عاشورا باید در منظومه حوادث دیگر تحلیل شود

به گزارش خبرگزاری رسا، به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، دکتر محمدرضا سنگری مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه به گفتگویی پیرامون کتابهایی که در حوزه عاشورا و امام حسین(ع) نوشته شده است، پرداخت که متن این گفتگو با ایشان بدین شرح است:

کتاب‌هایی که با محوریت عاشورا نوشته شده است بیشتر در بردارنده چه جنبه‌هایی است؟

کتاب هایی که در حوزه عاشورا نوشته می شود، همیشه یک گوشه چشمی به مخاطب دارد، مخاطبی که می خواهد از آن بهره گیری و استفاده کند. معمولا عمده بهره گیری ها در حوزه مقتل و مقتل خوانی و روایت خود عاشوراست. این است که عمده کتاب ها نیز به این سمت و سو گرایش دارند. نکته دوم این است که معمولا قصد کسانی که از این کتاب ها استفاده می کنند، بهره گیری سوگوارانه از کربلاست یعنی می خواهند اشک بگیرند و انگیزه های عاطفی فراهم کنند، نوعا این کتاب ها نام شان هم گواه این است که در این سمت دارند حرکت می کنند.

تا چه اندازه به زمینه‌های وقوع و شکل گیری واقعه عاشورا در قالب کتاب پرداخته شده است؟

خوشبختانه اخیرا در روزگار ما پژوهشگران و صاحب نظران به ابعاد دیگر قضیه توجه کرده اند؛ هم تحلیل و هم تعلیل حادثه یعنی چرا چنین شده است. افرادی به مسئله و موضوع شکل گیری واقعه عاشورا توجه کردند و یا اینکه این مسئله را در مجموعه و در منظومه مسایل دیگر دیدند. به عنوان مثال تا حدودی نسبت واقعه عاشورا با خود تاریخ اسلام، تاثیر آن در جریان های بعدی تاریخ اسلام مثل حرکت ها، نهضت ها و انقلاب هایی که باید بگوییم، فرآورده، پرورده و محصول خود کربلا هستند، مشخص شده است. خوشبختانه در روزگار ما توجه،‌ گرایش و عنایت به این سمت بیشتر شده است.

کسانی که در زمینه عاشورا کار می‌کنند باید چه نکاتی را مدنظر داشته باشند؟

امروز ابعاد جهانی قیام امام حسین(ع)دارد مورد بررسی قرار می گیرد. ما در هیچ دوره ای این جنس نگاه را به عاشورا نداشتیم اما در روزگار خودمان این نگاه را داریم. شاید یک علت آن این است که گرایش های کمی به عاشورا دارد بیشتر می شود. در واقع گرایش های کمی و کیفی به عاشورا افزایش یافته است. از طرفی سطح آگاهی های اجتماعی بالا می رود و در نتیجه عطش برای فهمیدن دقیق تر و عمیق تر می شود. ۵۰-۶۰ سال پیش در محافل و مجالس هرچه مطرح می شد، مورد اقبال واقع می شد اما الان این طور نیست. امروز یک نسل پرسشگر داریم، حتی نوجوانان ما دارند جست و جو و تحقیق می کنند، بحث می کنند که فلان نکته را که گفتی در جای دیگر طور دیگر بیان شده، امروز کسانی که می خواهند وارد این عرصه شوند باید خیلی مراقبت کنند و مطالعات دقیق و همه سو نگرانه داشته باشند یعنی فقط به صرف حادثه نپردازند بلکه این حادثه را در منظومه حوادث دیگر ببینند و تحلیل کنند.

ادبیات چه ظرفیتی برای پردازش واقعه عاشورا دارد؟

ظرفیت عاشورا برای پرداخت های داستانی بسیار زیاد است، هم خود حادثه و هم تعداد شخصیت هایی که در حادثه وجود دارند، این ظرفیت را فراهم می کنند اعم از اصحاب حضرت سیدالشهدا (ع) و کسانی که اطراف موضوع هستند مثل دختران عاشورا همچون حضرت سکینه، فاطمه صغری و همین طور زنانی مانند حضرت زینب (س) و رباب. ظرفیت پرداختن در داستان برای عاشورا زیاد است و باید از این ظرفیت بهره گیری کرد. متاسفانه در این عرصه به خصوص عرصه ادبیات کودک و نوجوان شاهد کم کاری هستیم.

کیفیت آثاری که در مورد عاشورا نوشته شده است را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در روزگار ما یک تعداد آثاری هستند که دارند تجدید چاپ می شوند و اقبال هم نسبت به آنها خوب است، جامعه آنها را می پذیرد چه وعاظ و اهل منبر ما و چه مداحان و ذاکران از آنها استفاده می کنند. یک دسته کتاب هایی هم هست که توسط مجموعه هایی که دارند به مسئله عاشورا می پردازند به خصوص مجموعه هایی که در خدمت مداحان هستند، چاپ می شود. نوحه ها و اشعاری هم هستند که با شتاب زدگی و گاهی سطحی نگری نسبت به حادثه عاشورا چاپ می شوند اما در کنار اینها کارهای خیلی خوب هم صورت می گیرد. در حوزه شعر به خصوص نسل جوان شاعر ما کارهای مذهبی و خوبی دارند عرضه می کنند، پختگی سروده ها و نوحه های آنها اصلا قابل قیاس با گذشته است یعنی واقعا سطح مرثیه سرایی ما را افزایش داده اند، چند تایی ممکن است در حاشیه باشند و نامناسب و برای ما ناگوار اما کل مجموعه مداحی ذاکران ما رشد کرده است.

چه عواملی باعث ارتقای سطح مرثیه سرایی شده است؟

به نظر می رسد هشدارها و اصرارهایی که بزرگان ما در مسیر تسهیل راه دارند، بی تاثیر نبوده است. بعضی از نوحه های سطحی دارد به تدریج حذف می شود. ۱۰۰ سال پیش اگر کسی نوحه ای می خواند، مردم هم به آن صورت اطلاعاتی نداشتند و هرچه به مردم می دادند، آنها گوش می کردند اما امروز پرسشگری، خواهندگی، خواندن، مطالعه و آگاهی زیاد شده و رشد کرده و مردم پذیرای هر مسئله ای نیستند./1330/ج