فضای مجازی؛ فضایی پر از فرصت و تهدید

علی زکریایی، بازیگر، صداپیشه، طنزپرداز و فعال فضای مجازی در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با اشاره به حقیقی شدن فضای مجازی در عصر حاضر گفت: فضای مجازی که البته از هر زمان دیگری حقیقی‌تر شده، صرفاً یک بستر فوق‌العاده سریع، برای رسیدن یک‌سری از محتوا برای رسیدن به دست مردم است؛ یعنی اگر از این زاویه نگاه کنیم، فضای مجازی فرصتی برای رساندن سریع و مستقیم اخبار، اطلاعات و محتوا‌های مختلف به دست مصرف کننده است.

وی افزود: مصرف کننده نهایی در این فضا کسی است که تلفن همراه دارد و تلفن همراه تقریباً در دسترس همه است؛ یعنی فاصله تولید محتوا تا رسیدن به دست مخاطب، به کسری از ثانیه تبدیل شده. در گذشته حتی در بستر فضای مجازی و شکل گیری شبکه‌های اجتماعی به این صورت، مصرف کننده محتوای مورد نظر را جست‌وجو می‌کرد و حالا بر اساس تنظیم سئو به محتوا می‌رسید یا نمی‌رسید؛ اما الان در بستر شبکه‌های اجتماعی، اخبار و اطلاعات زودتر به دست مردم می‌رسد.

زکریایی سرعت بالای انتقال اطلاعات در فضای مجازی را یکی از مزیت‌های آن برشمرد و اظهار داشت: در ابتدا اگر بخواهیم از خوبی‌ها بگوییم، سرعت بالای انتقال اطلاعات یک مزیت است؛ یعنی اگر کسی بخواهد در کسری از ثانیه چیزی را مخابره کند، این امکان به‌راحتی فراهم می‌شود و این یک مزیت به حساب می‌آید.

وی ادامه داد: از طرف دیگر اکثر کسانی که تلفن همراه دارند و در این شبکه‌ها حضور دارند، به نوعی مخاطب هستند و این مانند روزنامه نیست که طرف بخرد و حال آیا آن آدم جزو مخاطبان آن مطلب باشد یا نباشد؛ یعنی جامعه آماری زیادی را هم شامل می‌شود و این نیز یک فرصت و اتفاقی است که قابل توجه است.

این فعال فرهنگی با اشاره به دو مزیت سرعت و گستردگی، آن را مفید در برنامه ریزی فرهنگی دانست و ابراز داشت: همین دو اتفاق؛ یعنی سرعت و گستردگی باعث می‌شود ما در برنامه ریزی‌های فرهنگی، مقداری دستمان باز باشد و از طرفی تعامل با مخاطب در این شبکه‌ها در بستر اینترنت وجود دارد. برای مثال اگر کسی از یک مطلب روزنامه یا کتاب خوشش نیاید، نامه می‌زد و آیا آن نامه به نویسنده کتاب می‌رسید یا نمی‌رسید؛ اما در اینجا با ادمین یا خود طرف مستقیماً و بدون واسطه ارتباط بگیرد و این یک مزیت دیگری است که سرعت رشد را افزایش می‌دهد، به این دلیل که شما می‌توانید در لحظه ارتباط بگیرید و نظرتان را منتقل کنید.

وی ادامه داد: این ارتباط و تعامل نگاه تولید کننده محتوا هم نگاه خوبی است که در لحظه می‌تواند ایرادات را در کمتر از چشم به هم زدنی در هنگامی که بازخورد مخاطب را ببیند می‌تواند تصمیم بگیرد که با همین فرمان ادامه بدهد یا خیر؟

زکریایی به بدی‌های فضای مجازی حاضر پرداخت و عنوان کرد: حال در این میان یک سری بدی‌هایی نیز قطعاً خواهد داشت؛ یعنی همان‌قدر که سرعت رسیدن پیام به دست مخاطب بالا است، باعث می‌شود که اخبار غیرصحیح، مطالب اشتباه، زهر‌آلود، دروغ و امثال این دست مطالب، بدون نظارت منتشر و پخش شود.

وی افزود: البته یک سری مشترکاتی با رسانه‌های قبلی دارند و مانند اینکه ما نمی‌توانستیم تفکیک کنیم که چه کسی روزنامه بخرد یا چه کسی روزنامه نخرد، ولی قابل حصر بود؛ اما شما در فضای مجازی نمی‌توانید تعیین کنید که این مطلبی که من منتشر می‌کنم به دست آن کس یا رنج سنی یا از نظر جنسیتی که باید برسد می‌رسد یا خیر؟

بازیگر فیلم سینمایی منطقه پرواز ممنوع به تلاش دشمن در نابودی ریشه‌های فرهنگی اشاره کرد و اظهار کرد: همین باعث می‌شود دشمنی که کمر به از بین بردن ریشه‌های فرهنگی و مذهبی و اعتقادی بسته است از این فرصت نهایت استفاده را داشته باشد؛ یعنی بیاید دقیقا به‌خاطر همین گستردگی و عدم نظارت دقیق، اخبار نادرست، غلط، شبهات، مطالب پر از دروغ، تخریب، تهمت و ... را با یک رنگ و لعاب زیبا به مخاطب بدهد.

وی ادامه داد: پس یکی از بدی‌ها نظارت محتوایی است که انسان نمی‌تواند حدس بزند کدام خبر درست است و کدام خبر درست نیست و این نیازمند سواد رسانه‌ای است و این سواد رسانه‌ای اگر نباشد، این آسیب خیلی جدی خواهد بود و ما در اتفاقات متعدد ضربه‌ها خورده‌ایم؛ چون معمولاً می‌گویند شبهه در یک لحظه، عکس یا کلمه اتفاق می‌افتد، ولی درست شدن آن گاهی ماه‌ها و سال‌ها طول می‌کشد. راه‌حل در اینجا نیز به طور مشخص آموختن صحیح سواد رسانه‌ای و تقویت مبانی اعتقادی است.

زکرایی عدم طبقه بندی مخاطبان در فضای مجازی را اشکال مهم دیگری دانست و توضیح داد: یکی از بدی‌های دیگر این است که در روزنامه نهایتاً شما می‌توانید بگویید که این مجله برای نوجوانان است و در فضای مجازی هم شاید شما بزنید مثبت ۱۳، حال چه ضمانتی است که زیر این سن، این محتوا را مشاهده نکند؟ هیچ ضمانتی وجود ندارد برای اینکه محدودیت‌هایی که ما برای مخاطب تعیین می‌کنیم، واقعاً صورت بگیرد که البته راه‌حل این مسأله نظارتی بزرگ‌تر است.

وی افزود: نهاد نظارتی که می‌تواند هم پدر و مادر باشد و هم دولت باشد؛ یعنی نهادی نظارتی باید از ابتدا این مخاطبان را با راهکار‌هایی تفکیک کند و محتوا را به تناسب سن به دست مخاطب برساند.

این فعال فرهنگی و فضای مجازی وجود مفاسد سازماندهی شده در فضای مجازی را اشکال دیگری دانست و بیان کرد: بدی دیگر این است که روزنامه، مجله، کتاب و ... که در گذشته برای نشر مفاهیم انتخاب می‌شدند، آن‌ها این بدی را نداشتند؛ برای مثال وقتی در قدیم شما می‌رفتید کتاب یا روزنامه می‌خریدید دو نخ سیگار می‌دیدید و تحریک می‌شدید تا بخرید، ولی الآن یک خبر یا یک مسأله، امکان این را دارد که با تبلیغات و حواشی که به دنبال دارد، آمیخته شود با چیز‌هایی که انسان را در ورطه گناه بندازد.

وی ادامه داد: الآن در بدترین حالت این است که انسان را به گناه بندازد، نسبت به مسائل دینی بی‌غیرت کند، تصاویر مستهجن جلوی چشم او بیاورد، تبلیغات نامربوط را به او نشان بدهد و این کار‌ها را راحت انجام می‌دهند و این کار‌ها تعمدی است.

زکرایی با اشاره به اتلاف وقت در این فضا هشدار داد: مسأله مهم‌تر دیگری نیز اتلاف وقت است؛ یعنی خیلی وقت‌ها اگر حال نداشتید یک کتاب را کنار می‌گذارید، ولی شما می‌آیید یک خبر می‌خوانید، ولی متوجه می‌شوید که دو سه ساعت است در اینترنت به‌خاطر کراس‌لینک‌ها وقت شما تلف می‌شود.

وی در پایان به وجود اکیپ‌های تخصصی در ایجاد حواشی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: در این تلف شدن وقت نیز یک بحث تخصصی در بحث سواد رسانه وجود دارد که دشمن یک سری اکیپ‌هایی برای فعالان جنگ نرم دارد که عمداً یک سری مسائل را در کامنت‌ها و دایرکت‌ها مطرح می‌کنند تا تمامی انرژی و وقت افراد را به حاشیه ببرند. بعد آن فعال فرهنگی متوجه می‌شود که چند روز است درگیر حاشیه‌ای بی‌خود بوده.