یادداشت؛
بسیج؛ سرمایه اجتماعی پایدار و ستون امنیت
هفته بسیج فرصتی دوباره است برای مرور نقش‌آفرینی نیرویی مردمی که طی چهار دهه، از دفاع مقدس تا سازندگی، از جنگ نرم تا مدیریت بحران‌های ملی، در متن حیات اجتماعی ایران حضور داشته و به عنوان بزرگ‌ترین شبکه داوطلبانه کشور، سهمی اساسی در امنیت، پیشرفت و همبستگی ملی ایفا کرده است.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هفته بسیج، فرصتی برای بازخوانی یکی از بنیادی‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی است؛ نهادی مردمی که نه بر پایه تشکیلات خشک اداری، بلکه بر اساس ایمان، اراده جمعی و روحیه مسئولیت‌پذیری شکل گرفت و توانست در طی چهار دهه، به یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های امنیت، مقاومت و توسعه اجتماعی تبدیل شود. بسیج در ساختار حکمرانی جمهوری اسلامی ایران، نه‌تنها یک نیروی سازمان‌یافته، بلکه یک «سرمایه اجتماعی تمدنی» محسوب می‌شود که در بزنگاه‌های مختلف، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرده و امروز نیز در متن تحولات راهبردی کشور حضور دارد.
بسیج؛ میراث اندیشه امام و مدل بی‌بدیل مشارکت مردمی
وقتی امام خمینی، بسیج را «مدرسه عشق» نامید، در واقع بنیان یک الگوی نوین مشارکت مردمی را در جامعه اسلامی بنا نهاد. در این مدل، نیروهای اجتماعی بر مبنای ایمان و باورهای ارزشی، وارد میدان خدمت و دفاع از کشور می‌شوند؛ افرادی که نه به انگیزه‌های سازمانی، بلکه بر اساس مسئولیت دینی و حس تعلق ملی فعالیت می‌کنند. این خصوصیت موجب شد بسیج در دوران دفاع مقدس، نقشی فراتر از یک نیروی رزمی داشته باشد و عملاً ستون اصلی مقاومت مردمی در برابر تجاوز دشمن شود.
اگر امروز مفهوم «مردمی‌سازی دفاع» و استقلال در حوزه امنیت ملی به‌عنوان یکی از نقاط قوت جمهوری اسلامی شناخته می‌شود، ریشه آن را باید در همان مدل اجتماعی جست‌وجو کرد که امام بنیان نهاد و بسیج تجسم عینی آن شد. حضور فراگیر بسیجیان در همه اقشار— دانش‌آموزان و طلاب تا کارگران، دانشجویان، کشاورزان و نخبگان—نشان می‌دهد که بسیج نه یک سازمان محدود، بلکه یک «شبکه اجتماعی فعال در سطح ملی» است.
نقش راهبردی بسیج در امنیت پایدار و ثبات ملی
بررسی تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که پایداری امنیت تنها به ابزار نظامی وابسته نیست، بلکه به میزان مشارکت مردم و عمق پیوند آنان با ساختار دفاعی گره خورده است. در ایران، بسیج این حلقه اتصال است. حضور میدانی و گسترده بسیجیان در مقابله با تهدیدات سخت و نیمه‌سخت، از فتنه‌های امنیتی تا عملیات‌های سایبری و جنگ شناختی، نقش بی‌بدیلی در حفظ آرامش داخلی داشته است. بسیج با شناسایی آسیب‌ها، ایجاد شبکه‌های محلی، سازماندهی نیروهای داوطلب و کمک به نهادهای امنیتی و انتظامی، یک «چتر امنیت اجتماعی» را در کشور ایجاد کرده که کم‌نظیر است.
این واقعیت که در بزنگاه‌های پیچیده—مانند بحران‌های امنیتی و اغتشاشات سازماندهی‌شده—بسیج توانسته در کنار مردم از امنیت محله‌ها محافظت کند، نشان‌دهنده ظرفیت عظیم این نیروی مردمی است؛ ظرفیتی که برخلاف ساختارهای صرفاً نظامی، در دل جامعه حضور دارد و به‌صورت لحظه‌ای و خودجوش فعال می‌شود.
بسیج سازندگی؛ پیشگام در محرومیت‌زدایی و عدالت اجتماعی
پس از دوران دفاع مقدس، بسیج در میدان‌های جدیدی وارد شد؛ میدان‌هایی که این‌بار نه بوی باروت داشت و نه سنگرهای خاکی، بلکه در عرصه توسعه، خدمت‌رسانی، عمران روستایی، جهاد کشاورزی، کمک‌های مردمی، مقابله با بلایای طبیعی و محرومیت‌زدایی تجلی پیدا کرد. بسیج سازندگی طی سال‌های اخیر به یکی از بازوان مهم عدالت اجتماعی تبدیل شده است. حضور جهادی در روستاهای دورافتاده، ساخت مدرسه و خانه محرومان، کمک‌رسانی در سیل و زلزله، احیای زمین‌های کشاورزی و مشارکت در پروژه‌های آبرسانی، نمونه‌هایی از هزاران فعالیتی است که امروز بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت بسیج به شمار می‌رود.
این اقدامات صرفاً خدمات عمرانی نیست، بلکه نمادی از «گسترش عدالت اجتماعی مبتنی بر مشارکت مردمی» است؛ مدلی که در آن، جوانان مؤمن و متخصص، بی‌هیچ چشم‌داشتی برای رفع مشکلات مردم در مناطق محروم حاضر می‌شوند و روحیه همبستگی را در جامعه افزایش می‌دهند.
نقش بسیج در جنگ نرم و دفاع از هویت فرهنگی
امروز تهدیدات بین‌المللی علیه ایران، تنها جنبه سخت‌افزاری ندارند. جنگ شناختی، عملیات رسانه‌ای، جعل واقعیت و تخریب باورهای دینی و ملی، بخشی از پروژه‌های پیچیده دشمن برای تضعیف جامعه ایرانی است. در چنین شرایطی، بسیج به‌عنوان یک نهاد فرهنگی، نقش مهمی در ایستادگی مقابل این جنگ تمام‌عیار ایفا می‌کند.
فعالیت‌های بسیج دانشجویی و بسیج اساتید در دانشگاه‌ها، تولید محتوای رسانه‌ای، روشنگری در سطح محلات، ایجاد شبکه‌های دانش‌آموزی برای افزایش سواد رسانه‌ای و مقابله با جنگ روایت‌ها، همه بخشی از تلاش‌هایی است که برای مصون‌سازی جامعه انجام می‌شود. مهم‌تر آنکه این فعالیت‌ها با محوریت مردم انجام می‌شود و به همین دلیل، اثرگذاری بالایی دارد.
بسیج و مدیریت بحران‌های ملی؛ از کرونا تا حوادث طبیعی
یکی از نقاط عطف اجتماعی در سال‌های اخیر، نقش بسیج در مقابله با بیماری کرونا بود. حضور گسترده نیروهای داوطلب در بیمارستان‌ها, کمک‌های معیشتی، توزیع ماسک و دارو, اجرای طرح‌های غربالگری و کمک به واکسیناسیسیون عمومی، نشان داد که این نهاد مردمی قابلیت ورود سریع و مؤثر به هر بحران ملی را دارد.
در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله نیز، حضور نخستین گروه‌های امدادی از بسیجیان، به‌عنوان یک الگوی موفق مدیریت بحران در کشور ثبت شده است. سرعت عمل، شبکه سازمان‌یافته و توانایی بسیج عمومی، موجب شده که بسیج به عنوان یکی از ارکان اصلی تاب‌آوری اجتماعی شناخته شود.
بسیج؛ نیروی جوان، متخصص و آماده برای آینده
یکی از ویژگی‌های مهم بسیج، ترکیب جمعیتی آن است. ساختار بسیج امروز، متکی بر جوانانی است که علاوه بر انگیزه معنوی، مهارت‌های تخصصی در حوزه‌های علمی، فناوری، سایبری، پزشکی، فرهنگی و مهندسی دارند. این تنوع ظرفیت موجب شده که بسیج بتواند در طرح‌های کلان ملی، از فعالیت‌های دانش‌بنیان تا پروژه‌های اجتماعی نقش آفرینی کند.
حرکت‌های بزرگ مانند بسیج علمی، بسیج مهندسی، بسیج کشاورزی، بسیج رسانه و بسیج اصناف، نشان می‌دهد که این نهاد وارد عصر جدیدی از فعالیت‌ها شده که فراتر از ساختار دفاعی، به عرصه توسعه و پیشرفت ملی نیز گسترش یافته است.
هفته بسیج؛ زمان بازنگری در نقش‌های اجتماعی و راهبردی بسیج
هفته بسیج، صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست. این هفته، فرصتی برای بازخوانی کارنامه بزرگ‌ترین شبکه داوطلبانه کشور است؛ شبکه‌ای که همچنان می‌تواند موتور محرک بسیاری از برنامه‌های ملی باشد. امروز در شرایط فضایی جدید، نیاز است که مسئولان و نخبگان، بیش از گذشته ظرفیت‌های این نهاد مردمی را در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور لحاظ کنند.
چالش‌های اقتصادی، آسیب‌های اجتماعی، جنگ نرم، بحران‌های زیست‌محیطی و تحولات پیچیده جهانی، میدان‌هایی هستند که بسیج می‌تواند در آن‌ها نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشد. پیوند این نهاد با مردم، اعتماد عمومی و قابلیت بسیج نیروهای پراکنده، مزیتی است که در هیچ نهاد دیگری به این گستردگی وجود ندارد.
سخن آخر:
هفته بسیج، یادآور حقیقتی است که طی چهار دهه آزموده شده: نیرویی که بر ایمان، مردم‌باوری، جهاد و مسئولیت‌پذیری بنا شود، نه‌تنها از میان نمی‌رود، بلکه روزبه‌روز بالنده‌تر خواهد شد. بسیج امروز، یک نهاد صرفاً نظامی یا یک شبکه خدمات اجتماعی نیست؛ بلکه ترکیبی از هویت فرهنگی، سرمایه اجتماعی و توان دفاعی است که در کنار نیروهای مسلح، ستون اصلی امنیت و پایداری ملی را تشکیل می‌دهد.
این نهاد مردمی، همچنان با اتکا به جوانان مؤمن و متخصص، ظرفیت آن را دارد که در مسیر پیشرفت کشور، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند و در کنار مردم، آینده‌ای روشن‌تر برای ایران اسلامی بسازد.
ارسال نظرات