چند خبر کوتاه از دولت در مباحث سیاسی و روز

نظر به اهمیت توسعه علم و فناوری در توسعه اقتصادی کشور و با توجه به نقش مهم معاونت علمی و فناوری برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و تحقق اقتصاد مقاومتی این معاونت چه اقداماتی در این زمینه داشته است؟

مهم‌ترین رویکرد اجرایی و عملیاتی دولت یازدهم، اجرایی‎سازی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است.این روند با شکل جدی‌تر و با اهتمام بیش‌تری در دولت دوازدهم نیز پیگیری و دنبال خواهد شد. در همین مسیر، رویکرد اصلی معاونت علمی و فناوری در خصوص همکاری های بین المللی، ایجاد بستر مناسب برای فعالیت بازیگران نظام نوآوری، و به ویژه شرکت های نوآور است. معاونت سعی می‌کند شرایط، امکانات و زیرساخت مناسب برای نقش آفرینی شرکت های دانش‌بنیان ایرانی را در بستر اقتصاد کنونی کشور ممکن کند.

همچنین حمایت از طرح‌های تجاری‌سازی فناوری با هدف رفع نیازهای راهبردی کشور، از طریق اعطای تسهیلات به طرح‌های تجاری‌سازی شرکت‌ها و برنامه‌ريزي، شناسايي، تصويب، اجرا و پایش طرح‌هاي کلان ملي فناوري و نوآوري محصول محور، بر مبناي فناوري‌هاي راهبردي و اولويت‌دار کشور که با مشاركت بخش خصوصي و نهادهاي دولتی ذي‌ربط انجام می‌شود. در این رویکرد، طرح‌های فناورانه با قابلیت تجاری‌سازی را شناسایی و ارزیابی و از برخی طرح‌های منتخب در استان‌ها و دانشگاه‌های مختلف در قالب ارائه تسهیلات مالی و ایجاد هماهنگی میان سازمان‌ها و نهادهای دولتی و شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت می‌شود.

* کار جوان‌های خلاق و نوآور و شرکت‌های آن‌ها را تا چه میزان و چگونه حمایت کرده‌اید؟

می‌دانید که تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است ایجاد ظرفیت‌های نوآوری، جایگاهی محوری در پویایی و رشد کشورهای موفق در مسیر توسعه داشته است. از سوی دیگر، توانمندی پایین بنگاه‌ها و شرکتهای نوپا در مدیریت کسب‌وکار و خلق فناوری و نوآوری در ایران و لزوم توسعه و پرورش نوعی زیست بوم نوآوری و فن‌آفرینی از طریق سرمایه‌های فکری و دانشی موجب شده است تا حمایت از شکل‌گیری و توسعه مراکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری به عنوان برنامه‌ای فراگیر در عرصه ملی توسط معاونت علمی و فناوری مدنظر قرار گیرد.

بر این اساس، معاونت از سال ۹۳ تاکنون، پشتیبانی از مراکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون در مجموع با رقمی قریب به ۷۳۰ میلیارد ریال از را‌ه‌اندازی، توسعه و بالندگی ۴۳ مرکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری در عرصه ملی حمایت به عمل آورده است. در قالب این برنامه، تاکنون (مرداد ۱۳۹۶) از مراکز نوآوری و شتاب‌دهی در ۲۶ دانشگاه، ۹ پارک علم و فناوری، ۶ مرکز پژوهشی و دو بنگاه بخش خصوصی حمایت مادی در قالب اعطای کمک‌های بلاعوض و تسهیلات قرض‌الحسنه حمایت به عمل آمده است. در واقع معاونت با هدف ارتقای کسب‌و‌کار شرکت‌های دانش‌بنیان و تشویق دانشجویان به راه‌اندازی کسب‌و‌کار مبتنی بر فناوری، معاونت علمی ‌و‌ فناوری اقدام به حمایت از راه‌اندازی مراکز نوآوری و خدمات فناوری در دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در سراسر کشور و حمایت از زیرساخت‌های فناوری و نوآوری کرده است.

* همکاری‌های دیگر دستگاه‌ها و وزارتخانه چگونه بوده و معاونت چه حرکتی را در این راستا صورت داده است؟

مسلماً قرار نیست معاونت علمی و فناوری این کار را به تنهایی انجام دهد و به حمایت و همکاری همه دستگاه‌ها نیاز دارد. معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري به عنوان يک نهاد فرابخشي در بدنه اجرايي دولت، ماموريت اساسي خود را تلاش براي تحقق «اقتصاد مقاومتي و دانش‌بنيان» تعريف کرده است و در این راستا نگاه ویژه و متوازنی به ابعاد مهم در توسعه مولفه های اثرگذار بر این اقتصاد دانش‌بنیان دارد. به عبارت دیگر، معاونت علمی ‌و‌ فناوری تلاش کرده تا با تدوین سیاست‌های جامع و جلب مشارکت ذی‌نفعان کلیدی در بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی، گام‌های موثری در راستای شکل‎گیری زیست‌بوم کارآفرینی و نوآوری در فضای اقتصادی- اجتماعی کشور بردارد.

 تصویب‌نامه هیأت وزیران برای ارایه برنامه‌ و روش‌های اجرای وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهاد کشاورزی، نیرو، ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنعت، معدن و تجارت، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، راه و شهرسازی، و علوم، تحقیقات و فناوری به منظور بازارسازی برای محصولات دانش‌بنیان تولید داخل به میزان یکصد هزار میلیارد ریال اعتبار تا پایان سال ۱۳۹۶ و تدوین و تصویب «نظام‌نامه پیوست فناوری قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی» در قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در جهت تعامل فعال حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و بخش‌های اصلی اقتصاد کشور و توسعه توانمندی فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان و داخلی دو اقدام مهم در راستای بازارسازی محصولات دانش بنیان است.

در حال حاضر، بیش از ۳ هزار شرکت دانش بنیان تاییدشده در کشور داریم که میزان فروش آنها بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال گذشته بوده است. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی در سال گذشته از صفر شروع کرده و امسال چندین میلیون دلار قیمت گذاری شده کم نیست و این‌ها گام های بزرگی است که برداشته شده است.

برخی از شرکت‌هایی که در حوزه‌هایی چون نانو و زیست‌فناوری اقدام به طراحی خط تولید محصولات خود کرده‌اند، از آنجایی که دانش فنی در اختیار این شرکت‌ها است می‌توانند هر نوع تغییری را در آن ایجاد کنند.

* اما ورود این محصولات به بازارهای بین‌المللی همان‌طور که شما نیز بارها تأکید داشته‌اید، برای ورود شرکت‌ها به بازارهای بین‌المللی چه تمهیداتی صورت داده‌اید؟

این موضوع کاملا درستی است و به عنوان یکی از ضرورت‌ها به شمار می‌رود. باید در نظر داشت که صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و فناور پیچیده‌تر از صادرات مواد خام است، چراکه صادرات نیاز به تاییدیه‌ها و استانداردهای بین المللی دارد و اخذ این گواهینامه‌ها در شرایط پیش از برجام تقریبا غیر ممکن بود. ثبت هر دارو نیازمند انجام فرآیند کارآزمایی‌های بالینی (Clinical Trial) است. این داروها در مدت ۳ سال مورد کارآزمایی‌های بالینی برای اخذ تاییدیه‌های روسیه را قرار گرفتند و خوشبختانه برای نخستین بار دو داروی ایرانی در اروپا در حال ثبت است؛ ضمن آنکه در روسیه ۵ نوع دارو به ثبت رسیده ارائه کرده‌ایم، داروهای زیست‌فناوری صادر شده به روسیه توانسته‌اند ۱۰۰ درصد بازار این کشور را در اختیار بگیرند و جایگزین نمونه های آمریکایی این دارو در روسیه شده اند، داروی درمان MS از جمله داروهای صادر شده به کشور روسیه است برای داروی ضد سرطان نیز تاییدیه  های آن اخذ و صادرات آن شروع شده است . همچنین صادرات داروی ایرانی به کشورهای عراق و ترکیه، بر اساس همین فرآیند آغاز شد.

کارآزمایی های بالینی موضوعی نیست که شرکت های داخلی با آن آشنا باشند ولی امروزه شرکت تخصصی برای اجرای کارآزمایی های بالینی در کشور ایجاد شده است. اینها جزو اقدامات جدیدی برای وارد شدن فناوری به اقتصاد کشور است.

فرآیند صادرات کالا‌ها و همچنین آموزش و مشاوره شرکت‌ها در حوزه صادرات از جمله نیازهای اساسی شرکت‌های دانش‌بنیان است که معاونت علمی، کریدور توسعه صادرات و تبادل فناوری را با توجه به همین ضرورت و با هدف توسعه بازار صادراتی محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۳ راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار داده است. خدمات تسهیل کننده در این مجموعه سعی بر آن است تا با شناسایی و ارزیابی شرکت‌های خدماتی فعال در این حوزه، خدماتی با کیفیت و اثربخش در جهت توسعه توان صادراتی شرکت‌ها ارایه شود. در همین راستا،

 معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به منظور ایجاد و خلق ثروت برای جامعه از طریق صادرات محصولات با فناوری بالا، اقدام به حمایت از خدمات این کریدور می‌کند و این امکان را فراهم نموده است تا صادرات شرکت‌ها از طریق اینگونه خدمات تسریع شود.

چه حمایت هایی از شرکت های دانش بنیان و نخبگان شده است؟ چه میزان از طرح ها و ایده ها به تجاری سازی رسیده است؟

در زمینه حمایت‌های مالی، با فعال‌سازی خطوط اعتباری تسهیلات مالی از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی در قالب اعطای وام قرض‌الحسنه، سرمایه در گردش، لیزینگ، تسهیلات تولید صنعتی، ‌ صدور ضمانت‌نامه، اعطای تسهیلات به‎منظور فرآیندهای قبل از تولید صنعتی و حمایت از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات تجاری‌سازی و حمایت از صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی در مجموع  اعتباری در حدود ۱۱،۰۰۰ میلیارد ریال برای قریب به ۲۰۰۰ شرکت و صندوق مصوب شده است. علاوه بر اجرایی سازی‌ موارد حمایت برگرفته از قانون، ارزیابی و شناسایی شرکت‌های دانش‌بنیان فرصت مناسبی را برای ارایه حمایت‌های متنوع از این شرکت‌ها فراهم آورده است که توسط معاونت علمی و فناوری و دبیرخانه کارگروه و در برخی موارد، با همکاری سایر دستگاه‌ها در حال اجرا است و در مجموع ۱۱۰ عنوان حمایت را شامل می‌شود. این برنامه‌ها از طریق توانمندسازی شرکت‌ها، توسعه بازار محصولات دانش‌بنیان، ارایه خدمات تخصصی و ... می‌تواند زمینه دست‌یابی به اهداف اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی را محقق سازد.

برخورداری از معافیت‎های مالیاتی برای ۲۱۷۵ و ۲۶۵۰ شرکت دانش‌بنیان به ترتیب در سال مالی ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، ‌ استفاده از معافیت‎های حقوق گمرکی، عوارض و سود بازرگانی برای حدود ۲۷۰ شرکت، پذیرش ۱۰ شرکت از طریق بازار بورس و فرابورس، تصویب و اجرای ضوابط استقرار واحدهاي صنایع پیشرفته و شرکت‌های دانش‌بنیان در محدوده شهرهای بزرگ، توانمندسازی و مشارکت بخش خصوصی در جریان فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‎بنیان و ایجاد بازار برای بالغ بر ۵۰ شرکت ارایه‌دهنده خدمات تجاری‌سازی، تدوین و اجرایی‎سازی آیین‎نامه تسهیلات نظام وظیفه تخصصی برای افراد فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان، برگزاری بیش از ۶۰۰۰ نفر ساعت دوره‌های آموزشی کاربردی و نشست‌های تخصصی، بهره‌مندی شرکت‌های دانش‌بنیان از خدمات شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی و ...از جمله این موارد است.

* یکی از نیازهای اساسی شرکت‌های دانش‌بنیان  زیرساخت‌های تجهیزاتی و امکاناتی است که معاونت علمی نیز گام‌هایی برای کمک به این عرصه برداشت مانند شبکه آزمایشگاهی. این شبکه با چه هدفی ایجاد شد؟

تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی از لازمه‌های پژوهش کارآمد است و تولید و ارائه خدمت شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور بدون این زیرساخت‌ا ممکن نیست، اما این که این تجهیزات، چگونه، کجا و با چه کیفیتی در اختیارمان قرار بگیرند، همواره دغدغه پژوهشگران و محققان بوده است. بعضا می‌دیدیم که تعداد قابل توجهی از یک دستگاه آزمایشگاهی در یک استان وجود دارد، اما باز هم پژوهشگرانی در همان استان از نبود این تجهیزات گلایه می‌کنند. بنابراین تدبیری صورت گرفت تا با شبکه‌سازی و اطلاع‌رسانی، تجهیزات و زیرساخت‌های آزمایشگاهی موجود در سراسر نقاط ایران در اختیار تمامی پژوهشگران، محققان، اساتید، دانشجویان و شرکت‌ها قرار بگیرد.

شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری، در حقیقت با ایجاد بستری گسترده  از تجهیزات و خدمات هم‌افزایی توانمندی‌های آزمایشگاهی کشور در حوزه‌های فناوری‌های راهبردی را دنبال می‌کند.

در حال حاضر بیش از ۲۲۱ عضو قطعی، ۸۳ عضو آزمایشی، ۱۰۸ آزمایشگاه به صورت غیر عضو و مجموعا بیش از ۴۱۲ عضو مجموعه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی را شکل می‌دهند. گرد هم آمدن این تعداد مرکز آزمایشگاهی موجب شده است تا بیش از ۱۰۰هزار خدمت آزمایشگاهی از میان بیش از ۸هزار تجهیز آزمایشگاهی به مشتریان ارائه شود.

این شبکه، با ایجاد باشگاهی از گروه‌های گوناگون مخاطبان را گرد هم آورده است. باشگاه مشتریان شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی که در حال حاضر بیش از ۱۰هزار عضو دارد، خدمات متنوعی از جمله تخفیف‌های استفاده از خدمات و برگزاری دوره‌های تخصصی را ارائه می‌کند. در حال حاضر، علاوه بر اعضای عمومی که می‌توانند به عضویت این باشگاه در بیایند، شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان، منتخبین پسادکتری خارج از کشور، اعضای هیئت علمی، برگزیدگان بنیاد ملی نخبگان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها از دیگر گروه‌های عضو باشگاه مشتریان هستند.

*در خصوص مراکز نوآوری بین ‌المللی چه تجربه‌هایی صورت گرفته است؟

هنوز ابتدای راه هستیم اما تعدادي از آزمايشگاه‌ها و مراكز رشد در دانشگاه‌ها با همكاري آنان راه‌اندازي و محصولات جديد با پتنت امريكا و اروپا ثبت شده است كه ادامه اين روند منجر به ارتقا سطح كيفي مراكز علمي و فناوري داخلي و افزايش سطح ارتباطات بين‌المللي اين مراكز را با دانشگاه‌ها و موسسات علمي محل فعاليت متخصصان ايراني در خارج از كشور خواهد شد.

پایتخت کشور تهران نیز به سوی تبدیل شدن به قطب نوآوری گام بر می‌دارد. به زودی پایتخت کشور با ظرفیتی بزرگ برای شرکت‌ها دانش‌بنیان و محصولات این شرکت‌ها تبدیل می‌شود. باید از این ظرفیت عظیم که عموماً در حوزه کارهای دانش‌بنیان خدماتی نهفته است بیش‌ترین استفاده را ببریم. بنابراین طرح بزرگ «شهر دانش‌بنیان»  اجرایی و تهران به شهر بزرگ فناوری تبدیل خواهد شد.

ما به دنبال این هستیم که با تاسیس شبکه نوآوری تهران، کل شهر تهران را تبدیل به یک پارک علم و فناوری کنیم. هر کسی که ایده ای دارد و قادر به تجاری سازی است، باید امکانات لازم را در دسترس خود داشته باشد. شبکه نوآوری، شبکه فعالان نوآوری حوزه صنایع فرهنگی و خلاق ایران است. در این شبکه با ارائه چارچوب پویای «جورچین نوآوری» به ارائه راهکارهایی برای توسعه کسب و کار نوآور پرداخته می‌شود.

* برای حمایت از پژوهش‌های اساتید برتر دانشگاهی چه اقداماتی صورت داده‌اید؟

معاونت علمی و فناروی با هدف تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری و دست‌یابی به مرجعیت علمی جهانی، در کنار تمامی برنامه‌های حمایتی خود، برنامه حمایت از پژوهشگران برتر کشور را آغاز و فدراسیون سرآمدان علمی ایران را در سال ۱۳۹۴ راه‌اندازی کرده است. این فدراسیون با حمایت از سرآمدان علمی کشور سعی دارد آن‌ها را در این مسیر سخت دست‌یابی به جایگاه معتبر بین‌المللی و ارتقای کیفیت علمی کشور یاری کند.

فدراسیون سالانه ۱۰۰ محقق برتر کشور را به‌عنوان سرآمد علمی بر اساس دستاوردهای پژوهشی شامل انتشار مقاله در مجلات برتر علمی، شاخص H، ارائه سخنرانی در مجامع بین‌المللی شناسایی می‌کند و در قالب ۲ گروه الف و ب حمایت می‌کند.

* در خصوص اختراعات مخترعان چطور؟ آیا حمایتی صورت گرفته است؟

بله. در خصوص پتنت‌های بین‌المللی، با توجه به هزینه بالای ثبت پتنت‌ها در سطح بین‌المللی، معاونت علمی و فناوری هزینه ثبت این پتنت‌ها حمایت می‌کند. ثبت پتنت فرآیندی زمان‌بر نیز هست و از زمان تایید یک درخواست و ثبت موقت تا زمان منتشر شدن حداقل یک سال طول می‌کشد. در سال ۲۰۰۹ بالغ بر ۳۵ پتنت، در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۴۷، تعداد ۵۶ پتنت در سال ۲۰۱۱ ، سال ۲۰۱۲ حدود ۵۷ پتنت ، سال ۲۰۱۳ تعداد ۳۵ پتنت، سال ۲۰۱۴ تعداد ۴۴ پتنت، بالغ بر ۵۸ پتنت در سال ۲۰۱۵، در سال ۲۰۱۶ ۹۴ و تا ماه گذشته سال میلادی جاری ۶۵ پتنت ثبت شده است. با توجه به روند روبه رشد پتنت‌ها انتظار داریم پتنت‌های منتشر شده‌ ایران در ادارات ثبت اختراع اروپا و امریکا بالغ بر ۱۳۰ پتنت باشد. با توجه به زمان و فرآیند ثبت، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۹۶ نزدیک به ۱۳۰ پتنت به صورت دائمی و ۷۰ پتنت به صورت فایل ثبت شود

در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال گذشته شاهد   ۵۳% افزایش در تعداد خدمات درخواستی و ۲۴۱% افزایش در ارائه خدمات بودیم و از میان ۱۸۶۳ خدمت، بالغ بر ۹۵۰ شرکت مورد حمایت قرار گرفتند.

سرعت پیشرفت علم و فناوری در کشور در مقایسه با کشورهای توسعه یافته چقدر است؟ چه تغییراتی در سال های اخیر داشته است؟

تا سال ۲۰۱۷ شاخص جهانی نوآوری، رتبه ایران از نظر شاخص‌های مختلف علم، فناوری و نوآوری طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۴ بهبود یافته و با ۴۵ پله بهبود نسبت به سال ۲۰۱۴ به جایگاه ۷۵ جهان در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

از سوی دیگر اقداماتی که در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان در دولت یازدهم انجام شد، منجر به تسهیل‌گری بازگشت قریب به ۱۰۰۰ نخبه و شروع به کار ۷۱۰ نفر از محققان و متخصصان ایرانی دانشگاه‌های برتر دنیا (اكثريت از كشورهاي امريكا، كانادا و كشورهاي اروپايي) در ۲۸ ماه گذشته در قالب‌ مدل‌هاي مختلف همكاري (پسادكتري، نظام وظيفه تخصصي، جذب هيات علمي، شركت‌هاي دانش‌بنيان و اساتيد مدعو) شده و پیش‏بینی می‏شود با توجه به موفقیت نسبی این طرح و کسب اعتبار لازم در میان متخصصان ایرانی خارج از کشور و مراکز علمی و فناوری برجسته داخلی این روند افزایش يابد.

جوانان ما هم در حوزه کسب و کار و هم در حوزه علم و فناوری اتفاقات خوبی رقم زده‌اند که به عنوان نمونه می توان به رشد کیفی مقالات اشاره کرد که این رشد در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۷ درصد بوده است و بالاترین میزان رشد تولید مقالات را در دنیا داریم.

نقشه راه این معاونت برای رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه چگونه است؟

معاونت علمی ‌و‌ فناوری ریاست جمهوری به عنوان دستگاهی فراسازمانی، سیاست‎گذاری، تسهيل‌گری، حمايت‌ و هماهنگی برای توسعه فناوری‎های راهبردی بر اساس اولويت‌های برنامه‌های توسعه‌ای، نقشه جامع علمی کشور و سیاست‌های ابلاغی مقاوم معظم رهبری را  با در نظر گرفتن نیازها و مسائل فناورانه کشور در نظر گرفته است.

 شکل دادن به ستادهای توسعه فناوری در همین راستا بوده و تاکنون ۱۶ ستاد تشکیل شده است. حاصل تلاش این ستادها در دوسال اخیر، تعریف بالغ بر ۹۰۰ طرح توسعه فناوری و نوآوری در مرز دانش با اعتباری بیش از ۲۵۰۰ میلیارد ریال در حوزه‎های مرتبط با اولویت‎های نقشه جامع علمی کشور است که عمدتاً طرح‌های توسعه فناوری، زیرساختی و پژوهشی به صورت کمک بلاعوض و طرح‌های تجای‌سازی با استفاده از مدل تسهیلات مورد حمایت قرار گرفته‌اند. در همین راستا سطح همکاری ها را با دیگر دستگاه‌های اجرایی گسترش داده‌ایم به گونه ای که با وزارتخانه های مختلف برای پیگیری اقتصاد دانش بنیان در راستای برنامه‌های توسعه‌ای همکاری و تعامل داریم.

حلقه مفقوده برای توسعه علم و فناوری در کشور چیست و چگونه می توان با سرعت بیشتری مسیر توسعه کشور را از این طریق پیمود؟

مهم‌ترین لازمه‌ی تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و به پشتوانه‌ آن توسعه علم و فناوری در کشور، مسأله فرهنگی است. اقتصاد دانش‌بنیان به همراه خود فرهنگ جدیدی می‌آورد که می‌تواند وضعیت بازار و کسب و کار را تحول ببخشد و توسعه علمی و فناوری را نیز به همراه داشته باشد. نمونه‌ی این فرهنگ جدید را در کسب و کارهای نوپا و فناور می‌توان مشاهده کرد. این کسب و کارها، فرهنگ جدیدی با خود آورده اند که منجر به شکل‌گیری یک محیط فرهنگی جدید می‌شود. این محیط جدید فرهنگی نه تنها در حوزه حمل و نقل شهری بلکه در گردشگری، صنایع دستی، طراحی لباس، علوم انسانی و تولید بازی های کامپیوتری و انیمیشن تحول‌آفرین خواهد بود.

باید زمینه‌سازی‌های لازم برای ظهور و شکوفایی این کسب و کارها، در تمامی بخش‌های جامعه، از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما گرفته، تا صنایع و بازار ایجاد شود. اگر بتوانیم این فرهنگ سازی را در کشور صورت دهیم که برای رسیدن به این اقتصاد باید همه همکاری کنند و ارزش نیروی انسانی را دریابیم، در مدت کوتاهی شاهد تحولات جدی در این زمینه خواهیم بود؛ چراکه استارتاپ ها علاوه بر آنکه اشتغال ایجاد می کنند، افراد جامعه را آگاه می‌کنند که فردی که نه خانواده پولداری دارد و نه خود وی صاحب سرمایه هنگفتی است می تواند با ارائه ایده های نوآورانه در جامعه زمینه ساز تحولات عظیم شود. معاونت علمی و فناوری با عنایت به ضرورت توسعه و ترویج گفتمان اقتصاد دانش‌بنیان از یک سو، و با هدف ترسیم سیمای واقعی اقتصاد دانش‌بنیان و مفاهیم مرتبط با آن از سوی دیگر، در مردادماه ۱۳۹۴ اقدام به راه اندازی «ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان» نمود که هدف  اصلی آنگفتمان سازی علم و فناوری در جامعه و کمک به توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری است. در طی این مدت، برگزاری جشنواره بزرگ ایران‌ساخت با هدف جریان‌سازی در فرآیند تولید محصولات ساخت داخل، برگزاری هم‌اندیشی فعالان اقتصاد دانش‌بنیان با هدف بهبود تعامل دولت با شرکت‌های دانش‌بنیان و رونق بخشیدن به فعالیت‌های فناورانه، حمایت از تولید و پخش برنامه‌های متنوع تلویزیونی با موضوع «اقتصاد دانش‌بنیان»، برگزاری تورهای ترویجی و دوره‌های آموزشی، حمایت از برگزاری رویدادهای ترویجی مرتبط با اقتصاد دانش‌بنیان، برگزاری رویدادهای آموزشی دانش‌آموزی و دانشجویی، ایجاد و حمایت از کمپین‌های حمایت از ساخت و تولید داخلی، حمایت از تولید محتوای آموزشی و ترویجی در بستر فضای مجازی و انتشار نشریات با موضوع علم و فناوری و حمایت و همکاری با کسب‌کارهای نوپا نیز صورت گرفت.

معاونت علمی و فناوری با چه چالش هایی رو به رو بوده است؟

اقتصاد ما نیازمند تحولی ساختاری و تغییر رویکرد از یک اقتصاد نفت‌محور به سوی مفاهیمی چون اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی، تولید ثروت از علم و کارآفرینی است. طبیعی است تغییر اقتصادی که عادت کرده است با پول نفت همه نیازمندی‌های خود را از خارج تامین کند، با مقاومت‌های جدی موانعی را بر سر راه ایجاد کند. معاونت علمی و فناوری نیز در در این راه چالش‌های متعددی در گام‌های نخست روبرو بود اما خوشبختانه اقتصاد کشور ما اکنون به دنبال مفاهیم جدیدی چون بازاربابی بین المللی، گرفتن استانداردها و رقابت با رقبا است.

همان‌طور که عرض کردم، مهم‌ترین مشکل ما فرهنگی است. مادامی‌که ساختار اقتصادی به توانمندی و خلاقیت نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده متکی نیست، لاجرم مسیر خام‌فروشی ادامه دارد.  البته کشورهای دیگری نیز وجود دارد که با چنین چالش‌هایی  مواجه هستند که اکنون زمان پایان دادن به خام‌فروشی و آغاز ایجاد زیست‌بوم کارآفرینی با به‌کارگیری نخبگان و استعدادهای برتر فرارسیده است.

باید تمام کشور در مسیر حفظ نخبگان، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و تحقق زیست‌بوم کارآفرینی در این مسیر همراهی‌های لازم را صورت دهد و به مرور این اتفاق در حال تحقق است؛ زیرا چالش‌هایی مانند مشکلات جدی در دانشگاه‌ها برای کارآفرینی و یا عدم همراهی برخی از دستگاه‌ها، به مرور و با درک این ضرورت، کم‌تر و همراهی‌ها افزایش یافته است.

آخرین وضعیت صندوق های جسورانه و برنامه های معاونت علمی و فناوری برای حمایت بیشتر از این شرکت‌ها چیست؟

دیگر اتفاقات خوب در راستای حمایت کشور از کسب و کارهای نوآورانه سرمایه‌گذاری‌های جسورانه یا به اصطلاح Venture capitalها هستند. تاریخ ایران ما با این نوع سرمایه گذاری بیگانه نبوده است، اما طی سال‌های اخیر و با ظهور پدیده نفت، آن را به دست فراموشی سپردیم. شیوه تجارت چندهزارساله کشور ما سرمایه گذاری خطر پذیر وجود داشته، بازاری‌های ما و فعالان اقتصادی به همین شیوه کسب و کارهای جوان را حمایت و هدایت می‌کردند، ولی در ۱۰۰ سال اخیر آن را کنار گذاشتیم و حالا باید به این سمت حرکت کنیم که حداقل ۴۰ درصد از سرمایه گذاری شرکت‌ها از طریق این نوع سرمایه گذاری تامین شود.

اخیرا نیز اقدامات جدی در راستای ورود این سرمایه‌گذاران به بورس  صورت گرفته است. بورس داریم و فرابورس رویکرد اقتصاد دانش بنیان را دنبال میکنند. فرابورس در حال تبدیل شدن به بورس اختصاصی حوزه دانش بنیان است که با ورود صندوق‌های جسورانه به این عرص محقق می‌شود.

در حال حاضر تابلوی مستقل شرکت های دانش بنیان و بورس ایده و اختراعات در فرابورس ایجاد شده و از این راه سرمایه های بخش خصوصی به حوزه دانش بنیان وارد شده است. مهم‌ترین اتفاق در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است که سرمایه گذارانی‌که در حوزه هایی چون پتروشیمی و فولاد وسیمان سرمایه گذاری می کردند اکنون به سمت سرمایه‌گذاری خطرپذیر استارتاپ ها حرکت کردند چون متوجه شدند که این حوزه، عرصه ای با سود زیاد است.

سرمایه گذاری جسورانه یک روش تأمین مالی نوین و ویژه شرکت‌هایی است که در دوران مخاطره از چرخه عمر خود به سر میبرند. این روش در سراسر جهان به عنوان یکی از کارآمدترین روش‌های تأمین مالی برای طرح‌ها و شرکت های نوآور شناخته شده است. بر این اساس، الگوی بومی سرمایه گذاری جسورانه به همت معاونت علمی و فناوری طراحی و پس از ارزیابی صاحبنظران و اعمال اصلاحات مقتضی، در نهایت به تصویب رسید. در این الگو که مهم‌ترین هدف آن تسهیل شرایط سرمایه گذاری جسورانه در کشور است، یک نهاد حمایتی دولتی و یک نهاد سرمایه گذاری قدرتمند برای پیوند بین مجری و دولت در نظر گرفته شده است. در این الگو، نهاد سرمایه گذار نقش مهمی دارد و تاکنون پنج صندوق سرمایه گذاری مخاطره پذیر در فرابورس پذیره نویسی شده است. معاونت علمی قصد دارد در صورت اجرای آزمایشی موفق این الگو و شناسایی ضعف‌های آن، با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی برای توسعه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در شرکت‌های دانش بنیان به صورت گسترده‌تر عمل کند.

شناسايي و تمركز بر بخش‌هاي پيشران از مهمترين اقدامات براي توسعه كشور است

كتر اسحاق جهانگيري صبح امروز (دوشنبه) در مراسم توديع و معارفه وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات با تبريك هفته دولت و گرامي داشتن ياد شهيدان رجايي و باهنر اظهار اميدواري كرد بتوانيم قدردان و ادامه دهنده راه همه شهدا باشيم.
معاون اول رييس جمهور همچنين با اشاره به حضور خانواده شهيد مدافع حرم محسن حججي در اين مراسم، تصريح كرد: شهيد حججي عزيز از شهداي گرانقدري است كه در دوران ويژه اي به شهادت رسيد و نحوه شهادت او و اقتدار و صلابتي كه در چنگال تروريست ها و دشمنان از خود نشان داد همه ما را به ياد روزهاي سخت عاشوراي حسيني انداخت كه چگونه يك انسان با باوري كه به دنياي ديگر دارد مي تواند مستحكم در اين مسير قرار گيرد و با وجود آنكه شهيد حججي آگاه بود كه تروريست ها با او چه خواهند كرد، ذره اي ترس و نگراني در چهره او مشاهده نشد و اقتدار و صلابت را از ايران و ايراني در مقابل چشم جهانيان به نمايش گذاشت.
وي با يادآوري سال هاي مسئوليت خود در استان اصفهان بعنوان استاندار، خاطر نشان كرد: شهيد حججي اهل نجف آباد اصفهان بود و با شناختي كه از مردم اين منطقه دارم، همگي عمدتاً اهل ايثار و ايثارگري هستند و نجف آباد اصفهان شهداي فراواني را تاكنون تقديم اسلام و انقلاب كرده است.
دكتر جهانگيري در ادامه با بيان اينكه در دولت يازدهم كارهاي بزرگي در بخش هاي مختلف اقتصادي، اجرايي، سياسي،‌ فرهنگي و سياست خارجي انجام شد، افزود: وقتي شرايط زمان آغاز به كار دولت يازدهم را با شرايط امروز مقايسه مي كنيم، اگر بخواهيم منصفانه قضاوت كنيم، كارهاي عظيمي در بخش هاي مختلف از جمله در حوزه فناوري اطلاعات صورت گرفته است.
معاون اول رييس جمهور ادامه داد: امروز مي توان گفت كه اگر مسيري كه در بخش فناوري اطلاعات در كشور گشوده شده با همين سرعت ادامه پيدا كند، مسير توسعه كشور با سرعت بيشتري ادامه خواهد يافت.
وي با تاكيد بر اينكه حتماً در مقطع فعلي يكي از مهمترين اولويت هاي كشور موضوع اقتصاد است و مقام معظم رهبري نيز در ديدار اخير هيات دولت با ايشان بر اين موضوع مجدداً تاكيد كردند، گفت: در بخش اقتصاد مهمترين تمركز ما بايد بر اقتصاد مقاومتي باشد چرا كه اقتصاد مقاومتي مجموعه سياست هايي است كه تقريباً همه اركان نظام، نخبگان و اقتصاد دانان نسبت به آن اجماع دارند و معتقدند با استفاده از اين سياست ها مي توان از چالش هاي پيش رو عبور كرد.
دكتر جهانگيري با تاكيد بر اهميت فراوان بخش فناوري اطلاعات و توجه اقتصاد مقاومتي به اين حوزه، اظهار داشت: فناوري اطلاعات و ارتباطات در تحقق پنج رويكرد اصلي اقتصاد مقاومتي نقش مهمي دارد و توجه ويژه اي به آن معطوف شده است. 
وي افزود: بخش فناوري اطلاعات و ارتباطات و بخش هاي مرتبط با آن چه در حوزه سخت افزاري و چه در حوزه نرم افزاري از جمله بخش هايي است كه به معناي واقعي مصداق درون زايي و استفاده از ظرفيت هاي داخلي كشور است چرا كه اين بخش بيش از هر چيز اتكاي آن به مغز جوانان كشور است. 
معاون اول رييس جمهور همچنين با اشاره به برون گرايي بعنوان ديگر رويكرد اقتصاد مقاومتي، گفت: برون گرايي به معناي ارتباط و تعامل با همه دنيا است كه خصلت اصلي فناوري اطلاعات و ارتباطات و اساس آن بر مبناي ارتباط با دنياست و بايد تلاش كنيم به نقطه اي برسيم كه شاهد صادرات توليدات سخت افزاري و نرم افزاري به كشورهاي هدف باشيم.
دكتر جهانگيري دانش بنياني را از ديگر رويكردهاي اقتصاد مقاومتي برشمرد و خاطر نشان كرد: در سخنان مقام معظم رهبري، رييس جمهور، علما و نخبگان كشور همواره تاكيد مي شود كه تكيه بر منابع طبيعي در قرن بيست و يكم پاسخگوي نيازهاي جوامع بشري نيست و اقتصادي مي تواند در اين عصر پاسخگو باشد كه متكي بر دانش و تفكر انسان باشد و بخش فناوري اطلاعات يكي از مهمترين حوزه ها در تحقق اقتصاد دانش بنيان است.
معاون اول رييس جمهور اضافه كرد: عدالت محوري نيز از رويكردهاي پنج گانه اقتصاد مقاومتي است و موضوع عدالت موضوع مهمي است كه از ابتداي انقلاب جزو مهمترين آرمان هاي امام خميني (ره) و انقلاب اسلامي بوده است و خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته در دولت يازدهم، گام هاي موثري در مسير عدالت محوري برداشته شده و همانطور كه پايتخت كشور از زيرساخت هاي اينترنتي و فناوري اطلاعات برخوردار است، بسياري از روستاها و شهرهاي كشور در دورافتاده ترين نقاط نيز از اين امكانات برخوردار هستند كه البته تا رسيدن به نقطه مطلوب هنوز فاصله داريم و اين مسير بايد با جديت دنبال شود.
وي با اشاره به شكل گيري شركت هاي خصوصي فعال در حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات، توسعه اين شركت ها را از مصاديق رويكرد مردمي بودن اقتصاد مقاومتي دانست و گفت: با افزايش فعاليت و شكل گيري اين گونه شركت ها، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مي تواند خود را از تصدي گري امور كنار بكشد و صرفاً بعنوان دستگاهي سياست گذار و برنامه ريز، بر امور اين شركت ها نظارت داشته باشد.
دكتر جهانگيري با اشاره به سخنان برخي گروه ها كه معتقدند به دليل وجود برخي تهديدات در فناوري اطلاعات بايد از توسعه اين بخش جلوگيري شود، افزود: جفاست كه وقتي توسعه فناوري اطلاعات مي تواند كانون اصلي توسعه كشور باشد، به خاطر برخي تهديدها و آسيب ها در اين زمينه تعلل كنيم. آيا مگر در بخش هاي ديگر نظير رشته هاي صنعتي و حتي رشته هاي صنعتي سنتي تهديد وجود ندارد. مهم اين است كه از فرصت فناوري اطلاعات و ارتباطات در جهت توسعه كشور استفاده مطلوب كنيم.
معاون اول رييس جمهور در ادامه سخنان خود برخي برنامه ها و اولويت هاي دولت در حوزه فناوري اطلاعات را برشمرد و گفت: يكي از برنامه هاي دولت استقرار دولت الكترونيك بوده است و هدف از اين اقدام اين است كه مردم دسترسي آسان و لحظه اي به انواع خدمات داشته باشند و از اين طريق ارائه خدمات هم ارزان تر و هم با كيفيت بهتري انجام خواهد شد.
وي شفاف سازي و سلامت اقتصاد را از ديگر اهداف استقرار دولت الكترونيك برشمرد و با تاكيد بر اينكه فساد بايد از كشور ريشه كن شود، گفت: فساد بايد از نظام اقتصادي و اداري ايران برچيده شود اما متاسفانه امروز فساد در برخي سطوح كه تصور آن را نمي كرديم رسوخ كرده و اطلاعات مربوط به اين تخلفات در اختيار ما است كه در زمان لازم بازگو خواهيم كرد.
دكتر جهانگيري اضافه كرد: دولت الكترونيك شرايطي را مهيا مي كند كه خدمات با سالم ترين روش در اختيار مردم قرار گيرد و باعث از بين رفتن فساد در نظام اداري مي شود و هدف اصلي نظام و مسئولين كشور نيز اين است كه رضايت را در چهره مردم مشاهده كنيم. 
معاون اول رييس جمهور از وزير جديد ارتباطات و فناوري اطلاعات خواست داشبردي ايجاد كند تا رييس جمهور و مسئولين ارشد دولت بتوانند بصورت لحظه اي از ميزان پيشرفت دولت الكترونيك مطلع باشند تا زمينه هماهنگي ساير دستگاه ها با اين وزارتخانه را فراهم نمايند. 
وي با تاكيد بر اهميت بهبود فضاي كسب و كار و اينكه اين موضوع از اولويت هاي اصلي دولت به شمار مي آيد، گفت: وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مي تواند نقش مهمي در ايجاد زيرساخت هاي لازم براي حضور بخش خصوصي و بهبود محيط كسب و كار ايفا كند. 
دكتر جهانگيري شبكه ملي اطلاعات را از مطالبات جدي كشور عنوان و خاطر نشان كرد: خوشبختانه كارهاي زيادي در اين بخش انجام شده و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات بايد براي ادامه اين مسير نواقص و موانع موجود را برطرف سازد.
معاون اول رييس جمهور افزود: شركت هاي كسب و كار نوين و استارتاپ ها نيز بايد فعاليت خود را به شكل قانونمند و در چارچوب قوانين كشور انجام دهند تا دستگاه هاي ديگر نتوانند براي اين شركت ها كه عمدتاً متشكل از نيروهاي جوان هستند مانع ايجاد كنند و لازم است در اين زمينه وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، معاونت علمي و فناوري رييس جمهور، معاون حقوقي رييس جمهور شرايطي را مهيا سازند كه اين شركت ها از چارچوب قانونمند براي فعاليت برخوردار شوند. 
وي در بخش پاياني سخنان خود با قدرداني از تلاش ها و زحمات دكتر واعظي وزير سابق ارتباطات و فناوري اطلاعات، گفت: آقاي جهرمي وزير جديد اين وزارتخانه مسئوليت مهمي بر دوش دارد و خوشبختانه ايشان از توانمندي، هوش و ابتكار عمل خوبي برخوردار است و براساس شناختي كه از او دارم اطمينان مي دهم كساني كه درباره ايشان ابهاماتي داشتند روزي از ايشان حلاليت طلب خواهند كرد.
در اين مراسم معاون اول رييس جمهور در حضور خانواده شهيد مدافع حرم محسن حججي از تمبر يادبود اين شهيد رونمايي كرد و در لوح يادبود اين تمبر نوشت: « خدا رحمت كند شهيد حججي عزيز را كه با صلابت و اقتدار نام ايران و ايراني را در جهان سرافراز كرد»‌ 
در اين مراسم همچنين با حضور دكتر جهانگيري از خدمات وزير سابق قدرداني و حكم رييس جمهور براي وزير جديد توسط معاون اول رييس جمهور به وي اعطا شد.
وزراي سابق و جديد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات هم هر كدام در سخناني ديدگاه ها و نظرات خود را مطرح كردند و وزير سابق گزارشي از اقدامات صورت گرفته و وزير جديد گزارشي از برنامه هاي خود ارائه كرد./۱۳۲۳/۳۰۲/ب2