واکاوی ریشه‌های عمیق توحیدی در تاریخ ایران/ زیست دینی جزء سبد معرفتی خانوادهها
زهرا امین مجد، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، هدف از نظام خانواده را دسترسی همه اعضا به کمال خواند و اظهار داشت: خانواده، نظامی متشکل از زن و مرد است که از یک سو ارتباطش با خانواده‌های گذشته برقرار است و از سوی دیگر کنشگری آن بر اساس دسترسی تمام مجموعه به کمال است.
اسلام به تشکیل خانواده براساس الگوی زیست دینی سفارش می‌کند
پژوهشگر و محقق امور زنان افزود: خانواده، نظامی متشکل از اعضا و اجزایی است که خودش فی‌نفسه برای ما مسأله دارد؛ از این‌رو در اسلام به تشکیل خانواده، براساس الگوی زیست دینی سفارش شده است.
وی نظام خانواده دینی را حامی سبک زندگی اسلامی خواند و ابراز داشت: اگر خانواده سلیقه‌اش دینی باشد به جامعه نیز کمک می‌کند تا به لحاظ ریخت‌شناسی اسلامی شود و در عین حالی که به تعالی فردی توجه دارد؛ در اهداف کلان جامعه اسلامی نیز سهم داشته باشد.
امین مجد، سبک زندگی یک خانواده را محصول ارزش‌های آن دانست و گفت: هر تصمیمی که در خانواده به عنوان یک کل متشکل گرفته شود برآیند نظرات مجموعه اعضای آن است و این که آنها بر اساس چه نظام معنایی و چه اولویت‌های ارزشی می‌اندیشند.
وی افزود: این که یک خانواده در چه ساختارهایی زیست می‌کند و ساختار اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن چگونه است؛ از این‌رو براساس این مؤلفه‌‌ها، کنشگری می‌کند و براساس تصمیمات فردی یا مجموعه‌ای برای موارد مختلف تصمیم می‌گیرد.
تصمیمات خانواده برآیند دو عامل اندیشه و شرایط پیرامونی آن است
استاد حوزه و دانشگاه، تصمیمات خانواده را برآیند دو عامل اندیشه و شرایط پیرامونی این نهاد مهم خواند و تأکید کرد: خانواده متأثر از دو عامل اندیشه، فکر و شرایط پیرامونی خود است از این‌رو ضرورت دینی بودن نظام اجتماعی، احساس می‌شود تا از کنشگری افراد در همه عرصه‌ها، انتظار دینی شدن نیز وجود داشته باشد.
وی با اشاره به اهمیت نهاد خانواده در فرهنگ ایرانی، اسلامی ابراز داشت: با بررسی وضعیت انضمامی و عینی خانواده مسلمان ایرانی به این نتیجه می‌رسیم که خانواده با مجموعه‌ای از تصمیمات و کنشگری‌ها رو به رو است؛ از این‌رو باید رویه خودش را درباره اتفاقات پیرامونی، سلیقه‌های پیشین و اتفاقات آینده مشخص کند و به طور کلی موضع‌گیری مناسبی داشته باشد.
امین مجد یادآور شد: یکی از حوزه‌های جدی مربوط به خانوادهها، کنشگری‌های آنها در حوزه موسوم به آداب و سنن است بنابراین می‌خواهیم بدانیم که خانوادهها در این حوزه‌ها چگونه باید تصمیم‌گیری کنند؟
وی افزود: ما خانوادهها را اسلامی می‌دانیم و معتقدیم خانواده اسلامی، خانواده‌ای است که براساس اصول حاکم به سبک زیست اسلامی زندگی می‌کند؛ از این‌رو می‌خواهیم تکلیف این خانواده را از نظرگاه دین مشخص کنیم که در این‌زمینه نیز به کلمات ائمه اطهار(ع) ارجاع می‌دهیم.
پژوهشگر و محقق امور زنان خاطرنشان کرد: ائمه اطهار(ع) نور واحد هستند؛ اما امسال که سال فاطمی است یعنی با فاطمه زهرا(س) آغاز شد و با ایشان پایان می‌یابد؛ از جهت تیمن و تبرک به خطبه فدکیه ایشان استناد می‌کنیم.
حضرت فاطمه زهرا(س) در خطبه فدکیه، حوزه دین را به فرائض، فضائل مندوبه و مباحات تقسیم می‌فرماید
وی گفت: این ساختارها در کلام ائمه اطهار(ع) به طور صریح و روشن بیان شده است زیرا جز‌ئی از مبانی دینی ما است چنان که حضرت فاطمه زهرا(س) در خطبه فدکیه، حوزه دین را به فرائض، فضائل مندوبه و مباحات تقسیم می‌فرماید.
امین مجد ابراز داشت: در محدوده فرائض، تکلیف روشن است و شارع، تکلیف را به صورت صریح و روشن در قالب حلال و حرام بیان فرموده است؛ در این حوزه، فرد، خانواده و جامعه تکلیف دارد و در محدوده «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرام محمد حرام الی یوم القیامه» قرار دارد که البته در شرایط حاضر با متد فقه حکومتی و با در نظرگرفتن تمام نکات از سوی دستگاه اجتهادی دینی استخراج می‌شوند و در اختیار مکلفین قرار می‌گیرد.
وی گفت: در حوزه فضائل نیز تکلیف به جهت عملکرد مشخص است یعنی اگر کسی خواسته باشد بر محور کسب فضائل حرکت کند از لحاظ اخلاقی، تکلیفش مشخص است زیرا ما معتقدیم در سبک زندگی اسلامی، صراط مستقیمی وجود دارد که اگر در این مسیر حرکت کنیم، سبک زندگی‌مان دینی می‌شود.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: البته به تعبیر قرآن در همان صراط مستقیم، تعدد مسیر نیز وجود دارد یعنی اگر فردی در محدوده فرائض کوتاهی نکند اما در حوزه فضائل متفاوت عمل کند؛ جدای از ثواب معنوی، سبک زیست دینی دارد.
وی فرائض را تعیین کننده صراط مستقیم از صراط طاغوت و شیطان خواند و تأکید کرد: فرائض خط قرمزی است که این دو محدوده را از همدیگر جدا می‌کند؛ برای این که انسان، تمام فوائد زیست اسلامی را درک کند، باید تلاشی به تحفظ فضائل نیز داشته باشد؛ اما محدوده دیگر احکام و تکالیف، حوزه مباحات و حلالها است که در این حوزه نیز می‌توان سلیقه‌ورزی کرد اما باید سلیقه‌ورزی حلال داشت.
امین مجد به سلیقه‌ورزی در فرائض، حلالها و حرام‌ها اشاره کرد و گفت: فردی معتقد است؛ دوران نامزدی باید یک ماه باشد و دیگری می‌گوید باید یک سال باشد؛ یعنی یک ماه و یک سال در محدوده مباحات و در اختیار مکلف است اما به هر حال برای هر دو، آلوده شدن به گناه خط قرمز است؛ بنابراین براساس این مرزبندی، برخی آداب به جامعه نسبت داده می‌شود که بعضی از آنها تحمیلی و خارجی هستند و وارد فرهنگ اسلامی شده‌اند همچون ولنتاین که جایگزین آن نیز معرفی شده است.
وی یادآور شد: برخی از گزاره‌ها که به فضای کلاسیک یک جامعه نسبت داده می‌شوند، ممکن است در محدوده حرام‌ها و خط قرمزها باشند که با مراجعه به دین، تکلیف آنها مشخص می‌شود.
پژوهشگر و محقق امور زنان با اشاره به سابقه موحد بودن ایرانیان خاطرنشان کرد: مشکل این است که برخی خرافات و آداب و سنت‌های غلط به جامعه نسبت داده می‌شود که ریشه ایرانی و اسلامی ندارد.
برخلاف تصویرسازی از ایران باستان؛ ایرانِ آریایی، ریشه‌های عمیق توحیدی داشته است
وی افزود: برخلاف تصویرسازی که از ایران صورت می‌گیرد؛ ایرانِ آریایی، ریشه‌های عمیق توحیدی داشته است؛ از این‌رو استقبال از اسلام در آن شدید است یعنی باید به پیوند توحیدی ایرانیان با اسلام و تبدیل شدن به یک تفکر ناب بیشتر توجه شود.
امین مجد به برخی از سنت‌های پسندیده ایرانیان اشاره کرد و گفت: برخی از آداب و رسوم در محدوده فضائل مندوبه هستند همانند آداب و رسومی که در باب صله‌رحم وجود دارد که بسیار ممدوح و پسندیده است.
وی با اشاره به اهمیت شور و نشاط در دین اسلام تأکید کرد: این رفت و آمدها، دید و بازدیدها، بزرگداشت‌ها به گرم شدن طوایف مسلمان و جامعه اسلامی و نشاط حلال منجر می‌شود از این‌رو ما باید در برابر سرگرمی‌ها و نشاط باطل و حرام، جایگزین نشاط حلال داشته باشیم.
پژوهشگر و محقق امور زنان، معرفی جایگزین حلال در مقابل حرام را راهکار اسلام برای جلوگیری از گناه خواند و افزود: در دین بن‌بست وجود ندارد و هر جا نهی آمده، برای آن بدیل نیز معرفی شده است و این از مبنایی‌ترین اصول اسلام است که بیشتر موارد حلال و چند مورد نیز حرام معرفی می‌شود.
وی تصریح کرد: اگر ما محتوای رسانه‌ای بیگانه را منع می‌کنیم باید محتوای رسانه‌ای پاک دینی نیز عرضه کنیم؛ زیرا بدیل معرفی کردن برای نشاط جامعه و معرفی نشاط‌های حلال به مردم سبب سرزندگی و پویایی آنها است.
امین مجد به بحث فرزند آوری اشاره کرد و گفت: در بحث جمعیت با یک سیکل منفی روبه رو هستیم؛ زیرا بانوان از ظرفیت طایفه، اطرافیان و فامیل برای تربیت و بزرگ کردن فرزندشان کمک نمی‌گیرند.
با توجه به آسیب‌های مهد کودک‌ها؛ بانوان از ظرفیت فامیل برای تربیت و بزرگ کردن فرزندشان کمک بگیرند
وی افزود: با توجه به آسیب‌های جدی که در مهد کودک‌ها وجود دارد، برای گرم کردن روابط خانوادگی اقدام جدی صورت نمی‌گیرد؛ رفت‌وآمدها و همدلی‌ها کمرنگ شده و نشاط خانوادگی صورت نگرفته است.
استاد حوزه و دانشگاه به کارکردهای مثبت آداب و رسوم پسندیده اشاره کرد و گفت: آداب و رسوم پسندیده، کارکردهای جدی و فراوانی دارد که ما از ظرفیت آن غافل هستیم؛ دسته‌ای از آداب و رسوم فی‌نفسه و بدون عنوان ثانویه و عارضی در محدوده مباحات قرار دارند؛ چنان که خانه‌تکانی و به صورت کلی نظافت از ارکان دین است؛ اما زمانش در محدوده حلال و دست خود انسان است.
وی یادآور شد: آداب و رسومی که در محدوده حلالها است؛ اگر با نیت قربت انجام شوند، اجر و پاداش الهی نیز دارد چنان که علمای اخلاق می‌گویند، هر عمل مباحی که با قصد قربت انجام شود عنوان مستحب خواهد گرفت؛ از این رو عمل به آداب و سنن پسندیده موجب اجر و پاداش نیز خواهد بود.
پژوهشگر و محقق امور زنان گفت: مسأله اصلی ما، مرزبندی میان سه حوزه فرائض، فضائل مندوبه و مباحات است و از آنجا که در نظام شیعی، مسأله توحید، نبوت و ولایت از اولویت بالایی برخوردار است؛ از این‌رو ایجاب می‌کند که در تداخل مناسبت‌های ملی و مذهبی برای ذوات مقدس معصومان(ع) حرمت قائل باشیم؛ زیرا تکریم ایشان آثار وضعی روشنی دارد و نمی‌توانیم از ولایت تکوینی آنها طفره برویم.
وی به آثار وضعی حرمت نهادن به ائمه اطهار(ع) اشاره کرد و افزود: اگر از شأن و حرمت ولایت دم بزنید اما در پروسه تربیت فرزندان و جایی که مناسبت ولادت و شهادت ایشان است برای ولایت هزینه نکنید، فرزندان از شما نخواهند پذیرفت از این‌رو خانوادهها باید دقت داشته باشند.
در وزن‌دهی به پدیده‌های اجتماعی، نباید از حد اعتدال خارج شویم
امین مجد تأکید کرد: در وزن‌دهی به پدیده‌های اجتماعی، نباید از حد اعتدال خارج شویم؛ برای مثال نوروز در سیستم فکری ما باید به اندازه خودش باشد و با مناسبت‌های عظیمی همچون عید غدیر مقایسه نشود گرچه جامعه ایرانی این عدلیت را قبول ندارد و برای عید غدیر جایگاه ویژه‌ای قائل است./908/ت300/س