گزارش نشست بازتاب اندیشه‌های امام خمینی در جهان معاصر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گزارش بخش اول نشست بازتاب اندیشه‌های امام خمینی‌(ره) که سه‌شنبه دهم خرداد با حضور کارشناسان حوزوی برگزار شد در خبرگزاری رسا منعکس شد و اینک بخش دوم آن به محضر علاقه‌مندان به اندیشه‌های نورانی امام خمینی‌(ره) ارائه می شود.

همان‌طور که در بخش اول گزارش عنوان شد، بررسی ابعاد مختلف اندیشه‌های امام خمینی‌(ره) و تأثیر آن بر جریانات فکری ایران معاصر، تأثیر اندیشه‌های امام خمینی‌(ره) بر جهان اسلام و جنبش‌های اسلامی و بازتاب بین‌المللی اندیشه‌های امام خمینی‌(ره) مورد بررسی استادان حوزه و دانشگاه قرار گرفت.

در ادامه این نشست علمی، حجت‌الاسلام جلالی، دبیر سرویس سیاسی خبرگزاری رسا از حجت الاسلام خسروپناه خواست تا تأثیر شخصیت و اندیشه امام خمینی ( ره ) را بر اندیشمندان و جریانات فکری معاصر تبیین نماید.

تأثیر اندیشه‌های امام بر اندیشمندان معاصر
 
حجت‌الاسلام خسروپناه در این بخش از سخنان خود با بیان این‌که اندیشه‌های حضرت امام‌(ره) بر بسیاری از شخصیت‌های داخل کشور تأثیرگذار بود، گفت:‌ مرحوم «سید احمد فردید» که نماینده جریان تجددستیزی هایدگری بود، یکی از این شخصیت‌ها است.
 
وی افزود: «فردید» از دو جریان پست‌مدرن و مارکسیستی تأثیر پذیرفته بود . همچنین از مباحث فلسفه تاریخ هگل و دیدگاه‌های خاص سوسیالیستی که مارکس ارائه کرده بود، بهره می‌برد و به شدت با نئومارکسیست‌ها و نئوسوسیالیست‌ها که در مکتب فرانکفورت بودند مخالفت می‌کرد و می‌گفت که این حرکت نئوسوسیالیستی و نئومارکسیستی که مطرح شده نقشه آمریکایی‌ها و غربی‌ها است تا در مقابل سوسیالیسم و مارکسیسم بایستند.
 
حجت‌الاسلام خسروپناه با بیان این‌که موضع «فردید» زمانی که با اندیشه‌های امام راحل آشنا شد تغییر یافت، گفت: اگرچه فردید رویکرد سلبی نسبت به غرب را از هایدگر گرفت اما نمی‌دانست چه چیزی را باید جایگزین آن کند، او می‌گفت «من فردید هم غرب زده هستم اما فرق من این است که می‌فهمم غرب زده هستم اما دیگران نمی‌فهمند».

وی تصریح کرد: هنگامی که فردید با اندیشه امام‌(ره) آشنا شد، به سمت مباحث عرفانی گرایش پیدا کرد و در این بین بحثی را با عنوان «علم الاسماء» مطرح کرد؛ از طریق اندیشه‌های امام با ابن عربی آشنا شد و از وی تأثیر پذیرفت.
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: هرچند معتقدم جریان اسلام جامع‌نگر اجتهادی امام‌(ره) با جریان تجددستیزی هایدگری و امثال آن تفاوت دارد، اما این جریان متأثر از تفکر امام راحل بود.
 
وی با اشاره به جریان دوم یعنی جریان روشنفکری دینی از افرادی مانند بازرگان، یدالله و عزت الله سحابی و گروهی دیگر که به عنوان نهضت ملی فعالیت داشتند و نگاهشان به روحانیت چندان مثبت نبود و البته روحانیت را در بعد سنتی آن می‌دیدند نام برد و گفت: این افراد اگرچه به ندرت نسبت به روحانیونی مانند آیت‌الله طالقانی نگاه مثبت داشتند اما نگاه آنان به حضرت امام‌(ره) هم مثبت بود، اما شاهدیم که از دل این جریان، افرادی مانند «دکتر شریعتی» بیرون می‌آیند.

حجت‌الاسلام خسروپناه با بیان این‌که شریعتی روش‌شناسی فهم دین خود را از نهضت آزادی گرفت، اگرچه از پدرش در مباحث دینی و دین‌شناسی بهره برد، افزود: شریعتی به شدت متأثر از سوسیالیسم و مکتب فرانکفورت است؛ شریعتی از سال 50 به بعد با اندیشه‌های امام‌(ره) آشنا می‌شود، کتاب ولایت فقیه امام را می‌خواند و مقطع 54 تا 56 که اجازه سخنرانی ندارد، اصل ولایت فقیه را در نوشته‌های خود مطرح می‌کند.

وی ادامه داد: با مراجعه به جلد دهم مجموعه آثار شریعتی، خواهید دید که تصریح می‌کند «حکومت باید دینی باشد، در رأس آن هم فقیه جامع‌الشرایط، مردم هم باید در تعیین ولایت فقیه دخالت کنند اما چون نمی‌توانند دقیق تشخیص دهند از بین بزرگان و علما و افرادی که صلاحیت اداره کشور را دارند، خبرگانی را معین کنند که آن خبرگان ولی فقیه را مشخص کنند».
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: نکته جالبی در اینجا شاهد هستیم؛ کسانی که مرتب از شریعتی یاد می‌کنند، هیچ‌گاه این بحث‌های دکتر را ذکر نمی‌کنند؛  شریعتی اگرچه نقدهای متعددی به روحانیت دارد، اما از امام‌(ره) به عظمت یاد کرده و ایشان را مرجع تقلید خود معرفی می‌کند.
 
وی با بیان این‌که شخصیت‌ها و رهبران جریان‌های فکری کشور از امام‌(ره) تأثیر پذیرفته‌اند اما شاید بتوان ادعا کرد تأثیری که جریان سنتی و روحانیت سنتی از امام پذیرفت، از همه مهم‌تر است، گفت: روحانیت سنتی که حاضر نبود وارد عرصه‌های جدید شود و به پرسش‌های جدید پاسخ دهد؛ حاضر نبود با دنیای غرب روبرو شود، با تحولی که امام در حوزه علمیه ایجاد کرد، دیگر خود را بی‌تفاوت نمی‌دانست و دیگر در حوزه کنونی روحانی‌ای را سراغ نداریم که بگوید طرفدار فضای سنتی است اما کاری به دنیای جدید ندارد، مگر خیلی اندک.
 
امام‌ با حفظ میراث گذشته، حوزه را به بالندگی رساند

حجت‌الاسلام خسروپناه همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به فضای حاکم بر حوزه‌های علمیه اشاره کرد و با بیان این‌که حوزه پویا، اجتهادی و پاسخ‌گو در برابر پرسش‌های جدید است، گفت: حوزه کنونی در این سه دهه پس از انقلاب به اندازه سیصد سال رشد کرده است؛ در حوزه قبل از انقلاب اگر کسی مانند مرحوم مطهری شبهات حجاب را پاسخ می‌داد، یک طلبه جرأت نمی‌کرد کتاب‌های ایشان را در حجره بگذارد؛ فضا، فضای بسته، راکد، ثابت و جامد و تحجر بر فضای حوزه و روحانیت غالب بود.
 
وی با بیان این‌که امام‌(ره) با حفظ میراث گذشته، حوزه را به بالندگی رساند و این بسیار مهم است، تصریح کرد: جریان عقلانیت اسلامی و اسلام جامع‌نگر اجتهادی امام در کل حوزه سرایت پیدا کرده است؛ البته باید این نکته را بگویم که این حرکت امام را مقام معظم رهبری ادامه داد؛ این‌که ایشان در سفر خود به قم مرتب از تحول حوزه صحبت می‌کنند و حوزه را به رشد، بالندگی و درگیری با مسائل جدید ترغیب می‌کنند، ادامه راه امام است.
 
مقام معظم رهبری ادامه دهنده همان مدل فکری امام ( ره ) است

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: این فرزند صالح و این رهبر فرزانه توانست همان مدل امام‌(ره) را دنبال کند؛ اگر می‌بینیم که در فقه پزشکی، فقه فرهنگ، فقه سیاسی، کلام سیاسی و مباحث مختلف بسیار کار شده، از برکت تلاشی بود که امام انجام داد؛ امام‌(ره) با آیین‌نامه‌نگاری و بخش‌نامه نگاری حوزه را توسعه نداد، اما تعیناً روح فکری امام و در واقع آن اندیشه مقام معظم رهبری است که این حوزه را مانند یک رود، ساری و جاری می‌کند و اکنون طلبه‌های جوان فعال خودجوش در این عرصه‌ها وارد می‌شوند.
 
وی با تأکید بر ضرورت ترجمه اندیشه‌های حضرت امام‌(ره) به زبان‌های مختلف دنیا، اظهار داشت: فکر امام و اندیشه امام‌(ره) بر شخصیت‌های مهم جریان فکری تأثیرگذاشت، جریان سنتی را به گونه‌ای توسعه داد که اکنون این‌گونه جریان‌های فکری التقاطی، سنتی، گوشه‌نشین و عزلت‌گزین در حوزه مطرح نیست.
 
حجت‌الاسلام خسروپناه بیان داشت: امام‌(ره) افزون بر این‌که یک جریان فکری ارائه کرد؛ یک جریان فرهنگی هم ارائه کرد که از آن به جریان پویای اسلامی تعبیر می‌کنم؛ این فرهنگ پویا به صورت تعینی در کشور رواج پیدا کرد؛ این فرهنگ پویا در برابر فرهنگ راکد سنتی قد علم کرد و فعالانه وارد عرصه شد و در برابر فرهنگ‌هایی که زاییده استعمار خارجی و استبداد داخلی بودند ایستاد.
 
وی با بیان این‌که پیش از انقلاب ابتذال فرهنگی در عرصه موسیقی، سینما و رمان بسیار خودنمایی می‌کرد و پس از انقلاب هم توطئه‌گران از این طریق سعی دارند نسل جوان کشور را به انحراف بکشانند، گفت: البته یک وادی جدیدی هم به نام اینترنت و رسانه سایبری باز شده که از زاویه دیگر این ابتذال فرهنگی را رواج می‌دهند؛ اما امام‌(ره) به این جریان فرهنگی جهت داد و تأثیر عمیقی بر هنرمندان، بازیگران و کارگردانان سینمای ایران گذاشت به طوری که امروز کارگردانی مثل مجید مجیدی معتقد است «اگر در کار سینمایی رشد و بالندگی داشته از برکت خون شهدا است».
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اگرچه وضعیت سینمای ایران را مطلوب ندانست، اما با بیان این که سینمای ایران به سمت سینمای دینی نزدیک می‌شود و رمان‌هایی متعددی مانند «دا» منتشر می‌شود که از 130 بار تجدید چاپ شده است و با تیراژ وسیعی چاپ می‌شود، آن را از برکات خون شهدا دانست و گفت: خون شهدا در واقع در جریان فرهنگی و فکری امام‌(ره) شکل گرفت.
 
وی تصریح کرد: فرهنگ پویای امام‌(ره) در برابر ابتذال فرهنگی، جریان‌های ضدفرهنگی و در برابر بهاییت که اکثر سران رژیم پهلوی از آن بودند؛ از وزیر آموزش و پرورش، رییس صدا و سیما، تئوریسین ساواک و نخست‌وزیر بهایی و همچنین در برابر فرقه‌های صوفیه که عزلت‌نشین و دارای اسلام گزینش‌گر التقاطی بودند ایستاد، این‌ها را کنار زد.
 
حجت‌الاسلام خسروپناه با بیان این‌که امام خمینی‌(ره) یک تئوریسین بی‌روح نبود، از حوزویان خواست تا با تلاش به تبیین نظریه‌های امام راحل بپردازند تا به وسیله آن بر حیات اجتماعی دنیا تأثیرگذار باشند و گفت: برخی فکر می‌کنند اگر نظریه‌پردازی کنیم همه مشکلاتمان حل می‌شود که این یک بعد قضیه است؛ اما نظریه‌های امام‌(ره) جامع، اسلامی، کاربردی، مبنایی و از یک روح معنوی برخوردار بود.
 
در ادامه حجت الاسلام جلالی با اشاره به موج بیداری اسلامی که اکنون کشورهای اسلامی را در بر گرفته است از حجت الاسلام بهروز لک رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی خواست تا میزان تأثیر گذاری اندیشه های امام راحل را بر جنبش های اسلامی تبیین نماید.

میزان تأثیرگذاری اندیشه‌های حضرت امام‌ بر جنبش‌های اسلامی

حجت‌الاسلام بهروز لک که در بخش نخست از شاخص‌های جنبش اسلامی از منظر حضرت امام‌(ره) سخن گفته بود، در این بخش از سخنان خود از میزان تأثیرگذاری اندیشه‌های حضرت امام‌(ره) بر جنبش‌های اسلامی منطقه سخن گفت و به تبیین آن در دو بخش «جایگاه حضرت امام‌(ره) و تأثیر آن بر جریان اسلامی منطقه» و «شرایطی که امروز در آن به سر می‌بریم» پرداخت.
 
وی با اشاره به سخنان بسیار لطیف و دقیق شهید مطهری در کتاب «نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر» گفت: اگرچه دو جامعه شیعی و اهل سنت به لحاظ جایگاه و کارکردهایی که دین در آنها داشته دارای تفاوت‌هایی هستند؛ اما هر دو به نحوی با قرائت‌های خاص خود در صدد اجرای اسلام بودند، اما آن چیزی که عملاً می‌تواند جایگاه حضرت امام را در یک جامعه انقلابی ایران به صورت برجسته نشان دهد و از این زاویه برای جامعه عرب و جامعه اسلامی معاصر الگوبخش باشد، نقش و محوریت رهبری است.
 
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: شهید مطهری با اشاره به رویکرد سیدجمال‌الدین اسدآبادی در دو جامعه شیعی و سنی و تفاوت تاکتیک‌هایی که در این دو جامعه داشته به این نکته اشاره می‌کند که «سیدجمال‌الدین اسدآبادی اندیشمند مصلحی بوده که در جهان شیعی و اهل سنت فعالیت‌های اصلاحی بسیار گسترده‌ای داشته است؛ هم در ایران به عنوان شاگرد مکتب شیخ انصاری و در درس مرحوم نائینی شرکت می‌کرده و هم در افغانستان، هندوستان، مصر، عثمانی و بعدها در اروپا حضور داشته و می‌توان گفت که مخاطب عروةالوثقایی که همراه با شاگردش «عبدو» منتشر می‌کند، کل جهان است».
 
وی اضافه کرد: شهید مطهری ادامه می‌دهد که سیدجمال در جهان تشیع سراغ علما می‌رفت، چراکه می‌دانست جامعه شیعی جایگاه و نقش مهمی را برای علما قائل است؛ استقلال علما و حوزه‌ها شاخصه برجسته‌ای بوده که سبب فعال بودن حوزه‌های شیعی می‌شده است اما در جامعه سنی به دلیل وابستگی علما و حوزه‌های علمیه به دستگاه حاکم ابتکار عمل از حوزه‌های سنی سلب می‌شود.
 
حجت‌الاسلام بهروز لک بیان داشت: سیدجمال به خاطر این‌که بذر انقلاب را در جهان اهل سنت ترویج دهد و شکوفا کند، سراغ مردم و در مورادی به سراغ روشنفکران می‌رفته که اعلام کند راه بازگشت به اسلام کدام است.
 
ضعف و فقدان رهبری یکی از چالش‌های نهضت‌های اخیر

وی در ادامه سخنان خود با بیان این‌که زندگی و حرکت امام برای دنیای کنونی نقشی است که یک عالم دینی برای جامعه ایفا می‌کند، گفت: یکی از چالش‌هایی که در جریان‌های اخیر مشاهده می‌شود ضعف و فقدان یک رهبری دینی است؛ اخوان المسلمین در روزگاری موضع کاملاً انفعالی در برابر جریان انقلابی ایفا کرد و کسی چون «حسن البنا» اگرچه اخوان ‌المسلمین مصر را تأسیس می‌کند اما تا سال‌ها در رویکرد محافظه‌کارانه فرهنگی خود باقی می‌ماند.
 
مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به ضعف‌های اهل سنت در جامعه، از امام خمینی‌(ره) در ایران به عنوان مرجع، عالم دینی، فقیه، فیلسوف، متکلم و روشن‌اندیشی نام برد که عملاً توانست این رهبری را برای جهان اسلام نشان دهد و گفت: بزرگ‌ترین تأثیری که جهان اسلام از ایده‌های امام‌(ره) پذیرفت، فعال کردن حوزه‌های اهل سنت بوده است.
 
وی با بیان این‌که بسیاری از شخصیت هایی که در ایران تردد می‌کنند، نقش و روحیه مبارزاتی مرحوم امام‌(ره) را مطرح می‌کنند، اظهار داشت: فتحی شقاقی وقتی می‌خواهد برای حل بحران فلسطین راهکاری ارائه دهد می‌گوید امام خمینی‌(ره) الگوی مناسبی برای حل معضل جهان اسلام است.
 
حجت‌الاسلام بهروز لک خاطرنشان کرد: بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام تحت تأثیر امام قرار دارند و کم نیستند کسانی که تحت تأثیر روحیه یک عالم دینی، روحیه انقلابی‌گری را مطرح می‌کنند.

برخی در تلاشند جریان‌های مردمی را به نفع خود مصادره کنند

وی با بیان این‌که افکار امام راحل نوعی نگاه روزآمد است، جهان اهل سنت را دچار یک نوعی عقب‌گرد و سلفی‌گری دانست و گفت: متأسفانه شاهدیم با آن عظمتی که جریان‌های انقلابی منطقه دارد، برخی با رویکردی قهقهرایی و غرب‌گرایی این جریان‌های مردمی را مصادره می‌کنند؛ برخی هم اعلام می‌کنند که جریان انقلابی مردمی در جهان عرب صرفاً یک جریان ناسیونالیستی، دموکراتیک و مبتنی بر حقوق آزادی‌های مدنی است و البته نمی‌توانند توجیه کنند که چرا این حرکت‌ها از نماز جمعه آغاز می‌شود.
 
این استاد حوزه و دانشگاه با طرح این سؤال که چرا بیداری اسلامی کشورهای منطقه تحت تأثیر انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی‌(ره) رنگ گرفته است، بر نقد اندیشه‌های غرب‌گرایانه تأکید کرد و افزود: برخی نمی‌توانند این تأثیر را ببینند و در حال مصادره آن هستند.
 
وی ادامه داد: رسانه‌های هژمونیک و مسلط بر تبلیغات جنگ نرم سایبری غرب این‌گونه القا می‌کنند که در تونس، یمن، بحرین و کشورهای دیگر خبری از یک نهضت اسلامی نیست؛ اما باید تأکید کرد آن چیزی که انقلاب اسلامی به ما آموخت فرایند بیداری اسلامی بود که حضرت امام خمینی‌(ره) براساس این آموزه صدور انقلاب ایران را مطرح کرد که البته هم تصریح کردند «صدور انقلاب برای دخالت در امور کشورها نبوده، بلکه به این معنا است که بیداری اسلامی به تمام جهان اسلام ابلاغ شود».
 
حجت‌الاسلام بهروز لک با بیان این‌که هرگز نباید جریان عظیم بیداری اسلامی را نادیده گرفت، تصریح کرد: دستاورد انقلاب اسلامی باید در تک تک کشورهای اسلامی مشاهده شود و اگر جایی دیدیم که این جریان ضعیف است، آنها را هوشیار و بیدار کنیم نه این‌که جریانی که روحیه دموکراتیک و لیبرالیستی دارد را غالب کنیم و جریان بیداری اسلامی را نادیده بگیریم؛ وظیفه رسانه‌ها در داخل و خارج از کشور حفاظت و ترویج روحیه اسلام‌گرایی و بیداری اسلامی است تا انشاءالله انقلابی که در منطقه برخواسته است به انقلاب جهانی حضرت مهدی‌(عج) متصل شود.