راه آتش‌بس از «قدس» می‌گذرد

پیشنهاد آتش‌بس یک‌جانبه از سوی عراق در اواخر خرداد ۱۳۶۱، نقطه عطفی در روند جنگ تحمیلی محسوب می‌شود که نه از سر تمایل به صلح، بلکه در واکنش به شکست‌های پیاپی این کشور و تلاش برای بازیابی موقعیت سیاسی آن در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی صورت گرفت. بررسی محتوای بولتن خبری محرمانه خبرگزاری جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که این پیشنهاد، اگرچه از سوی برخی بازیگران بین‌المللی مورد استقبال قرار گرفت، اما از نگاه ایران ترفندی تبلیغاتی بود که هدفی جز انحراف افکار عمومی و توقف پیشروی‌های ایران در جبهه‌های نبرد نداشت.

پس از عملیات موفق بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، موازنه قدرت در جنگ به‌شدت به نفع ایران تغییر کرد. ارتش عراق، که در ابتدا با اشغال بخشی از خاک ایران به‌دنبال تثبیت دستاوردهای اولیه خود بود، با شکست‌های میدانی، ناچار به عقب‌نشینی شد. در این شرایط، بغداد تلاش کرد با صدور اطلاعیه‌هایی نظامی و انتشار آمار تلفات به‌نفع خود، روایتی معکوس از صحنه نبرد ارائه دهد. در اطلاعیه شماره ۷۳۹، ارتش صدام مدعی شد که حمله توپخانه‌ای ایران منجر به کشته شدن ۳۷ نیروی ایرانی و تنها چهار نیروی عراقی شده است. این ادعا در حالی مطرح می‌شد که رسانه‌های جهانی از آشفتگی نیروهای بعثی و ازهم‌پاشیدگی خطوط دفاعی عراق در جنوب خبر می‌دادند.

در همین زمان، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های بین‌المللی نیز به پوشش موضوع پرداختند. در حالی که رسانه‌های ترکیه تلاش داشتند پیشنهاد آتش‌بس عراق را به تحولات لبنان و تجاوز اسرائیل ربط دهند، شبکه‌های غربی ازجمله تلویزیون فرانسه با پخش تصاویر آزادسازی خرمشهر و تحلیل تصمیم عراق، انگیزه واقعی بغداد را در فرار از فشار نظامی و سیاسی ایران دانستند.

نکته مهم‌تر، واکنش جمهوری اسلامی ایران به این پیشنهاد بود. بر اساس گزارش خبرگزاری فرانسه، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی شرط صلح را دادن حق عبور نیروهای ایرانی از خاک عراق برای حضور در «جبهه قدس» اعلام کرد؛ سخنی که نشان می‌داد نگاه ایران به جنگ، صرفاً محدود به مرزهای جغرافیایی نبود، بلکه بخشی از پروژه بزرگ‌تری برای مقابله با صهیونیسم و بازتعریف ژئوپلتیک منطقه تلقی می‌شد. این رویکرد، برخلاف تصور بسیاری از بازیگران جهانی، صرفاً واکنشی به تجاوز نظامی عراق نبود، بلکه واکنشی ایدئولوژیک و راهبردی به نظم موجود در خاورمیانه بود.

پیشنهاد آتش‌بس عراق، اگرچه در ظاهر گامی در جهت پایان دادن به جنگ به‌نظر می‌رسید، در واقع تاکتیکی بود برای مهار ایران در لحظه‌ای که دست بالا را در میدان داشت. بغداد به‌خوبی می‌دانست که ادامه جنگ در آن شرایط به فرسایش بیشتر ارتش عراق و بی‌ثباتی داخلی منجر خواهد شد. در مقابل، ایران نه‌تنها از نظر نظامی در موقعیت برتر بود، بلکه از مشروعیت سیاسی و مردمی گسترده‌تری نیز برخوردار بود.

در نهایت، رد این پیشنهاد از سوی ایران، نه به‌معنای بی‌میلی به صلح، بلکه نشان‌دهنده درک دقیق تهران از شرایط بین‌المللی و بازی قدرت‌ها در منطقه بود. ایران به‌درستی دریافت که پذیرش چنین پیشنهادی، بدون تأمین شروطی مانند تنبیه متجاوز، دریافت غرامت و بازسازی اعتماد منطقه‌ای، به معنای از دست دادن ثمره خون هزاران شهید و تثبیت تجاوز اولیه عراق خواهد بود.

در ادامه متن سند از نظر می‌گذرد:

الف- خلاصه اهم اخبار ویژه روی تلکس خبرگزاری جمهوری اسلامی

تهران – خبرگزاری جمهوری اسلامی:

سر فرماندهی ارتش صدام در اطلاعیه نظامی شماره 739 خود ادعا کرد اجرای اتش توپخانه رزمندگان اسلام موجب عکس العمل مزدوران بعثی شد و این امر منجر به شهادت 37 تن از سپاهیان اسلام گردید و تنها چهار نفر را از نیروهای آن‌ها به هلاکت رسیده‌اند.

تهران – خبرگزاری فرانسه:

این خبرگزاری از قول آقای هاشمی رفسنجانی چهارمین شرط صلح با عراق دادن حق عبور به نیروهای ایرانی از عراق جهت شرکت در جبهه قدس می باشد.

آنکارا – خبرگزاری جمهوری اسلامی:

رسانه های گروهی امروز ترکیه ضمت درج خبر پیشنهاد آتش بس عراق نوشتند که مقامات عراقی دلیل پایان دادن به این جنگ را مقابله با تهاجم رژیم اشغالگر فلسطین به لبنان عنوان نموده‌اند.

پاریس: خبرگزاری جمهوری اسلامی:

کانال 3 تلویزیون فرانسه ضمن پخش خبر آتش بس یک جانبه از سوی عراق از قول اطلاعیه نظامی بغداد و پخش فیلم آزاد سازی خرمشهر گفت تصمیم اخیر عراق نه به خاطر جنگ با صهیونیست‌ها بلکه به خاطر شکست های پی در پی عراق از سپاهیان اسلام می باشد.

بن –  خبرگزاری جمهوری اسلامی:

رسانه‌های گروهی آلمان غربی امروز آتش‌بس یک جانبه عراق در جنگ تحمیلی و رد آن از طرف جمهوری اسلامی ایران را منتشر کردند.

تهران – خبرگزاری جمهوری اسلامی:

نماینده سازمان آزادی بخش در بن ضمن استقبال از پیشنهاد عراق گفت امیدواریم ایران نسبت به این پیشنهاد واکنش مثبت نشان دهد.