شیطنت رسانه‌ای در نقاب کار علمی

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، این روز‌ها در فضای مجازی خبری از یک نظر‌سنجی دینی دست به دست می‌شود که بر اساس نتایج آن وانمود می‌شود که نگرش ایرانیان به دین به صورت چشم‌گیری کاهش یافته است.

پیش از بیان هر مطلبی بهتر است با مرکز افکار سنجی «گمان»‌ که این نظرسنجی را انجام داده، بیشتر آشنا شویم. گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان با نام «گمان» یک مؤسسه به ظاهر پژوهشی است که در هلند ثبت شده است و در زمینه مطالعات افکارشناسی فعالیت می‌کند.

مؤسسه گمان بر مبنای نظرسنجی از طریق شیوه گلوله‌برفی (virtual snowbal sampling) آمارگیری کرده و بر همین مبنا نتایج را منتشر می‌کند.

این مؤسسه تحت مدیریت و نظارت عمار ملکی، استادیار علوم سیاسی در دانشگاه تیلبرگ هلند و پویان تمیمی عرب، استادیار مردم ‌شناسی و مطالعات دینی در دانشگاه اوترخت هلند فعالیت می‌کند.

عمار ملکی از تکنیک ادعاسازی برای بازی با مسائل اجتماعی استفاده می‌کند و به شبکه‌های من و تو، ایران اینترنشنال و بی بی سی خوراک می‌دهد.

طبق اعلام این مؤسسه حامی مالی این نظرسنجی لادن برومند است؛ او مؤسس بنیاد عبدالرحمان برومند است که با مقالات ضد اسلامی شهرت یافته است. بودجه بنیاد برومند از طریق حمایت‌های مالی بنیاد ملی دموکراسی در آمریکا تأمین می‌شود حامی مالی بنیاد ملی دموکراسی نیز وزارت خارجه و وزارت خزانه داری آمریکا است.

بررسی نتایج نظر‌سنجی مؤسسه گمان درباره نگرش ایرانیان به دین

در نظر سنجی گمان نزدیک ۷٪ مردم ایران خود را زرتشتی می‌دانند یعنی معال ۶ میلیون نفر، در حالی که فقط ۲۵ هزار زرتشتی در ایران وجود دارد و طبق آمارهای جهانی جمعیت کل زرتشتیان دنیا حداکثر ۲۰۰ هزار نفر هستند.

بی میلی مردم به دین در این نظرسنجی در حالی است که براساس نظرسنجی پیو در سال گذشته ۸۷٪ مردم ایران روزانه عبادت می‌کنند و در صدر دیندارترین مردم جهان قرار دارند.

مؤسسه افکار سنجی دانشگاه تهران سال گذشته نتایج یک نظر سنجی که به روش تصادفی تهیه شده را منشر کرد و اعلام داشت که ۹۹٪ مردم خدا باور هستند اما مؤسسه گمان اعلام کرده که ۷۸٪ مردم خدا را باور دارند.

طبق نظرسنجی گمان ۳۷٪ مردم مشروب مصرف می‌کنند حال آنکه طبق نظرسنجی ای که سال گذشته دانشگاه تهران به روش تصادفی انجام داده است ۱۱٪ مردم مصرف مشروب الکلی داشته اند.

نظر سنجی دانشگاه تهران نشان می‌دهد که ۷۱٪ درصد مردم با حضور بدون حجاب در اماکن عمومی مخالف هستند اما گمان مدعی است که بیش از ۹۷٪ مردم مخالف حجاب اجباری هستند.

٪۹۳ مردم مسائل دینی و مذهبی برایشان اهمیت دارد؛ این را نظرسنجی دانشگاه تهران اعلام کرده است. در مقابل گمان، گمام می‌کند که ۵۷٪ مردم با آموزش دینی در مدارس مخالفت دارند.

در نظرسنجی گمان آمده است که ۶۸٪ جامعه معتقدند که احکام دینی نباید معیار قانون‌گذاری قرار گیرد و نظر سنجی دانشگاه تهران این ادعا را رد کرده و اثبات می‌کند که اتفاقا ۸۹٪ معتقدند باید قوانین کشور بر اساس اسلام باشد.

نمونه‌گیری به شیوه گلوله برفی

پس از روشن شدن تناقض نتایج نظرسنجی‌ها باید دید که اعتبار علمی کدام روش آمارگیری بیشتر است و مورد توجه مراکز علمی است و معمولا نهادهای تصمیم‌گیر به آن اعتماد می‌کنند.

برای انجام تحقیقات آماری از یک جامعه شیوه‌های مختلفی وجود دارد که بر اساس تعداد افراد، جنسیت افراد، زمان نظرسنجی و ... صورت می‌گیرد. همان‌طور که بیان شد، مؤسسه گمان نظر‌سنجی‌های خود را بر اساس شیوه گلوله‌برفی انجام می‌دهد.

نمونه‌گیری گلوله برفی(نمونه‌گیری زنجیری)، یک روش غیر‌احتمالی در جامعه‌شناسی و تحقیقات آماری است که برای نتیجه گرفتن رفتار یک جامعه بر اساس نمونه آن استفاده نمی‌شوند، بلکه از آنها زمانی استفاده می‌شود که تمرکز تحقیق بر روی درک پیچیدگی یک قضیه یا اتفاق باشد.

در آنها همه اعضا شانس انتخاب شدن ندارند و شانس هر عضو هم مشخص نیست. نظر‌سنجی بر اساس شیوه گلوله‌برفی نوعی نمونه‌گیری آسان(در دسترس یا Convenience) بودن است که از روش‌های نمونه‌گیری غیر احتمالی به شمار می‌رود. 

یعنی استفاده از اعضایی که به آسانی در دسترس محقق قرار دارند. نظرسنجی یک استاد از دانشجویان خود یا نظر‌سنجی از کارمندان یک شرکت از جمله این نوع نظر‌سنجی است. 

در نمونه‌گیری گلوله برفی، نمونه از طریق اعضای سابق انتخاب می‌شوند. به طور مثال در نمونه‌گیری از افراد بی‌خان‌مان یک کشور، ابتدا مصاحبه را از یک گروه افراد بی‌خانمان آغاز می‌کنند. سپس از آنها خواسته می‌شود تا کسانی را که فکر می‌کنند برای این تحقیق مناسب هستند،‌ معرفی کنند.

این مصاحبه‌ها همین‌طور انجام می‌شود تا آن که یک جامعه بزرگ را تشکیل دهد. این شیوه به همین دلیل با نام گلوله برفی شهرت دارد چراکه همچون یک گلوله برفی به تدریج بزرگ‌ و بزرگ‌تر می‌شود.

نمونه‌گیری گلوله‌برفی آنلاین(virtual snowbal sampling) اساساً روشی کاملاً نامناسب برای سنجش افکار در سطح ملی و تعمیم نتایج به کل جامعه است و کسانی که آشنایی اندکی با روش‌های علمی نظرسنجی دارند از مضحک و فریب‌کارانه بودن استفاده از این شیوه برای این هدف با خبرند و نتیجه آن به هیچ عنوان قابل تعمیم به کل شهروندان یک جامعه نیست.

نظرسنجی‌های مؤسسه گمان از این روشِ مطلقا نامناسب استفاده می‌شود و با این حال مدعی اند که نتایج نظرسنجی آنها قابل تعمیم به کل جمعیت ایران است. 

بر این اساس نتیجه نظر‌سنجی این مؤسسه در مورد نگرش ایرانیان به دین را هم نمی‌توان به کل جامعه تعمیم داد. چراکه شرکت کنندگان در این نظر‌سنجی، پس از انجام مصاحبه شخصی دیگری را که از لحاظ اندیشه و عقیده به خودشان نزدیک است، معرفی کرده‌اند. در واقع آنچه که گمان انجام می‌دهد یک نظرسنجی اینترنتی است و ارزش علمی ندارد./ت301/ف