نهضت تنباکو مبارزه با استعمار خارجی و استبداد داخلی بود

حجت‌الاسلام مهدی ابوطالبی، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی‌(ره) در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به جایگاه علمی میرزای شیرازی، اهمیت سیاست و حکومت را از منظر وی مورد تحلیل قرار داد و گفت: مرحوم میرزای شیرازی، مرجعی بزرگ و دارای مرجعیتی عامه و در جریان واقعه تنباکو مورد ارجاع مجتهدان بزرگ ایران و نجف بود.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی‌(ره) خاطرنشان کرد: حضرت آیت‌الله میرزای شیرازی جایگاه خاصی نسبت به سایر مجتهدان و مراجع داشت و به تعبیر سیدجمال الدین اسد آبادی «بزرگ مجتهدان» محسوب می‌شده است.

وی با بیان این‌که تلگراف‌ها و نامه‌هایی که از میرزای شیرازی برجای مانده و یا استفتاهایی که به ویژه در بحث تنباکو از ایشان شده، نشان می‌دهد که وی بر نقش دین و فقیهان در سیاست و نقش ولایت در سیاست تأکید دارد، افزود: میرزای شیرازی افزون‌ بر این‌که بر فضاهای ضد استعماری دین اسلام تأکید می‌کنند، بر اصل استقلال و حفظ جامعه اسلامی نیز تأکید دارند.

حجت‌الاسلام ابوطالبی از نهضت تنباکو به عنوان نخستین حرکت در برابر استعمار و استبداد یاد کرد و اظهار داشت: جنگ‌های ایران و روس که علما در آن مداخله می‌کردند و با فتوای علما شکل می‌گرفت در مقابل استعمار بود، اما نهضت تنباکو در برابر استعمار خارجی و استبداد داخلی و حرکتی است که به پیروزی و نتیجه هم رسید.

وی با بیان این‌که نهضت تنباکو نمایش قدرت سیاسی اجتماعی دین مبتنی بر رابطه امت با امام و مردم با مرجع تقلید بر مبنای بحث ولایت و نیابت فقیه از امام زمان‌(ع) است، گفت: ظهور پتانسیل اجتماعی دین خصوصاً مکتب شیعه با محوریت مرجعیت و ولایت فقیه است؛ بنابراین نهضت تنباکو نقطه شروعی است برای حرکت‌های سیاسی اجتماعی، آن هم در مقابل استبداد داخلی برای تحقق احکام اسلامی و اجرای شریعت.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: نهضت تنباکو در برابر قدرت بزرگی چون انگلیس و پادشاه با عظمتی مانند ناصرالدین‌شاه شکل گرفت و در این جریان، مردم ایران عملاً خلاف نظر شاه و حکومت عمل کردند از این رو می‌توان گفت نهضت تنباکو نقطه‌ای برای تضعیف و شکستن ابهت سلطنت در ایران است.

وی ادامه داد: ابهت استعمار خارجی در قالب قدرت بزرگی مانند انگلیس که شاید در آن مقطع، بزرگ‌ترین قدرت استعماری دنیا هم بوده نقطه شروعی برای شکسته شدن ابهت قدرت‌های بزرگ خارجی است؛ این دو نقطه زمینه‌ساز حرکت‌های بعدی است که مردم بدانند می‌توان در برابر استعمار خارجی و استبداد داخلی ایستاد.

حجت‌الاسلام ابوطالبی با بیان این‌که پیش از نهضت تنباکو نیز حرکت‌هایی از سوی میرزای شیرازی در بحث‌هایی مانند تحریم اقتصادی کالاهای غربی شکل گرفت، اظهار داشت: حتی افرادی مانند حاج آقا روح الله اصفهانی و نجفی اصفهانی در اصفهان پیگیر این مسأله بودند و بر تحریم کالاهای خارجی مبتنی بر مبانی فقهی استدلال می‌کردند.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی‌(ره) گفت: عامل پیروزی نهضت تنباکو، ولایت‌پذیری و تبعیت مردم از مرجعیت است و این فراگیر بودن تبعیت سبب شکست ناصرالدین‌شاه و انگلیسی‌ها در این قرارداد شد؛ اما بحث تبعیت مردم از میرزا به دلیل نیابت او از امام زمان‌(ع) است و همانا این جایگاه اجتماعی سبب تبعیت مردم از مراجع شد.

وی از جنگ‌های ایران و روس که براساس فتوای علما شکل گرفته بود، همچنین حوادثی که سبب شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران شد و حرکت‌های بسیاری که بر اصل حرکت مردم در نهضت استوار بود مانند حمایت‌های آنان از بحث اقتصاد منهای نفت دکتر مصدق و فروش اوراق قرضه به عنوان نمونه‌هایی از پتانسیل فقه شیعی در برابر استعمار و استکبار نام برد. /920/ت302/ع