قیام حضرت امام متاثر از نگاه خاص ایشان به خطابات شارع بود

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی معاون پژوهش حوزه‌های علمیه کشور در دوره آموزشی مکتب شناسی فقهی امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب که به همت موسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شد، با اشاره به نگاه متفاوت امام رحمه الله علیه به نظام خطابات شارع گفت: اگر رویکرد به نظام خطابات از نظام عبد و مولی به نظام تقنین تغییر یابد، نظام اصول و برخی قواعد آن تغییر خواهد کرد.

وی این تغییر کلان در رویکرد به نظام خطابات شارع را یکی از لوازم راه یافتن به ساحت اصول فقه حکومتی دانست و اظهار داشت: این تغییر به معنای تغییر در چهارچوب ها نیست؛ بلکه با همان چهار چوب و ادبیات اصول حال حاضر که مورد فهم اصولیون است رویکرد به آن تغییر خواهد کرد. رهبر معظم انقلاب در کتاب تفسیر سوره حمد رویکرد قرآن را یک رویکرد تربیتی و تفسیر حقیقی را با توجه به این رویکرد معرفی می کنند و بر این اساس بسیاری از تفاسیر نگاشته شده تفاسیر حقیقی قرآن نیستند چرا که با توجه به رویکرد ذهنی مفسران نوشته شده است؛ این در اصول نیز صادق است.

حجت الاسلام مقیمی حاجی در ادامه نظریه عدم انحلال را یکی از صغریات خطابات شارع در منظومه فکری مشهور معرفی کرده و گفت: طبق این نظریه انحلال خطابات شارع به تک تک مخاطبان است و هر یک از خطابات شارع به خطابات شخصی مکلفان منحل می شود. این راهی است که اصولیون برای ایجاد ارتباط بین خطابات شارع و مکلفان برگزیده اند؛ چرا که خطابات بایستی منجر به بعث و زجر و سپس منتهی به فعل و ترک فعل و از آن طریق به مصالح و مفاسد واقعیه برسند.

استاد حوزه علمیه ثمره این نظریه را تبدیل شدن تمامی خطابات شارع به خطابات شخصیه دانست و  از جمله اشکالات این نظریه را ایرادات و تناقضات آن بر شمرد و گفت: طبق این نظریه تمامی حالات و شرائط مخاطب باید در خطاب لحاظ شود و این موجب برخی تناقضات خواهد شد. به طور مثال در کافر که بعث و زجر نمی‌شود باید گفت که مکلف به فروع نخواهند بود چرا که "بعث من لاینبعث" عقلا قبیح است و خطابی متوجه او نخواهد بود، اما فقها او را مکلف به فروع می دانند.

وی افزود: از دیگر شرائطی که باید در خطاب به مکلف لحاظ شود علم و جهل او است چرا که اگر علم به خطاب نداشته باشد، بعث و زجری هم برای او ثابت نمی شود؛ اما در اصول خلاف این مطلب مطرح می شود و قاعده اشتراک احکام بین عالم و جاهل عنوان می شود در حالی که عمده دلیل آن اجماع است و تحلیل اصولی ندارد.

حجت الاسلام و المسلمین مقیمی حاجی با تاکید بر نگاه ویژه امام در رویکرد به خطابات شارع گفت: امام در کیفیت القاء خطابات شارع به بندگان تحول ایجاد کرد. مسئله این بود که مانند مسائل فقهی که به ادله اربعه ارجاع و تطبیق داده می شود، مسائل اصولی بر کدام دلیل می بایست عرضه می شد؟ امام می فرمایند در خطبات شارع باید به سیره عقلاء مراجعه شود؛ چرا که خطابات شارع از جنس خطابات عرف عقلاء به یک دیگر است.

وی خطابات در سیره عقلاء را به دو دسته خطابات شخصیه _که قابل تعمیم نیستند_ و خطابات تقنینیه تقسیم کرد و اظهار داشت: در خطابات تقنینه که در عرف قانون گذاری بکار می رود، خطابات شخصی نخواهند شد و به عناوین عامه تعلق می گیرند که باعث تکلیف مخاطبان می شود. این همان نظریه عدم انحلال است که از آن با عنوان خطابات عام و یا قانونیه هم یاد می شود.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه کشور اشتباه اصولیون را عدم توجه به این قسم از خطابات عقلاء دانست و گفت: خطابات شارع به عنوان قانون گذار، بر دسته دوم از خطابات عقلاء که کلی است حمل می شود. و دیگر حالات مخاطب که باعث لوازم و تناقضات اصولی است در آن لحاظ  نمی‌شود.

وی در پایان قیام حضرت امام خمینی (ره) را متاثر از این نگاه ایشان به خطابات شارع دانست و گفت: امام بر اساس این دیدگاه که فعلیت قدرت را از شروط تکلیف نمی داند قیام کرد. اما بر اساس نظریه انحلال، احراز و یقین به  قدرت ضروری است و بسیاری از علماء به دلیل شک در تحصیل قدرت دست به قیام نزدند.