حمایت آیت الله خویی از انقلاب/درس خارج آیت الله بروجردی در اثبات ولایت فقیه

اشاره: اخیرا در فضای مجازی سندی مبنی بر توضیحات آیت الله خوئی درباره دیدار ایشان با فرح پهلوی منتشر شده است؛ همچنین رادیو فردا در توئیتی اعلام کرده آیت الله بروجردی و امام خمینی(ره) دو خط موازی هستند که هیچ زمان به هم نمی رسند.

در همین زمینه خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا در گفت و‎گو با حجت الاسلام قاسم شبان نیا به بررسی این دو موضوع از دیدگاه فلسفه سیاسی پرداخته است.

حجت الاسلام دکتر قاسم شبان نیا، عضو هیأت‌علمی موسسه امام خمینی(ره)، معتقد است اصل اولیه عدم همکاری با حکومت طاغوت است و قیام علیه حکومت جائر و ظالم مورد اتفاق علمای شیعه بوده و در آثار فقهای شیعه از زمان غیبت تاکنون این حکم ثابت بوده است؛ اما به عنوان حکم ثانوی برای اینکه حکومت جائر برخی از محدودیت ها را نسبت به مؤمنان کاهش دهد؛ همچنین ثمره و مصلحتی برای همکاری با حاکم ظالم وجود داشته باشد، در برخی موارد مراجع تقلید به صورت محدود اجازه همکاری با حکومت طاغوت صادر کرده اند.

متن این گفت و گو بدین شرح است:

رسا ـ با توجه به سیره اهل بیت(ع) در مبارزه با طاغوت و غصبی بودن حکومت جائر در فقه شیعه، مواجهه علما و فقهای شیعه و به صورت مشخص دیدگاه و عملکرد آیت الله خوئی در رابطه با حکومت طاغوت چگونه بوده است؟

یکی از مواضع و آرای علما و فقهای شیعه که آنها را از علمای اهل سنت جدا می کند، این است که در عصر غیبت و زمامداری حکومت طاغوت و حاکم جائر و ظالم، اصل بر قیام و انقلاب است و اگر زمینه برای قیام وجود داشته باشد، یک تکلیف شرعی و واجب است.

 لزوم قیام علیه حکومت ظالم در آثار فقهای شیعه از زمان غیبت تاکنون وجود دارد، اما اگر امکان قیام و انقلاب علیه حکومت جائر وجود نداشته باشد، باید مشخص شود که حکم آن در برابر قوانین و مقررات فقهی، دستورات و نوع همکاری با حکومت جائر چیست؟

اصل حکم اولیه عدم همکاری و پذیرش همکاری با حکومت جور و حاکم جائر و ظالم است؛ اما به عنوان اصل و حکم ثانوی زمانی که مصالح مؤمنین اقتضا کند و منافع و معیشت مردم تأمین شود؛ برای اینکه حکومت جائر برخی از محدودیت ها را از روی مؤمنان کاهش دهد و همچنین ثمره و مصلحتی برای همکاری با حاکم ظالم وجود داشته باشد، مراجع تقلید اجازه همکاری با حکومت طاغوت را صادر کرده اند.

رسا ـ با توجه به فضاسازی رسانه‎های بیگانه نسبت به دیدار فرح با آیت الله خوئی و بیانیه‎ای که ایشان مبنی بر رعایت مصالح مسلمانان صادر کرده‎اند؛ این دیدار در چه فضا و با چه شرایطی صورت گرفته است؟

 آیت الله سید ابوالقاسم خوئی از مراجع عظام تقلید سعی داشته اند تا از این طریق برخی منافع مؤمنان را تأمین کنند؛ شاید دیدار فرح نیز در همین راستا بود که حتی گاهی اوقات ایشان به اطرافیان و وابستگان شاه هدیه ای را بدهند؛ حتی زمانی که برخی مؤمنان به این هبه اعتراض کردند، حضرت آیت الله خوئی در اطلاعیه ای بیان کردند که این کار برای تأمین منافع و مصالح مؤمنان بوده است.

بنابراین زمانی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، این مرجع تقلید به صورت رسمی و تحت عنوان یک بیانیه و دستخطی از انقلاب و امام خمینی(ره) حمایت کرده است؛ از این رو تمام عملکرد و رفتارهای حضرت آیت الله خویی بر اساس مبنای فقهی ایشان و پیرو سلف صالحان و اکثر فقهای شیعه بوده است.

رسا ـ درباره علت اینگونه مجوزها از سوی فقها مبنی بر همکاری برخی افراد با حکومت طاغوت توضیح بفرمایید، این که این اجازات در چه شرایطی صورت گرفته است؟

برخی مؤمنان در زمان حکومت محمد رضا پهلوی نزد مراجع می رفتند و این گونه بیان می کردند اگر در دستگاه پهلوی مسؤولیت و مقامی را کسب کنیم، خواهیم توانست مصالح و منافع مؤمنان را تأمین کنیم و خدمتی به مردم داشته باشیم، برخی فقها و مراجع تقلید با این پیش شرط به آنها اجازه حضور در ادارات و مسؤولیت‎های دستگاه پهلوی را صادر می کردند.

بدین جهت اصل حکم اولیه، مبارزه و قیام علیه حکومت جور و حاکم جائر و ظالم است، اما اگر امکان قیام وجود نداشت، بنابر عنوان ثانویه در جهت مصالح و تأمین منفعت مؤمنان می توان با این گونه حکومت ها همکاری کرد.

همچنین برخی مراجع عظام در مواردی علت همکاری با حاکم جائر را تقویت حوزه های علمیه و خارج کردن حوزه ها، علما و روحانیان از انزوای اجتماعی بیان کرده‎اند، زیرا مصلحت بزرگتر و بالاتری در نظر داشته‎اند.

به ویژه حوزه های علمیه در زمان رضا شاه پهلوی در انزوای کامل قرار گرفته بود، از این رو آیت الله بروجردی برای گسترش حوزه های علمیه و فعال کردن حوزه‎ها در ابتدا مردم را دعوت به قیام علیه حکومت نکرده و در مقابل رژیم پهلوی موضع گیری صریحی اتخاذ نکرد، تا اینکه حکومت پهلوی را حساس نکند.

به نظر می‎رسد ایشان رسالت خود را در این دیده اند که زمینه ای برای رشد و توسعه حوزه های علمیه آماده شود؛ تا اینکه در سایه پرورش حوزه های علمیه، فقیهانی همچون حضرت امام خمینی(ره)، حضرت آیت الله خامنه ای، شهید بهشتی و شهید مطهری تربیت و رشد یابند تا آنها بتوانند زمینه و جریان‏‌های فکری انقلاب اسلامی را به وجود آورند؛ از این رو گاهی اوقات مراجع عظام تقلید با همکاری حکام جائر زمینه برای قیام و انقلاب های بعدی علیه حکومت جائر را آماده کرده‎اند.

رسا ـ با توجه به این که فقها در بحث مبارزه با طاغوت وحدت نظر دارند و اختلافات ایشان در مباحث علمی موجب تضارب آراء در حوزه است؛ درباره شایعاتی مبنی بر اختلاف دیدگاه سیاسی حضرت آیت الله بروجردی با امام خمینی(ره) توضیح بدهید.

اگر بخواهیم مواضع و اندیشه حضرت آیت الله سید حسین بروجردی را دریابیم که آیا مواضع و رفتارهای ایشان در مقابل حرکت انقلابی امام خمینی(ره) بوده است یا خیر؛ باید رفتار امام راحل با این مرجع تقلید بررسی شود.

در زمان پهلوی، حضرت آیت الله بروجردی زعامت مرجعیت و رهبر شیعیان جهان را برعهده داشت؛ از این رو امام خمینی(ره) رفتار و حرکتی برخلاف نظر ایشان انجام نداده بود و امام راحل نیز بر این عقیده بود که باید زعامت و شأن این مرجع تقلید حفظ و پاسداری شود.

حضرت آیت الله بروجردی و هم امام راحل، اصل قیام و انقلاب با حکومت جائر و دائر شدن حکومت اسلامی زیر نظر ولایت فقیه را قبول داشته اند، کتاب «البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر» تقريرات درس آيت الله بروجردى، حاکمیت اسلامی و ولایت فقیه را به صورت گسترده اثبات کرده است؛ اما این مرجع تقلید در آن زمان، شرایط را برای قیام و انقلاب اسلامی مناسب نمی دانسته است.

هرچند امام خمینی(ره) با برخی سیاست های مقطعی آیت الله بروجردی موافق نبوده است؛ اما امام راحل هیچ واکنشی در برابر این مرجع تقلید نشان نداده است و کاملا در حمایت از این مرجع تقلید موضعگیری کرده است.

به هر حال بعد از اینکه انگلیسی های خبیث در جریان مشروطه نفوذ کردند، سبب شد که آیت الله شیخ فضل الله نوری بی گناه به دار آویخته و شهید شود؛ همچنین علما تجربه تلخ و نامناسبی از نهضت مشروطه داشته اند؛ از این رو برخی مراجع تقلید و حضرت آیت الله بروجردی محتاطانه وارد مسائل سیاسی شده و موضع گیری محتاطانه داشته‎اند و همانند امام خمینی(ره) مردم را به قیام و جهاد دعوت نمی‎کردند./998/گ404/ق