ضرورت توجه به مساله "خیال مطهر"

هر چه می­ گذرد، تعداد انسان ­های متفکر تقلیل می ­یابد. آماده ­خوری محصولات فکری، دردی است که  گریبان ­گیر جوامع شده و همچون سرطان، با سرعت زیادی در حال رشد است. اگر به جوان و نوجوان امروزی بگوییم تحقیق و پژوهش کن، شاید اولین و تنهاترین چیزی که به فکرش می­ رسد، موتورهای جستجوی اینترنت است. او تنها از طریق وبگردی و در نهایت جمع ­آوری اطلاعات از پیش آماده شده تحقیق خود را ارائه خواهد داد. اگر اینترنت را از او بگیریم و بخواهیم به جواب سوال فکر کند و محصول تفکر خودش را ارائه دهد؛ آشپزی را می­ ماند که بدون مواد اولیه وادار به آشپزی شود. نگاه عاقل اندر سفیه می ­کند و حتی شاید نسبت به سلامت ذهن شما مشکوک شود.

به راستی درمان این درد چیست؟ چه راهی وجود دارد که فرزندان­مان از همان ابتدا «تفکر» را تمرین کنند؟ چه کنیم تنها نشخوار کننده­ی افکار دیگران نباشند؟

به نظر می­ رسد باید مراحلی را که در تفکر صحیح طی می­ شود، بررسی کنیم و مشکل را بیابیم. تفکر، از جمع ­آوری معلوماتی آغاز می ­شود که از طریق حواس پنجگانه صورت می ­گیرد. در مرحله­­ ی بعد، معلومات وارد قوه ­ای در انسان می­شود که فلاسفه آن را «قوه ­ی خیال» می ­نامند؛ ذهن انسان به وسطه­ ی این نیروی خدادادی به پردازش اطلاعات مشغول می ­شود و حاصل آن را در اختیار عقل می­ گذارد. نهایتا عقل به تعقل می­ پردازد و کشف مجهول می­ نماید.

از بین مراحل گفته شده مرحله­ ی اول که همان جمع ­آوری اطلاعات است و وظیفه­ ی اصلی آن بر عهده ­ی حواس انسان است. مرحله­ ی آخر هم که تعقل نامیده شد، متناسب با ضریب هوشی هر شخصی، متفاوت خواهد بود. اما مهمترین قسمت، مرحله ­ی میانی است که به وسیله قوه­ی خیال انجام می ­پذیرد. این قوه، نقش واسطه­ گری دارد.

قوه خیال را "دستگاه عکاسی " هم می­ گویند؛ زیرا عکس موجودات را می­ گیرد و آن­ها را درک کرده و این ادراکات را به قوه عقل می­ سپارد. از طرفی دیگر، ادراکات کلی و انتزاعی قوه­ ی عقل را، برای بیان و لمس بیشتر، به صورت ­های خاص تنزل می ­دهد. حال اگر خیال آلوده شد، در نقش واسطه ­گری خویش خیانت می ورزد، و فرد که می ­پندارد تفکر و عملش بر پایه­ی ادراکات صحیح بوده ، در واقع  آلت دست خیال خویش قرار گرفته است.

این قوه یکی از موهبت‌های بزرگ الهی در وجود انسان است. پیشرفت‌های مختلف بشر در عرصه‌های مختلف علمی و صنعتی و هم‌چنین در حوزه‌ی فرهنگ و هنر و... و هزاران خلاقیت علمی و تکنولوژیکی، همه و همه در پرتو همین قوه‌ی خیال به‌وجود آمده و می‌آید. این قوه با توانمندی عجیبی که خداوند به آن مرحمت کرده است، اگر در مسیر انحرافی به‌کار گرفته شود، تلفات و آسیب‌های جبران ناپذیری به بار خواهد آورد.

بنابراین باید ورودی های این قوه را غربال کنیم. نباید هر خوراکی را به آن تزریق نماییم و حتی نباید آن را انباشته از غذاهای بی­شمار و متناقض کنیم. این امر باعث می­ شود که پردازش اطلاعات، صحیح انجام گیرد و مواد اولیه ­ی مناسب برای تفکر فراهم شود. اگر از صبح تا شب، بی­ هدف در فضای مجازی  سیر کنیم و انواع تصویر و کلیپ را به خورد خیالمان دهیم؛ حتی اگر مواد، سالم باشد از زیادی آن دچار دل­درد می ­شود و این امر زمینه ­ی تفکر را فراهم نمی ­آورد. لذا باید کمتر دید و شنید و بیشتر فکر کرد.

آری برای درمان این درد باید قوه خیال خود را تطهیر کنیم. یکی از راه ­های مؤثر در این امر پرهیز از تشتت و آشفتگی است. باید پرنده­ ی خیال خود را تربیت نموده و  آن را از پرواز بر فراز هر بامی برحذر داشت. شایسته است آدمی، در حالات مختلف، با خویشتن خلوتی داشته باشد و خود را به دور از داده ­های متشتت، وادار به تفکر عمیق نماید. تفکر باعث محرم شدن انسان با عالم می ­شود. اگر انسان با نظام خلقت محرم شود و رابطه دوستی برقرار کند، می ­تواند به اسرار آن راه یابد زیرا دوست هرگز راز خود را از دوست پنهان نمی­ دارد. آزاده ابراهیمی فخاری