صحیح باید ببینیم جمله ها در زبان مبدأ و زبان مقصد چه ویژگیهایی دارند و زبانها چه امکاناتی برای رساندن مراد و منظور دارند، افزون بر امکانات و ویژگیها شناخت مقتضیات هر دو زبان مهم است، امکانات، مقتضیات و ویژگیها در زبان فارسی با زبانهای دیگر همیشه مثل هم نیستند.
استاد دانشگاه تصریح کرد: عنصر سوم عنصر سلاست است، ترجمه باید سلیس و روان باشد، نباید خواننده احساس کند که جملاتی با ساختار زبان مبدأ را می خواند و یک متن را چندبار بخواند تا متوجه شود ترجمه سلیم باید دقیق، صحیح و سلیس باشد.
وی افزود: بعضی جاها صحت ترجمه دقت را کمی از بین می برد، از دیرباز تا کنون همه متونی که ترجمه شده اند، مترجمان آنها از 3 شیوه استفاده کرده اند، اولی ترجمه تحت اللفظی است، شیوه آزاد و شیوه مفهومی دو شیوه دیگر هستند، در تحت اللفظی واحد ترجمه برای مترجم تک تک الفاظ در زبان مبدأ و معادل آنها در زبان مقصد است.
عبدل آبادی بیان داشت: در ترجمه تحت اللفظی مترجم دغدغه دارد تا معادل و مقابل هر لفظی از زبان مبدأ دقیقاً لفظی از زبان مقصد را انتخاب کند و می خواهد تا تعداد الفاظ در ترجمه درست برابر تعداد الفاظ در متن اصلی باشد، در اینصورت دغدغه صحت در ترجمه از بین می رود، اگر فعل آمده می خواهد فعل بگذارد و اگر اسم آمده می خواهد او هم اسم بگذارد، ترجمه کاظم پورجوادی از قرآن کاملاً تحت اللفظی است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: در ترجمه آزاد کمترین واحد ترجمه برای مترجم پاره نگاشت است، هر پاراگراف را می خواند و آن را به زبان خودش بیان می کند و دغدغه تعداد کلمات و جملات در این روش وجود ندارد و تنها می خواهد پیام مؤلف را به خواننده برساند ترجمه زنده یاد ذبیح الله منصوری از کتاب «غزالی در بغداد» به روش ترجمه آزاد حدود 600 صفحه است در حالی که متن اصلی کتاب حدود 60 صفحه دارد.
وی در ادامه بیان داشت: در ترجمه مفهومی واحد ترجمه برای مترجم جمله است و می خواهد تا مفهوم هر جمله را با جمله ای از زبان مقصد بیان کند، البته گاهی ممکن است جملات بلند را کوتاه و جملات کوتاه را بلند کند که به آن اختیارات مترجم می گویند، دکتر رضایی در ترجمه کتاب «رابطه دین و اخلاق» شیوه ترجمه مفهومی را اتخاذ کرده که از آن دو شیوه دیگر قابل دفاع تر است.
عبدل آبادی ابراز داشت: در ترجمه آزاد عنصر دقت تقریباً حضور ندارد و عنصر سلاست می تواند در اوج خود حضور داشته باشد اما عنصر صحت اصلا معلوم نیست که موجود باشد، اما در ترجمه مفهومی هر 3 عنصر به صورت متوازن و متعادل حضور دارند و سعی مؤلف برآن است تا جملات با ویژگیها، امکانات و مقتضیات در زبان مبدأ مطابقت داشته باشد و تا جایی که ممکن است به متن اصلی وفادار باشد و یک ترجمه سلیم را ارائه بدهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: برای یک ترجمه خوب باید دانش و معلومات لازم را از زبان مبدأ و زبان مقصد داشته باشیم، افزون بر آن مهارت لازم برای رعایت مقتضیات در زبان مقصد را هم داشته باشیم، از ویژگیهای بارز زبان انگلیسی از حیث نوع بیان جمله ها بیان جملات مجهول است چه با مجهول عرفی و چه با زبان عمدی، متأسفانه بیشتر مترجمها این موضوع را در ترجمه انگلیسی به فارسی در نظر نمی گیرد.
وی افزود: محافظه کاری اهالی بریتانیا در زبان و نوشتار آنها هم مشهود است، اما زبان فارسی بالعکس است، اگر بخواهیم با فاعل کاری کنیم و مثلاً تحقیرش کنیم جمله را مجهول می آوریم، انگیسی به طور طبیعی مجهول است و ما آن را در نظر نمی گیریم، مثلاً در عربی و انگلیسی واو استیناف داریم و بسیاری آیات قران در اولش واو آمده است و متأسفانه ما به غلط آن واو ها را هم ترجمه کرده ایم، در انگلیسی هم بعضی جملات با «and» آغاز می شود و مترجم ما آن را هم ترجمه می کند، در اینصورت و در چنین مواردی است که دقت رعایت شده اما صحت از بین رفته است.
عبدل آبادی ابراز داشت: مترجم باید در هر دو زبان با معنی شناسی خیلی خوب آشنا باشد، باید تبارشناسی واژه ها را خوب بدانیم که اصلاً این لفظ از چه زمانی در زبان انگیسی به وجود آمده و چه تحولاتی روی آن رخ داده است، دومین چیزی که باید مترجم بداند ساختار شناسی یا نحوشناسی است که تنها یک بخش آن گرامر است.
استاد دانشگاه بیان داشت: سومین مهارت هم مرادشناسی یا کاربردشناسی است که با معناشناسی متفاوت است، متأسفانه بسیاری معناشناسی را با مرادشناسی اشتباه می گیرند، مرادشناسی کاربرد لفظ را منظور دارد، مثلاً در «اِنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیر»، اگر« شیء» را «چیز» ترجمه کنیم غلط است، مراد از شیء اینجا کار است چون توانایی فقط در فعل معنا دارد.
عبدل آبادی تصریح کرد: اصل تناظر یک به یک به معنای آنست که برای اصطلاحات اساسی و بنیادین اگر معادلی را انتخاب کردیم باید تا آخر ترجمه همان عنوان را به کار ببریم، نباید تعداد زیادی معادل برای ان بیاوریم، نباید برای چند لفظ از مبدأ یک لفظ از مقصد بیاوریم، نمونه آن در کتاب «رابطه دین و اخلاق» این است که dpendence را توقف معنا کرده اند، اما در جاهایی هم معنای «بستگی» را آورده اند که اصلا همان صحیح و قابل فهم تر است، باید یک معنا در همه کتاب می آوردند، اصل تناظر یک به یک در اینجا رعایت نشده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی بیان داشت: همچنین پاره ای از الفاظ و عبارات اصلاً در کتاب ترجمه نشده است، درست است که ما اختیارات مترجمی داریم، اما هر کاری اختیاری و بجا نیست، برخی خطاهای معنایی هم در ترجمه وجود دارد، باید اعلام و اسمها را همانطور که خود اهل آن زبان تلفظ می کنند بیان کنیم جز آن اسمهایی که دیگر در فارسی مصطلح شده اند، اما صحیح آنست که ما تلفظ اصلی زبان مبدأ را در مورد اسامی به کار ببریم. باید مراقب خطای بصری در ترجمه هم باشیم که در این کتاب هم وجود دارد، باید چشم دومی هم متن را بخواند، خطاهای بصری در ترجمه می تواند سبب عوض شن کلی معنی جملات شود هر چند بسیار کوچک باشند.
وی اظهار داشت: ما گرفتار معمای معنای نخست هستیم جوری که یک فرهنگ لغت انگلیسی به فارسی جلو خود می گذاریم و همان معنای اول در فرهنگ لغت را به عنوان معنی کلمه ترجمه می کنیم، آوردن معادلهای مرجوح به جای معادلهای ارجح هم در ترجمه دکتر رضایی مانند کاربرد کلمه «یزدان شناسی» به جای «الهیات» هم وجود دارد./202/869/ب1