اشتراکات و افتراقات مباحث تربیتی با اخلاق کاربردی

به گزارش خبرگزاری رسا، به نقل از مرکز خبر و اطلاع‌رسانی جامعه‌المصطفی، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی، رییس جامعه‌المصطفی، درباره اشتراکات و افتراقات مباحث تربیتی با اخلاق کاربردی گفت: در این باره، لازم است مقایسه‌ای بین فقه و اخلاق و نیز تربیت و اخلاق داشته باشیم؛ درباره تفاوت فقه و اخلاق می‌توان گفت که ویژگی‌ها و صفات روحی که در طبقه فضایل و رذایل قرار می‌گیرد، در اخلاق مطرح می‌شود و بخش مهمی از اخلاق شامل کیفیات مراتب اخلاقی است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با بیان این که فقه به طور مستقیم وارد این مباحث نمی‌شود، ابراز کرد: از سوی دیگر، در زمینه رفتارهای اختیاری انسان، فقه و اخلاق تعاملاتی برقرار می‌سازند و اشتراکاتی دارند. بدین ترتیب، رفتار، حوزه مشترک فقه و اخلاق است.

وی زاویه دید اخلاق را در رفتارهای اختیاری، حسن و قبح برشمرد و زاویه دید فقه را احکام پنجگانه عنوان کرد و خاطرنشان ساخت: در بررسی اشتراکات و اختلافات اخلاق و تربیت می‌توان گفت که در اخلاق، "خود" مطرح است و اخلاق به خودسازی توجه دارد، ولی تربیت، به دیگرسازی توجه می‌کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با اشاره به تأثیر اخلاق و تربیت در زندگی، بیان نمود: تحلیل اوصاف و رفتارها در حیطه علم اخلاق است و انتقال این مباحث، در حوزه تربیت قرار می‌گیرد.

رییس جامعه‌المصطفی، با تأکید بر این که باید روش‌های شکوفاسازی شخصیت دیگران را از اخلاق،‌ اعتقادات، فقه بگیریم، تصریح کرد: تربیت با همه ساحت‌های شخصیت (اعتقادی، اجتماعی، گرایش‌ها، تمایلات و اوصاف) سر و کار دارد. همچنین هر یک از ساحت‌های شخصیت در حوزه اخلاق و نیز در حوزه تربیت می‌آید. می‌توان گفت که اخلاق و تربیت، منطبق بر ابعاد شخصیت انسان است.

حجت الاسلام والمسلمین اعرافی، با تقسیم‌بندی شخصیت با لایه پنهان و آشکار، گفت: لایه پنهان شخصیت شامل بینش‌ها، گرایش‌ها و اراده می‌شود و رفتارهای ما نیز لایه آشکار را می‌سازد. این دو تعامل مستقیم با یکدیگر دارند و لایه آشکار، مبتنی بر لایه پنهان است. بزرگان ما می‌گویند که رفتارهای ما از درون ما برآمده‌اند و در عین حال، در درون ما نیز مؤثرند.

وی، با بیان این که در تاریخ، برخی سهم درون و بعضی سهم بیرون را پررنگ‌تر دیده‌اند، تأکید کرد: اسلام در زمینه باورها، گرایش‌ها و اراده و همچنین درباره لایه آشکار نظام ارائه می‌دهد. دانش اخلاق و دانش تربیت همه ابعاد را هدف‌گیری می‌نماید و هر دو با همه ابعاد سر و کار دارند.

حجت الاسلام والمسلمین اعرافی افزود: اسلام به هماهنگی و منظومه‌وار بودن و انسجام لایه‌های شخصیت توجه دارد. در انسان کامل، لایه‌ها و نظام‌ها با هم تناسب دارند. از سوی دیگر، اسلام به نظام باورها، خلقیات و نظام رفتاری توجه دارد. از نظر اسلام، هماهنگی این لایه‌ها بسیار مهم است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به لزوم گشایش ابواب جدید فقهی،‌ در این باره اظهار داشت: پیشنهاد می‌کنم ابواب زیر در فقه به وجود آید: 1. بخشی از نیازهای رفتاری ما، فعالیت‌های ما در مسائل تربیتی به معنای خاص است؛ رفتاری که از مکلف، در ابعاد مختلف صادر می‌شود. البته این مسائل ممکن است به صورت مستتر در ابواب کنونی فقه وجود داشته باشد، ولی لازم است به صورت مستقل تدوین شود؛ 2. فقه روابط عام اجتماعی: در فقه کنونی، درباره روابطی از قبیل روابط اقتصادی و معاملاتی، روابط خانوادگی و... سخن گفته شده است، ولی باید باب روابط عام اجتماعی و به گفته روان‌شناسان، روابط میا‌ن‌فردی، به وجود آید.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، فقه صفات یا ملکات، فقه عقیده و فقه مدیریت و سازمان را از دیگر ابوابی برشمرد که لازم است تأسیس شود و تصریح کرد: ظرفیت فقه ما فراتر از فقه موجود است. حوزه توانایی دارد که خلأها را پر کند و نظام بشری با بیش از پیش سامان بخشد.

حجت الاسلام والمسلمین اعرافی بر نظامواره بودن فقه تأکید کرد و اظهار داشت: پاره‌نظام‌هایی هم در فقه وجود دارد که باید نظامواره شود. شهید صدر مقداری در زمینه اقتصاد و نظامواره کردن آن کوشید، ولی پس از ایشان، کار چندانی در این زمینه انجام نشده است.

رییس جامعة المصطفی افزود: دین، متون دینی و اولیای دین برای اصلاح انسان‌ها آمده‌اند. با این رویکرد، دین، کارکرد تربیتی دارد. با این نگاه، باید تحلیل تربیتی از دین داشته باشیم. به این معنا، نگاه تربیتی در کنار ابعاد دیگر نیست.

وی، در بخش دیگری از سخنانش، ابراز کرد: اشتباه است اگر بگوییم مستحب و مکروه، در حوزه اخلاق است، در حالی که اخلاق از مبادی فقه به شمار می‌رود. در حوزه رفتارها، اخلاق و فقه در عرض یکدیگر نیستند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: همه احکام پنجگانه، فقهی است. در کنار واجبات و محرمات، مستحبات و مکروهات نیز در سبک زندگی اسلامی اهمیت دارد و فقه به آن توجه می‌کند. در سبک زندگی اسلامی، سطح الزامی و غیرالزامی وجود دارد که هر دو را فقه تنظیم می‌نماید؛ مستحبات و مکروهات هم درجاتی دارد و نباید آنها را دست کم گرفت.

حجت الاسلام و المسلمین اعرافی، با اشاره به دیدگاه‌هایی که درباره فقه وجود دارد، اظهار داشت: درباره فقه سه دیدگاه وجود دارد: دیدگاه تفریطی بیان می‌کند که فقه تنها نقش نظارتی دارد و بدین معنا، محرک و سبک‌ساز نیست، در حالی که چنین دیدگاهی درباره فقه اشتباه است، زیرا فقه سبک دارد، روش و اصل ارائه می‌دهد و تحریک می‌کند.

رییس جامعه‌المصطفی، با اشاره به دیدگاه افراطی درباره فقه، که فقه را مانع اندیشه‌ورزی بشر برمی‌شمرد، تصریح کرد:‌ فقه در بعضی جاها، ارائه روش می‌نماید و در بعضی موارد، به صورت کلی سخن می‌گوید، مانند«واعدوا مااستطعتم من قوه».

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به ابعاد نظارتی فقه، بیان کرد: نظارت عام فقه در قالب امر به معروف و نهی از منکر مطرح می‌شود. نظارت کارشناسانه فقه نیز در قامت مجتهد تجلی می‌یابد و نظارت ولایی هم برعهده ولی فقیه است./9192/د102/ی