یاد کردهای دین زرتشت در تفاسیر اهل سنت با تاکید بر تفاسیر متقدم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «یاد کردهای دین زرتشت در تفاسیر اهل سنت با تاکید بر تفاسیر متقدم» پژوهشی از «سجاد واعظی» به بررسی و تحلیل بازتاب آیین زرتشت در مصادر اسلامی اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

رساله حاضر، بخشی از طرح بزرگ یادکردهای آیین زرتشت در مصادر اسلامی (در دانشگاه ادیان و مذاهب قم) است، که به تحلیل و بررسی بازتاب آیین زرتشت در تفاسیر اهل سنت می‌پردازد. به لحاظ این که تاکنون در باب این پروژه کارهایی جدی نشده است می‌توان بر اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش تاکید کرد ضمن آنکه گردآوری و ترجمه این اطلاعات فراوان و پراکنده می‌تواند ما را با نگاه مفسران اسلامی به دین زرتشت آشنا کند. شیوه تحقیق در این پایان نامه کتابخانه‌ای بوده و مشتمل بر مطالعه منابع تفسیری اهل سنت و استخراج و تحلیل اطلاعات مربوط به دین زرتشت است. تلاش نویسنده بر این بوده تا آگاهی‌های مفسران اهل سنت و تصویر آن‌ها از این آیین را نقد و تحلیل نماید. از همین رو به علت یابی تاریخی، اجتماعی و مذهبی ریشه‌های فهم مفسران نسبت به دین کهن ایرانی توجه شده است. احکام فقهی زرتشتیان در جامعه اسلامی و نقد کلام و عقاید ایشان در گفتار مفسران موضوع دو فصل مهم این رساله است. در فصل دوم رساله نشان داده شده که از دیدگاه جمهور فقهای اهل سنت زرتشتیان در شمار اهل کتاب نیستند، و علت منزلت فروتر آن‌ها نسبت به یهود و نصاری در همین نکته است؛ و این که تنها در اخذ جزیه معامله اهل کتاب با ایشان می‌شود. در فصل سوم مسائل و مباحث کلامی همچون توحید، جبر و اختیار، اعتقاد و یا عدم اعتقاد زرتشتیان به معاد، و در کل گفتارهایی مطرح می‌شود که مفسران در باب عقاید زرتشتیان ابراز داشته‌اند. در این پژوهش تا حدودی بر این فرضیه اصرار می‌شود که اطلاعات مفسران اسلامی در باب آیین زرتشت متأثر از عوامل تاریخی، جغرافیایی و مذهبی است که در نهایت مجموعه‌ای از اطلاعات در این باب را تشکیل می‌دهد همچنین در مواجهه تاریخی دانشمندان مسلمان با زرتشتیان دو مسأله مهم توحید، جبر و اختیار محور مناظرات و مباحثات ایشان با یکدیگر بوده است.

یادکردهای شاهان ایران در تفاسیر:

در تفاسیر قرآن کریم و از جمله تفاسیر اهل سنت در ذیل برخی از آیات و به مناسبت‌های مختلف از شهریاران و پادشاهان ایرانی یاد شده و قصه‌های ایشان بازگو شده است. از برخی از این پادشاهان در متون دینی زرتشتی نیز یاد شده است و به تفصیل یا اجمال از ایشان سخن رفته است. فخر رازی می‌نویسد: شاهنشاهان پارس را (اکاسره) می‌خوانند. پادشاهان فارسی، بسیار فراوان در حفر نهرها و چشمه‌ها و کاشتن درختان کوشیدند به همین خاطر زندگی‌های دراز نصیبشان شد.

1- جمشید: داستان جمشید در ترجمه تفسیر طبری نوشته گروهی از دانشمندان ماوراءالنهر آمده است. برخی از ابعاد شخصیتی جمشید را می‌توان با پیامبران و شخصیت‌های قرآنی همچون نوح، سلیمان و فرعون سنجید و تطبیق نمود. به روایت تاریخ نامه طبری او نیز همچون طهمورث، که برادر یا خویش او بود، بر دین ادریس بود. جمشید یکی از قهرمانان مشترک در اساطیر هند و اروپایی است.

2- ضحاک و فریدون: داستان ضحاک و فریدون نیز در ترجمه تفسیر طبری آمده است. نویسندگان ترجمه تفسیر طبری و همچنین خود طبری در کتاب تاریخش در چند جا به گفتار مغان نیز اشاره می‌کنند و شخصیت ضحاک –که اژی دهاک و بیوراسب نیز خوانده شده- را از زبان ایشان بازگو می‌کند. این بدان سبب است که همچون قصه جمشید داستان ضحاک و فریدون سرچشمه دینی نیز دارند و در متون اوستایی به ویژه یشت­ها و متون دینی پهلوی از ایشان یاد شده است.

3- منوچهر: فخر رازی ساخت معبد بلخ را به منوچهر نسبت می‌دهد. طبری از او به نیکی یاد می‌کند. گروهی او را از فرزندان ایرج دانسته‌اند و گروهی گفتند او از پشت افریدون است.

4- بخت‌النصر و کشتار بنی اسرائیل: شخصیت بخت‌النصر در نوشته‌های مورخان و مفسران اسلامی پیوند تنگاتنگ و ناگسستنی با ایران یافته است. تفسیر سورآبادی در گزارش خود در ذیل آیات آغازین سوره اسراء می‌نویسد:چون سلیمان بمرد، عجم، بخت‌النصر را به پادشاهی بنشاندند.

5- اسکندر: داستان اسکندر مقدونی در بیشتر تفاسیر در ذیل آیه 83 سوره کهف آمده و گروهی او را با ذوالقرنین مذکور در قرآن یکی پنداشته‌اند.

6- انوشیروان: انوشیروان همواره در نوشته‌های مورخان و مفسران اسلامی به عنوان شخصیتی دادگر مطرح شده است.

احکام فقهی زرتشتیان در تفاسیر:

در میان فقها این قول شهرت یافته بود که با زرتشتیان بر روش اهل کتاب رفتار شود، جز آن که ذبایح ایشان را نباید خورد و زنانشان را نمی‌توان تزویج نمود. از جمله استدلال‌هایی که بر کتابی نبودن زرتشتیان از سوی مفسران اهل سنت شده، استناد به آیه 156-155 سوره انعام است. با دقت در تفاسیر چنین به نظر می‌رسد که تفاسیر کهن و جدید شیعه با اتکا به روایات مجوس را اهل کتاب شمرده‌اند ولی تفاسیر اهل سنت آن‌ها را اهل کتاب ندانسته‌اند.

کلام و عقاید زرتشتیان:

مفسران بزرگ در باب دیانت زرتشتی قائل به ارتباط با پیامبران بنی اسرائیل بوده‌اند. بسیاری از مفسران در ذیل آیه 96 سوره بقره مشرکان را به مجوس تفسیر کرده‌اند و آنان را غیر باورمند به معاد و رستاخیز دانسته‌اند در حالی که باور به معاد از آموزه‌های بنیادین دین مزدیسنی است.

نتیجه گیری:

نام مجوس تنها یک بار در قرآن کریم (حج/17) آمده است و با وضع قراردادی در این باره، مراد از آن ایرانیان قدیم پیرو زرتشت دانسته شده است. عدم یادکردهای بیشتر از این دین در نصوص قرآنی، انگیزه‌های مفسران را برای تحقیق بیشتر در آموزه‌ها و شخصیت بنیان گذار دین مزدیستی کاهش داده، با این حال در جای جای تفاسیر مختلف قرآنی در طول تاریخ، می‌توان شواهدی از یادکردهای آیین زرتشت یافت. نقطه‌های مشترک فراوانی میان دین زرتشتی با ادیان ابراهیمی وجود دارد؛ ایمان به خدای یکتا، ایمان به این که در هستی قوای خیر و شر وجود دارد و این که در نهایت خیر بر شر چیره خواهد شد، اعتقاد به منجی موعود و آخرت شناسی دقیق این دین که می‌توان آن را با آموزه‌های معاد در قرآن مقایسه و تطبیق نمود و شباهت مفهوم توحید دین زرتشتی با ادیان ابراهیم.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «یاد کردهای دین زرتشت در تفاسیر اهل سنت با تاکید بر تفاسیر متقدم» پژوهش پایانی «سجاد واعظی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر بابک عالیخانی» و استاد مشاور آن «سید مجتبی آقایی» است. /9193/ پ201/ن