بررسی نظام آموزشی جدید حوزه‌های علمیه/ از فرایند تدوین تا ارزیابی سالانه متون درسی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نخستین نشست هم اندیشی مدیران مدارس علمیه منتخب استان قم با دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه در جهت همکاری با با اساتید، نخبگان و مدیران مدارس علمیه در سالن جلسات این دفتر برگزار شد.
در این جلسه که با محوریت بررسی نظام آموزشی جدید حوزه‌های علمیه برگزار شده بود، از مدیران مدارس علمیه استان قم درباره کتاب‌های جدید التألیف و بازسازی شده، نظرخواهی شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید حمید جزایری، مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه و حجج اسلام حسینی متولی مسؤول گروه ادبیات و سید علی اکبر حسینی مسؤول گروه قرآن دفتر تدوین متون در نشست یاد شده به ایراد سخن پرداختند.
همچنین حجت‌الاسلام سجودی مدیر امور طلاب مرکز حوزه علمیه قم و حجج اسلام عباسی مدیر مدرسه علمیه آیت‌الله بهجت، رامشک مدیر مدرسه آیت‌الله مجتهدی، سنائی معاون آموزش مدرسه جانبازان، رحیمی مدیر مدرسه رسالت، شفیعی مدیر مدرسه رشد، رفیعی مدیر فاز پنجم مدرسه آیت‌الله صدوقی(ره)، وافر معاون آموزش مدرسه معصومیه(س)، آقایی معاون آموزش مدرسه عترت، سمیعیان مدیر مدرسه علی بن موسی الرضا(ع)، محبی مدیر مدرسه فاطمی و لطفی معاون آموزش مدرسه حقانی از جمله مهمانان این نشست بودند که به ارائه نظرات خود پرداختند.
معرفی دفتر تدوین متون درسی حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین سید حمید جزایری، مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه در ابتدای نشست اظهار داشت: دفتر تدوین از سه اداره «گروه‌های علمی»، «استاندارد سازی و ارزیابی» و «پشتیبانی» شکل گرفته که بیشترین بار مرکز بر عهده گروه های علمی آن است.
وی ادامه داد: این دفتر شامل گروه‌های علمی اخلاق، کلام، ادبیات، برنامه ریزی درسی، فقه و اصول، تاریخ و قرآن و حدیث می‌شود.
فرآیند تدوین متون
عضو کمیته مدارج علمی حوزه‌های علمیه یادآور شد: در فرآیند تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه بنا را بر مشورت با اساتید و مدیران مدارس علمیه گذاشته‌ایم تا مشخص شود که کدامیک از دروس نیازمند تغییر جدی است و کدامیک تطابق بیشتری با سرفصل‌های تصویب شده دارد.
وی عنوان کرد: در برنامه تدوین متون درسی نیازمند سه قشر از اساتید نخبه حوزه‌های علمیه برای تألیف، ارزیابی و راهنما نیازمندیم؛ عده‌ای از اساتید متون درسی را تألیف و عده‌ای دیگر نظارت و ارزیابی می‌کنند و در این میان، اساتید برجسته‌ای به عنوان استاد راهنما، آنان را پشتیبانی می‌کنند.
بهره‌گیری از اساتید و مدیران مدارس علمیه
حجت‌الاسلام والمسلمین جزایری با بیان این‌که تغییر متون درسی بدون هماهنگی با مدارس امکان پذیر نیست، خاطرنشان کرد: برای کار دراز مدت و بنیادی، باید از نقطه آغاز تدوین با مدارس در ارتباط بود و از ظرفیت‌های جدید آنان بهره برد.
وی تأکید کرد: حوزه علمیه موظف است که متون آموزشی خود را تحول بخشد؛ همچنین منطق نیز بر رشد و بازسازی متون درسی تأکید دارد اما برای این‌که خروجی کار از ظرفیت کافی برخوردار باشد، باید از مدارس استفاده شود.
مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه تبیین کرد: هدف اصلی سلسله نشست‌های دفتر تدوین متون با مدیران مدارس علمیه، استمداد جویی و استفاده از پیشنهادات و راهکارهای عملیاتی آنان در ثمردهی هرچه بیشتر نظام آموزشی جدید حوزه‌های علمیه است.
دروس طلاب سیکلی و دیپلمی متفاوت می‌شود
وی گفت: از جمله تصمیماتی که شایسته است مدیران مدارس علمیه بدانند و درباره آن نظر دهند این است که در نظام آموزشی جدید حوزه، دروس منطق، صرف و نحو عربی و عقاید طلاب مقطع سیکل متفاوت از طلاب مقطع دیپلم تدوین شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین جزایری افزود: امروز شرایط تغییر و بازسازی کتب درسی حوزه فراهم و تا کنون کتاب‌های پر محتوا، قوی و حفظ کننده تراث گذشته اما به سبک روز تدوین شده است که امیدواریم همانند تألیف کتاب الموجز از سوی آیت‌الله سبحانی، با مشکل و دردسر مواجه نشویم.
در آینده، متون درسی حوزه سالانه ارزیابی خواهند شد
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام حسینی، مسوول گروه علمی ادبیات دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه به ایراد سخن پرداخت و گفت: ارزیابی کتب درسی باید به مرحله‌ای برسد که هر سال انجام شود؛ در این مسیر طولانی، حساس و مهم که در راستای تحول حوزه است، باید از بزرگان حوزه به عنوان اساتید گروه‌های علمی استفاده شود.
وی خاطرنشان کرد: در مدارس با اتفاقات امیدوار کننده‌ای مواجه شده‌ایم؛ به طور مثال اخیرا اساتید برجسته یکی از مدارس، جلساتی را برگزار و جزواتی را برای درس منطق تهیه کرده بودند.
حجت‌الاسلام حسینی با بیان این‌که لازم است در حد توان از سرمایه‌های حوزه‌های علمیه در راستای سودمند کردن عمر درسی و علمی طلاب استفاده شود، تأکید کرد: مستقیم ترین و نزدیک ترین برای تدوین متون درسی حوزه، استفاده از اساتید حوزه‌های علمیه به عنوان سرمایه‌های حوزه است.
مصوبات اجلاسیه اساتید سطح یک در اختیار اساتید مدارس قرار گیرد
همچنین در ادامه نشست، حجت‌الاسلام سجودی مدیر امور طلاب مرکز حوزه علمیه قم در سخنانی گفت: در نظام جدید درسی حوزه تاکنون کتاب‌های سودمندی برای پایه اول حوزه‌های علمیه تدوین شده و هم اکنون هم در برخی مدارس تدریس می‌شود.
وی بیان کرد: شایسته است که مصوبات اجلاسیه اساتید سطح یک حوزه‌های علمیه در اختیار اساتید مدارس قرار گیرد تا از صفر شروع نکرده و مسیری که تاکنون پیموده شده را ادامه دهند.
مدیر امور طلاب مرکز حوزه علمیه قم تصریج کرد: مجموع ظرفیت موجود و آمادگی حوزه کمک میکند تا اصلاحات شکلی، محتوایی و متنی در دروس حوزه ایجاد شود.
متون جدید توانایی قانع کردن مراجع تقلید را داشته باشد
حجت‌الاسلام محبی، مدیر مدرسه فاطمی هم در این نشست با بیان این‌که برنامه تدوین باید با سرعت و دقت پیش برود، تأکید کرد: متونی که به حوزه می‌آید باید توانایی قانع کردن مراجع تقلید را داشته باشند و حوزه را به بی سوادی متهم نکنند.
وی تأکید کرد: تحولی که رهبر انقلاب به آن تأکید دارند، به تصریح ایشان باید با پایه‌های محکم علمی انجام و پیگیری شود.
یکی دیگر از مدیران حاضر در نشست ابراز کرد: حجم احکام پایه اول زیاد است و نمی‌توان آن را در طول یک سال به صورت مفید تدریس کرد؛ تدریس این کتاب باید به سه سال طول بینجامد تا سال چهارم که طلاب وارد بر تحصیل لمعه می‌شوند.
از دیگر مدیران حاضر در این جلسه خاطرنشان کرد: یک متونی باید برای حوزه در نظر گرفت که بتواند سال‌های سال پاسخگوی علمی طلاب باشد؛ در این راستا باید از صاحب نظران و صاحب تألیفات حوزه استفاده کرد و از نظراتشان بهره برد.
متون جدید حوزه باید اساتید خود را هم داشته باشند
همچنین حجت‌الاسلام عباسی، مدیر مدرسه علمیه آیت‌الله بهجت عنوان کرد: هنگامی که یک متن به دروس حوزوی اضافه می‌شود و یا تغییری در متون موجود حاصل می‌شود، باید اساتید آن متون را هم داشته باشیم.
وی با ابراز خشنودی از تدوین کتاب اخلاف آداب در نظام آموزشی جدید حوزه‌های علمیه اضافه کرد: کتاب احکام با 75 درس برای یک سال زیاد بوده و به خوبی پیش نمی‌رود به ویژه این‌که این کتاب در اولین سال درگیری طلاب با احکام شرعی تدریس می‌شود و به ناچار زمان بیشتری را می‌طلبد.
حجت‌الاسلام عباسی افزود: احکام شرعی باید در طرحی به صورت شش ساله تدریس شود؛ در سال نخست احکام حجت‌الاسلام فلاح زاده، سال دوم دروس احکامی، سال سوم آیات الاحکام و از سال چهارم به بعد، لمعه را تدریس کرد.
تدوین کتب بر اساس اهداف تحصیلی طلاب انجام شود
حجت‌الاسلام آقایی، معاون آموزش مدرسه عترت هم در این نشست گفت: برای آینده تحصیلی طلاب باید هدف گذاری کرد چراکه با هدف است که می‌توان سنجید، کتاب‌های موجود تا چه اندازه هدف را محقق میکند؟ و اگر از هدف فاصله دارد نیازمند اصلاح است یا تعویض؟
تعامل مدیران مدارس علمیه با دفتر تدوین متون درسی استمرار یابد
در ادامه، حجت‌الاسلام وافر، معاون آموزش مدرسه معصومیه(س) به ایراد سخن پرداخت و ابراز کرد: تاکنون کتاب‌های بسیاری در جامعه المصطفی و حوزه علمیه خواهران تالیف و تدوین شده است اما حوزه‌های علمیه که ضرورت بیشتری نسبت به تحول علمی و متنی دارد، کار عملیاتی شایانی در آن انجام نمی‌شود.
وی افزود: تعاملی که میان مدیران مدارس علمیه با دفتر تدوین متون درسی ایجاد شده، تعامل مبارکی است و باید استمرار داشته باشد.
وی گفت: در تدوین متون باید با مجریان مدارس تعامل وجود داشته باشد و محصولاتی به آنان ارائه شود که با مطالعه و آمادگی حاضر شوند؛ بسیاری از متون درسی امروز انسان را اذیت میکند و ناراحت کننده است.
حجت‌الاسلام وافر تصریح کرد: بسیاری اوقات، بحث‌های مفصل و طولانی در خصوص یک متن درسی انجام می‌شود اما وقتی محصول آن مباحثات بالا می‌رود با مخالفات برخی مسؤولان مواجه شده و بایگانی می‌شود.
متون جدید روان اما استاد محور باشند
حجت‌الاسلام رفیعی، مدیر فاز پنجم مدرسه آیت‌الله صدوقی(ره) هم در این نشست طی سخنانی اظهار داشت: جامعیت و مانعیت باید در متون جدید ملاحظه شود، بیان این متون روان، سلیس و جذاب باشد اما طلبه را دچار جهل مرکب نکند که می‌توان این متن را بدون استاد هم مطالعه کرد.
وی تأکید کرد: تحول به معنای از بین بردن عمق نیست اما باید یک فرآیند آموزشی در متون حوزه دیده شود تا هنگامی که طلبه به علمی نگاه میکند با چیستی، ضرورت‌ها و چرایی آن علم آشنا شود.
مدیر فاز پنجم مدرسه آیت‌الله صدوقی(ره) تأکید کرد: در تدوین کتب جدید نباید از استدلال‌های مجمل استفاده شود و یا این‌که استدلالی در آن‌ها به‌کار برد که قانع کننده نباشد.
متون درسی از راهنمای تدریس برخوردار باشند
حجت‌الاسلام شفیعی، مدیر مدرسه علمیه رشد هم به بیان توصیه‌هایی در خصوص تحول در نظام آموزشی حوزه پرداخت و گفت: در تدوین کتب جدید، باید استادان نیز با کتاب پیش‌رو آشنا باشند؛ همچنین هر یک از این کتاب‌ها راهنمای تدریسی داشته باشد روش آموزش را هم به اساتید بیاموزد.
وی ادامه داد: ارزیابی پیوسته گام دیگری در راستای تدوین کتب جدید است؛ باید ملاحظه کرد که کتاب تا چه اندازه با هدف استاد پیش رفته است؟
لزوم ارتباط با مراکز تدوین متون سایر نظام‌های آموزشی
مدیر مدرسه علمیه رشد یادآور شد: پیش از تدوین کتب باید با مراکز تدوین متون آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها ارتباطی گرفت و با رویکردهای مختلف تدوین آشنا شد.
وی تصریح کرد: کرد: تحول تنها تغییر دادن کتاب‌ها نیست؛ در خصوص برخی از کتاب‌ها می‌توان تنها با تغییر رویکرد به نتیجه رسید.
نظام آموزشی حوزه سنتی و از آموزشی‌های رسمی دنیا عقب است
حجت‌الاسلام شفیعی بیان کرد: نظام آموزشی حوزه‌های علمیه کاملا سنتی و تغییرات آن گذرا است در حالی که آموزش رسمی دنیا در طول 20 سال اخیر تفاوت‌های بسیار زیادی داشته است؛ اگر دیدمان را بازتر کنیم، خواهیم دید که فاصله زیادی با تحولات دنیا داریم.
وی با اشاره به تغییر رویکردی که 13 سال پیش در کتاب‌های ادبیات فارسی دوره ابتدایی ایجاد شد، خاطرنشان کرد: نسل اسبق آموزشی، خواندن مطالب و پرسش از همان مطالب بود؛ سپس دانش آموزان دعوت به فکر کردن شدند؛ در نسل جدید به اساتید آموخته شده که علوم موجود نزد دانش آموزان را کشف کنند؛ عکسی را در برابر آنان می‌گذارند و برداشتشان را می‌پرسند و در نهایت تمامی برداشت‌ها مورد قبول می‌دانند و یا این‌که دستور زبان را سخن گفتن دانش آموزان خارج می‌کنند.
لزوم تغییر رویکرد در تدریس
مدیر مدرسه علمیه رشد افزود: در حوزه‌های علمیه نیز باید نگاهمان را عوض کرده، برای کتاب‌ها راهنمای شاگرد قرا دهیم و استاد تنها کتاب را محوری برای فعالیت‌های علمی طلاب قرار دهد.
وی یادآور شد: طلاب در نظام آموزشی کنونی، استادی را شایسته می‌دانند که بیشترین فعالیت علم آموزی را در کلاس داشته باشد درحالی که باید اساتید به سویی سوق یابند که کمترین فعالیت علمی را داشته و استخراج علوم را به شاگردان خود واگذار کنند.
آموزش باید پژوهش محور باشد
حجت‌الاسلام شفیعی بیان کرد: آموزش باید پژوهش محور باشد و هر طلبه سالانه حداقل یک مقاله پژوهشی ارائه دهد؛ بنابراین باید اساتیدی را انتخاب کرد که با این رویکرد آشنا باشند و طوری کتاب را بچیند که خروجی‌اش کشف تمام علم ادبیات عرب از سوی طلاب طی یک سال آموزشی باشد.
وی با اشاره به تجربه‌ای که در شیوه تدریس پژوهش محور عقاید سال اول حوزه علمیه داشته است، گفت: چنانچه این رویکرد را انتخاب کنیم، حتی بدون تغییر کتاب‌ها هم می‌توان با آموزش دادن اساتید، میزان بهره برداری علمی از طلاب را افزایش داد.
مدیر مدرسه علمیه رشد تأکید کرد: اگر بخواهیم آموزش ما، پژوهش محور شود، باید رویکردمان در خصوص کتاب‌ها نیز عوض شود تا شاید و تحولات جدیدی پیش آید همان‌گونه که این تحول در کتاب دین و زندگی دوره دبیرستان ایجاد شد و تا زمان دوره اصلاحات ادامه داشت.
تدوین متون درسی از سوی اساتید متخصص صورت گیرد
حجت‌الاسلام رامشک، مدیر مدرسه آیت‌الله مجتهدی هم در این نشست گفت: همواره جلساتی برای تدوین متون درسی بوده است اما از آن‌جایی که اساتید متخصص در این جلسات حضور نداشته‌اند، هیچ‌گاه متون تغییر مناسبی پیدا نکرده است.
وی یادآور شد: کسی که می‌خواهد جمع بندی دروس را انجام دهد و متون درسی جدید را تدوین و تأیید کند، باید استاد متخصصی در علوم مربوطه باشد در حالی که برخی از کتاب‌های درسی موجود، در حقیقت کتاب مراجعی هستند.
مدیر مدرسه آیت‌الله مجتهدی عنوان کرد: امروز در حال پیاده کردن روش تدریسی در حوزه‌های علمیه هستیم که کشورهای غربی از آن نتیجه نگرفته‌اند؛ باید در خصوص متون درسی و شیوه پذیرش، تجدید نظر جدی شود.
وی تصریح کرد: طلاب در نظام آموزشی کنونی، در طول سال، چندین درس علمی مشکل را مطالعه کرده و آموزش می‌بینند و همین کیفیت علمی حوزه را پایین آورده است. از همین رو، طلبه‌ای که ادبیات را ضعیف بیاموزد، دروس سال‌های بعدی را نیز نمی‌تواند با کیفیت بیاموزد.
حجت‌الاسلام رامشک با بیان این‌که مدیران مدارس علمیه باید قطب علمی مدرسه باشند، خاطرنشان کرد: کتاب‌های علمی را باید از کتاب‌های درسی تفکیک کرد و کسانی در رأس این تفیک متون باشند که متخصص علوم مربوطه باشند.
وی ابراز کرد: تدریس دروس را نباید با محوریت گذراندن ترم پش برد؛ آموزش حوزه باید کتاب محور باشد تا دروس طلاب به راحتی رها نشود.
مدیر مدرسه آیت‌الله مجتهدی با بیان این‌که مسؤولان حوزه باید با مدیران مدارس علمیه هماهنگ باشند تا طلاب دچار سردرگمی نشوند، افزود: اهل‌بیت معصومین(ع) مجری فهم قرآن کریم هستند که تا کنون اسلام دچار ضعف نشده است اما در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه گاهی قوانین صحیح و مجریان ضعیف و گاهی قوانین ضعیف و مجریان قوی هستند./997/ز502/ی