عدالت حاکم بر همه ارزش های اجتماعی است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، نشست رونمایی از کتاب «فهم جوهره اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله) در عرصه عدالت» صبح روز دوشنبه اول آبان در دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد. در این نشست که به همت هسته عدالت پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) برگزار گردید عادل پیغامی، حجت الاسلام احمد واعظی و محمدصادق تراب زاده جهرمی به سخنرانی پرداختند.

در ابتدای نشست عادل پیغامی گفت: وقت گذاشتن برای شناخت شخصیت های برجسته همچون ولی امر مسلمین برای ما مانند رزق است و باید شاکر بود. پرداختن به موضوع عدالت مانند سایر موضوعات نیست. مسأله عدالت و حق مهم ترین مسأله در علوم انسانی اسلامی است. اگر آن را محور اصلی موضوعات مان قرار ندهیم راه به سمت علوم انسانی اسلامی نخواهیم داشت.

معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) افزود: به عنوان مثال دکتر عیوضلو بحث عدالت و کارایی را مطرح کرد که این نکته در بحث اقتصاد کلاسیک خیلی مهم است. یا آقای زری باف که در حوزه عدالت نظریه دارند. همچنین کتاب آقای خان دوزی نیز بسیار مفید است که در حال ترجمه به ۳ زبان دنیا است و در حال مطرح شدن در شرق اروپاست. فعالیت های پژوهشکده ابن سینا و یا کاری که آقای شریعت انجام داده اند نیز در این زمینه مفید است.

وی در ادامه گفت: شناخت جوهره اندیشه های ولی امر مسلمین کار بسیار عظیمی است و باید پشت آن خلوص باشد. توصیه من به همه پژوهشگران این است که عدالت پژوهی را پایه همه کارهای خود قرار دهند. ای کاش در همه موضوعات درسی بحث عدالت مربوط به آن مطرح شود و وارد دروس شود.

پیغامی در انتها گفت: نکند که ارتجاع و حرکت قهقرایی در این زمینه داشته باشیم. برخی مخالف عدالت پژوهی هستند و معتقدند باید برای اقامه عدالت حرکت کرد و عمل کرد. این انحراف است. تا از لحاظ نظری و فکری عدالت را دقیقاً نشناسیم نمی توانیم آن را محقق کنیم. سربازان ولایت باید مطالعه داشته باشند و اندیشه های ولی فقیه شان را دقیقاً بشناسند. ما نباید مانند اشعریون در بحث اصالت عدالت یا امامت یا ... متوقف باشیم. شیعه سال هاست که این مباحث را به وحدت رسانده است.

در ادامه محمدصادق تراب زاده جهرمی - از نویسندگان کتاب - گفت: هنوز نتوانسته ایم چهارچوب اندیشه ای و جبهه ای واحد در این زمینه تشکیل بدهیم و ما با این کتاب سعی در حرکت برای این هدف داشته ایم. فضای عمومی جامعه ما با آن چیزی که عدالت از منظر اسلام است خیلی فاصله دارد. تا نظریه اسلامی نداشته باشیم هر چه انجام می دهیم سعی و خطاست. به تعبیر مقام معظم رهبری در عرصه پیشرفت های گوناگون علمی با سعی و خطا در این عرصه ها بخواهیم پیش برویم حتی اگر خطاهایمان کوچک باشد نتایج زیان باری خواهد داشت.

تراب زاده جهرمی در ادامه افزود: روش سهل الوصول در نظریه پردازی اسلامی رجوع به آراء و نظران شخصیت ها و متفکران اسلامی است. متفکرین معاصر ما ورودهای خوبی به موضوع عدالت داشته اند و در این حوزه هم پژوهشی داشته ایم که در آینده منتشر خواهیم کرد. اما در ابتدا به بررسی اندیشه های رهبری در این زمینه پرداختیم.

وی گفت: شروع این پژوهش با پایان نامه آقای سید علیرضا سجادیه بود که در خدمت دکتر پیغامی آن را انجام داده بودند و سپس با یک اُنس و مطالعه مستمر در این موضوع کارمان را ادامه دادیم. مقام معظم رهبری از بحث هستی شناسی شروع می کنند و سپس تا این جا می رسند که عدالت اجتماعی چه ضرورتی دارد و ملزومات آن چیست و اقامه این ارزش نیاز به عدالت پژوهشی دارد و این عدالت پژوهشی نیز ملزوماتی دارد. عدالت از دیدگاه ایشان یعنی محیط سالم و مساعد معیشت برای رشد و استکمال انسان به سمت توحید مبتنی بر طبیعت شاکله و فطرت انسان.

تراب زاده جهرمی عنوان کرد: عدالت یک ارزش همیشگی است و حاکم بر همه ارزش های اجتماعی است. مقام معظم رهبری می گویند هر جا دیدید یک ارزشی کنار ارزش عدالت قرار گرفت این حربه ایست برای به زاویه راندن عدالت. همچنین در بحث عدالت ۳ گانه عدالت، عقلانیت و معنویت را داریم که اگر هر کدام بدون دیگری باشد به ضد خود تبدیل خواهد شد. عدالت بدون معنویت پوچ و بی معنی است و چیزی جز ظواهر بی معنی از آن نخواهد ماند. یکی دیگر از دغدغه های ما بررسی اندیشه های ایشان به همراه سیره عملی ایشان بوده است. همچنین دغدغه دیگر ما محقق کردن این اندیشه هاست و نه تنها تبیین اندیشه ها.

در ادامه حجت الاسلام احمد واعظی گفت:  در بحث عدالت هم مشکلات عملی داریم و هم مشکلات نظری. در بخش عملی در ۴۰ سال گذشته کنشگران متنوعی داشته ایم. ما وارث جامعه ای هستیم که از گذشته دچار بی عدالتی بوده و در این ۴۰ سال هم کنشگران متعددی برای اقامه عدالت داریم. از کنشگران رسمی گرفته تا کنشگران اجتماعی و بخش های خصوصی در تمامی عرصه ها مانند فرهنگ، اقتصاد، آموزش و ... .

رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم افزود: این کنشگران چه کنشگران رسمی و چه اجتماعی تحت یک نقشه واحدی کنش نمی کنند. ما دولت های متعدد و مجالس متعددی داشته ایم که همه نیز شعار عدالت داشته اند. اما در بهترین حالت بر اساس شبه علم عمل می کنند یعنی تشخیص ها و سلایق شخصی و گروهی خودشان اساس است. این واقعیت ماست که گاهی حتی کار را خراب تر کرده است.

وی افزود: در حرکت آرام، هر لغزش پیامد محدودی دارد. اما در حرکت جهشی، اگر محاسبات اشتباه باشد نتیجه سقوط خواهد بود. هر تحول بزرگی برخواسته از یک فکر بزرگ و در مرحله بعد اقناع آن فکر است. همان طور که گفته شد عدالت با معنویت پیوندی مانند خون در رگ دارند و بدون همدیگر نمی توانند باشند.

حجت الاسلام واعظی سپس گفت: عدالت پژوهشی ابعادی گسترده تر از ابعاد صرفاً فقهی دارد و حوزه های بسیار متنوعی را در بر می گیرد. از ابتدا فقه ما به عدالت خیلی نپرداخته است و به عقیده من دلیل این امر آن است که چون مسأله حکومت و ولایت وجود نداشته است. مسأله ای که محقق کننده عدالت است. فقه ما به فقه فردی و فقه استنباطی تبدیل شد. یعنی فقیه به دنبال استنباط احکام مکلفین بوده است اما پیاده کردن عدالت دغدغه فقها نبوده است. در یک جمله یعنی فقه مان را با نگاه حکومتی ندیده ایم.

واعظی افزود: یک نکته آن است که اگر مسأله عدالت با مسایل دیگر تزاحم پیدا کرد چه باید کرد؟ مثلاً با مسایلی چون حفظ نظام، کارآمدی، امنیت و ... . نکته دیگر این است که آیا عدالت در رأس فضایل دیگر است یا در عرض برخی فضایل است؟ برخی گفته اند لا ضَرَر و لا ضِرار حکمی سلطانی است. یعنی حاکم باید جلوی برخی ضرر رساندن ها را بگیرد.

حجت الاسلام احمد واعظی در ادامه گفت: عدالت را کسانی می توانند محقق کنند که خود افرادی صالح باشند. عدالت امری تکنیکال نیست که مهم نباشد مجری آن چه کسی است. شرط لازم استقرار عدالت آن است که مدیران و صاحبان مناسب اجتماعی که در واقع مجری عدالت هستند افراد صالحی باشند. یک رابطه تولیدی میان عادل بودن صاحبان مناسب با استقرار عدالت وجود ندارد. این که مدیران افراد صالحی باشند شرط لازم است اما شرط کافی نیست. چون تفاوت است میان حکومت صالحان و عادلان با حکمرانی عادلانه. درست است که شرط لازم است اما تضمین کننده نیست.

وی افزود: زمانی که در بحث عدالت مطالعه می کردم که منجر شد به کتاب «نقد و بررسی نظریه های عدالت» مثلاً دیدم دیوید هیوم بیشتر از ۶ صفحه راجع به عدالت صحبت نکرده اما ببینید چقدر مقاله درباره نگاه هیوم به عدالت نوشته شده است. ما نباید هر چیز را از صفر شروع کنیم. بلکه باید ابتدا ببینیم دیگران چه کارهایی انجام داده اند و در واقع به مرزهای دانش موجود برسیم. سپس تلاش کنیم ببینیم ما چه کار می توانیم انجام دهیم تا یک گام بیشتر برداریم.

احمد واعظی افزود: مزیت انتخاب فردی همچون مقام معظم رهبری برای بحث عدالت این است که با یک نظریه پرداز صرف مواجه نیستیم. بلکه با فردی مواجه هستیم که در اجرا و مدیریت راهبردی دستی هم دارد و زیر و بم مشکلات و مسایل موجود را می داند و با این داشته ها است که نظریه پردازی می کند. تأکید رهبری بر ۳ گانه عدالت، معنویت و عقلانیت است. در این میان عقلانیت بسیار مهم است. عقلانیت یعنی به اسم عدالت شتاب زده عمل نکردن. عقلانیت باب حرکت و مدیریت مبتنی بر دانش و معرفت را باز می کند. حتی دانش هنجاری در این زمینه کافی نیست. دانش هنجاری یعنی صورت وضعیت مطلوب را ترسیم کردن. بلکه باید چگونگی رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب را نیز تبیین کرد.

وی در انتها اظهار داشت: امروز از متفکران حَی بهره مندیم و نشان دادن پژوهش هایمان به آنان می تواند بسیار مفید باشد. نکته آخر این که کار شما نباید فقط بررسی و تبیین اندیشه های متفکران باشد. بلکه برای پژوهش در این عرصه باید به سمت مسأله محوری حرکت کنید./۱۳۲۵//۱۰۳/خ