عرفان کیهانی؛ گذر از کهن‌الگوهای معنوی یا انحراف از مسیر توحید؟

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مقاله تحقیقی «بررسی مفهوم عرفان و سلوک معنوی در عرفان کیهانی (حلقه)» اثر علیرضا صدری اقدم، دکتری تخصص کلام، منتشره در فصلنامه تخصصی پاسخ به شبهات دینی (وابسته به مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم) به واکاوی مبانی فکری و روش‌های عملی جریان موسوم به «عرفان کیهانی» یا «عرفان حلقه» می‌پردازد و زوایای پنهان این مکتب نوظهور را روشن می‌کند.

 

 

در کانون آموزه‌های عرفان حلقه، مفهومی به نام «شبکه شعور کیهانی» قرار دارد. بنیان‌گذار این جریان، محمدعلی طاهری، مدعی است این شبکه، هوشمندی نهفته در جهان مادی است و اتصال به آن که از طریق «حلقه‌های» خاص و تحت نظر «مستر»ها صورت می‌گیرد، راه دستیابی به معرفت حقیقی و حتی درمان بیماری‌هاست. این اتصال، بی‌نیاز از هرگونه ایمان، اعتقاد دینی یا التزام به شریعت، برای همگان با هر دین و آیینی ممکن می‌شود.

 

 

از شگفت‌انگیزترین بخش‌های این پژوهش، تحلیل نگرش عرفان حلقه به «شیطان» است. در این مکتب، نافرمانی شیطان از سجده بر آدم، یک گناه کبیره توصیف نمی شود. به باور انحرافی طاهری، عصیان شیطان اجرای «مأموریتی از پیش تعیین‌شده» از سوی خداوند برای ایجاد «تضاد» در جهان دو قطبی قلمداد می‌شود. در این دیدگاه، شیطان حتی به عنوان «نخستین معلم» بشر معرفی می‌گردد که نقش او برای تکامل انسان ضروری است. این تفسیر که آشکارا با صریح‌ترین آیات قرآن و روایات اسلامی در تضاد است، یکی از بارزترین نشانه‌های انحراف این جریان از مبانی توحیدی محسوب می‌شود.

 

 

ویژگی جذاب و در عین حال مشکوک عرفان حلقه برای مخاطب عام، وعده «عرفان سریع و بی‌زحمت» است. این مکتب مدعی است با دور زدن روش‌های سنتی سیر و سلوک که مبتنی بر مجاهدت، تزکیه نفس و عبادت است و تنها از طریق «تسلیم» در برابر «مستر» و اتصال به شبکه، می‌توان به کشف و شهود و معنویت دست یافت. این رویه، پرسشگری و تعقل را که در اسلام و عرفان اصیل اسلامی جایگاهی رفیع دارد، عملاً بی‌ارزش می‌کند و پیرو را به موجودی منفعل و مطیع محض تبدیل می کند.

 

 

یکی از کارویژه‌های اصلی عرفان حلقه برای جذب طیف وسیعی از مردم، ادعای «فرادرمانگری» است. بر این اساس، بیماری‌های جسمی و روانی صرفاً از طریق اتصال به شبکه شعور کیهانی و بدون نیاز به پزشکی رایج یا حتی ایمان فرد، درمان می‌شوند. این پژوهش با اشاره به تناقضات موجود در این ادعا — مانند تدریجی بودن درمان برخلاف شفاهای آنی در معجزات پیامبران — و همچنین گزارش‌های متعدد از عدم بهبودی و حتی عوارض جانبی، این بخش را بیشتر یک «ابزار تبلیغاتی» و «پوشش جذاب» برای القای باورهای عمیق‌تر و مشکل‌ساز این فرقه ارزیابی می‌کند.

 

 

بررسی دقیق این پژوهش نشان می‌دهد که «عرفان کیهانی» با شعار «عرفان ایرانی و همه‌فهم»، در عمل تلفیقی التقاطی از برداشت‌های شخصی، مفاهیم برگرفته از عرفان‌های هندی، تفاسیر انحرافی از تورات و در نهایت، تحریف آشکار مفاهیم ناب اسلامی است. این جریان با تنزل جایگاه عقل، تحریف مفهوم توحید، توجیه گناه و ایجاد روحیه تسلیم‌پذیری کورکورانه، نه تنها راهی به سوی حقیقت نمی‌گشاید، بلکه سرابی است که جوینده حقیقی را از مسیر اصیل سلوک الی الله دور می‌سازد. پایانی که هشداری است برای همه جویندگان معنویت: گاهی انحراف، خود را در لباس نجاتبخش ترین راهنماها پنهان می‌کند.