آفتاب برجام بر لب بام

به گزارش خبرگزاری رسا، روضه‌خوانی‌های دولت بایدن برای برجام حتی قبل از روی کارآمدن دولت ابراهیم رئیسی شروع شده است. استدلال اول تیم بایدن که بلینکن تا همین چند روز قبل مطرح می‌کرد این بود که پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در دوره مکث مذاکرات، بازگشت به توافق هسته‌ای‌اش را به شکل و شمایل سال ۲۰۱۵ ناممکن کرده، ولی حالا نماینده امریکا در امور ایران می‌گوید «ممکن است دولت رئیسی شروط و تقاضا‌های جدیدی را از ایالات متحده درخواست کند.» نتیجه از نظر رئیس‌جمهور امریکا و تیمش یک چیز بیشتر نیست؛ «توافق باید تغییر کند»؛ همان چیزی که دو سال کامل ترامپ و تیم او بر آن اصرار می‌کردند.

لورا روزن، خبرنگار امریکایی به تازگی از قول یک دیپلمات ارشد امریکایی نقل کرده که دولت بایدن به جای تلاش برای تفسیر سیگنال‌هایی که از ایران دریافت می‌کند، تا بعد از مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی در هفته جاری منتظر خواهد ماند تا ببیند آیا ایران آماده بازگشت به اجرای کامل توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ هست یا نه. با این حال، دولت امریکا از همین حالا ریختن اشک ماتم بر تابوت برجام را شروع کرد، آن‌هم با استدلالی کاملاً در تضاد با استدلالی که لورا روزن آن را از قول دیپلمات امریکایی مطرح کرده است. رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران گفته که ممکن است دولت ابراهیم رئیسی با مطالباتی غیرواقع‌بینانه به دور هفتم مذاکرات وین بازگردد؛ همان مذاکراتی که از اوایل تیرماه متوقف شده است. در شرایطی که رابرت مالی نگفته مطالبات جدیدی که ممکن است دولت رئیسی مطرح کند، چه چیز‌هایی است، به نظر می‌رسد دولت امریکا، قبل از ورود دولت رئیسی به پاستور و شروع دور هفتم مذاکرات در وین، شکلی از «بازی اتهام» را با هدف تشدید فشار‌های روانی بر دولت جدید ایران شروع کرده است. «رابرت اینهورن» عضو ارشد طرح کنترل تسلیحات و عدم اشاعه در اندیشکده بروکینگز که پیش از این در دوره اوباما عضو تیم مذاکره‌کننده با ایران بوده، بر این باور است که احتمالاً مذاکرات وین پس از مراسم تحلیف «سیدابراهیم رئیسی» در پنجم آگوست (۱۴ مردادماه) از سرگرفته می‌شود، اما اختلافات چشمگیری در مذاکرات بین اعضا به وجود خواهد آمد. او می‌گوید: «ازسرگیری مذاکرات وجود خواهد داشت، اما به هیچ وجه مشخص نیست که بدون مشکل پیش رود. رئیسی و اکثر ایرانی‌ها به وضوح اعلام کرده‌اند که حتی اگر برجام احیا شود، علاقه‌ای به مذاکرات بعدی ندارند.» نیویورک‌تایمز هم در گزارشی که دیروز منتشر شد، با اشاره به دیدگاه‌های مقام‌های امریکایی نوشت که مقام‌های دولت بایدن با گذشت زمان و در آستانه تشکیل دولت جدید ایران در خصوص احیای برجام بسیار بدبین هستند و نگرانند که با روی کار آمدن دولت آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور منتخب ایران، جمهوری اسلامی شروط و تقاضا‌های جدیدی را از ایالات متحده درخواست کند. نیویورک تایمز نوشته که امید‌ها برای حصول توافق هسته‌ای رو به از بین رفتن است و وضعیت آژانس در تهران را با عبارت «بازرسان بین‌المللی عملاً کور شده‌اند و در سایت هسته‌ای نطنز، سانتریفیوژ‌ها با سرعت مافوق صوت در حال چرخش هستند و شروع به غنی‌سازی مقادیر کمی از سوخت هسته‌ای با درصد غنای نزدیک به بمب کرده‌اند» توصیف می‌کند.
تغییر رویکرد رئیسی؟!
هرچند ابراهیم رئیسی و تیم او مفصل درباره نحوه برخوردشان با مذاکرات وین صحبت نکرده‌اند، ولی دست‌کم در واشنگتن این نگاه فراگیر است که رویکرد کلی ایران در دولت جدید، دست‌کم با مذاکرات سه ماه فروردین تا تیرماه، یعنی پایان دور ششم و توقف مذاکرات در وین تفاوت چشمگیری نخواهد داشت. آسوشیتدپرس در این باره نوشته است: «هنوز هم اختیار اصلی در مورد توافق ایران با قدرت‌های جهانی متعلق به رهبر جمهوری اسلامی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای است که گمان می‌رود حمایت جدی از ابراهیم رئیسی داشته باشد»، موضوعی که چند ماه قبل در ماه مه، آنتونی بلینکن نیز آن را تأیید کرد: «به نظر من روشن است که رهبر ایران مقام تصمیم گیرنده در نظام ایران است.»
همزمان، ارزیابی‌ها در میان طرف‌های غربی این است که دولت رئیسی نیز همچنان بر مذاکرات هسته‌ای متمرکز خواهد بود. خبرگزاری فرانسه دیروز در گزارشی در این باره از قول «کلمنت ترم» محقق مؤسسه دانشگاه اروپا در ایتالیا نوشت: «اولویت اصلی رئیسی لغو تحریم‌های امریکا خواهد بود تا ایران بتواند تجارت با همسایگانش و کشور‌های غیرغربی همچون چین و روسیه را تقویت کند.»
تحت چنین شرایطی، به نظر می‌رسد چیزی که مقام‌های دولت بایدن درباره طرح درخواست‌های جدید از طرف دولت رئیسی مطرح کرده‌اند، به تغییر رویکرد مذاکراتی ایران برنمی‌گردد، بلکه تلاش برای عبور از نقاط اختلافی سه ماهه اخیر مذاکرات وین است که با تصویرسازی منفی از دولت ابراهیم رئیسی پیش از شروع مذاکرات در جریان است. نیویورک تایمز، دیروز نوشت که یک مطالبه اساسی ایران در مذاکرات تضمین این است که امریکا مجدداً از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد؛ موضوعی که نیویورک‌تایمز نوشت در سخنرانی چهار شنبه قبل آیت‌الله خامنه‌ای رهبر عالی ایران نیز مطرح شد. هرچند مقام‌های امریکایی می‌گویند که رئیس‌جمهور کنونی امریکا به لحاظ قانونی نمی‌تواند برای رئیس‌جمهور آتی چنین الزامی ایجاد کند. با این حال، چیزی که تیم بایدن را نگران کرده، ابراز همدردی فزاینده با ایران بعد از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای است. هرچند رابرت مالی گفته «رئیس‌جمهور بایدن هیچ قصدی برای این ندارد که ماه‌ها روی حصول توافقی وقت بگذارد و مذاکره کند که بخواهد بعداً از آن خارج شود»، ولی نیویورک تایمز دیروز نوشت: «یک بار این اتفاق روی داده و ایرانی‌ها حتی توانسته‌اند احساس همدلی متحدان اروپایی واشنگتن را نیز به دست آورند، به ویژه در میان کسانی که هراس دارند اگر بایدن دور بعدی انتخاب نشود یا فردی شبیه ترامپ روی کار بیاید دوباره ممکن است این توافق از بین برود.» یک دیپلمات ارشد اروپایی حاضر در مذاکرات وین می‌گوید: «اگر این اتفاق یک بار افتاده باشد، پس ممکن است دوباره هم روی دهد.»
مشکل تحریم‌ها
عباس عراقچی نفر اول تیم مذاکره‌کننده ایران گفته حالا همه طرف‌ها چشم‌انداز تقریباً روشنی از اختلافات دارند. به گفته عراقچی «یک سری مسائل باقی مانده که مذاکره درباره آن‌ها به اندازه کافی صورت گرفته و زمان تصمیم‌گیری کشور‌ها فرا رسیده است.» او از بیان جزئیات این اختلافات خودداری کرد، ولی حالا بعد از حدود ۵-۶ هفته بعد از توقف مذاکرات، چشم‌انداز روشنی از اختلافات دو طرف وجود دارد؛ اختلافاتی که دست‌کم تاکنون ارتباطی به دولت در حال ورود به پاستور ندارد. کاظم غریب‌آبادی در گفت‌وگویی که چند روز قبل سایت Khamenei. ir آن را منتشر کرد، گفته که امریکا و طرف‌های غربی اصرار دارند بندی در بیانیه وزرا در خصوص گفتگو‌های بیشتر در آینده برای سه موضوع درج شود؛ اول، اقدامات بیشتر در مورد تقویت مؤثر روابط اقتصادی و تجارت بین‌الملل ایران شامل تغییر در سیاست تحریمی امریکا. دوم، تضمین منافع عدم اشاعه‌ای برجام در درازمدت و سوم، گام‌هایی برای حمایت و تقویت امنیت منطقه‌ای در میان کشور‌های منطقه خلیج فارس شامل کاهش تنش و اقدامات اعتمادساز از طریق گفتگو در منطقه. او از هفت اختلاف کلیدی باقی مانده صحبت کرده از جمله اینکه امریکا حاضر به لغو دستور اجرایی تحریم تسلیحات متعارف نشده که کاملاً با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و برجام در تناقض آشکار است. همچنین امریکا حاضر به برداشتن تحریم‌ها علیه بیش از ۵۰۰ نفر از اشخاص حقیقی و حقوقی نشده که دولت ترامپ آن‌ها را اعمال کرده است. نماینده ایران در وین می‌گوید که امریکا حاضر به ارائه تضمین در مورد عدم تکرار رفتار‌های مشابه دولت قبل در قبال تفاهم هسته‌ای نیست و در طول مذاکرات وین حاضر به بحث درباره خسارات وارده به ایران در اثر خروج یکجانبه و غیرقانونی از تفاهم هسته‌ای نشده است. به گفته نماینده ایران امریکا همچنان حاضر نیست به عنوان طرفی که ابتدا از برجام خارج شده، ابتدا «تمامی تعهدات خود را انجام» بدهد. در حالی که غریب‌آبادی تأکید کرده که آنچه که برای ایران باید دستورکار اساسی و با اولویت باشد، رفع عملی تحریم‌هاست، دولت بایدن تحریم‌های اعمال شده ترامپ را غیر برجامی می‌داند و حاضر به رفع آن‌ها نیست، در حالی که ایران معتقد است لغو نشدن تحریم‌هایی مانند «یوترن دلار» و کاتسا، تغییر چندانی در شرایط تحریمی ایجاد نمی‌کند. دولت بایدن به این نتیجه رسیده که لغو این تحریم‌ها، تقریباً همه ابزار‌های مذاکراتی خود را از دست خواهد داد.
«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد ماه پیش گفت «متأسفانه هنوز شاهد بازنگری واقعی در تصمیم‌های دولت سابق امریکا نیستیم و طرف امریکایی عملاً دارد سیاست فشار حداکثری علیه ایران را ادامه می‌دهد.» وال‌استریت‌ژورنال پنج‌شنبه گذشته فاش کرد دولت بایدن به دنبال وضع تشدید محدودیت‌های صادرات نفت ایران و همچنین وضع تحریم‌هایی علیه پهپاد‌ها و موشک‌های هدایت‌شونده ایران است. به نوشته وال استریت ژورنال، دو مورد اخیر به گفته مقام‌های امریکایی حتی بیش از برنامه غنی‌سازی و برنامه‌های موشک بالستیکی خطرناک است و فوریت بیشتری دارد. در چنین حالتی، دولت بایدن تلاش می‌کند وارد مذاکره بر سر موضوعاتی شود که از نظر ایران، نه فقط ربطی به برجام ندارد، بلکه معنای آن عبور از برجام است. ظاهراً مقام‌های دولت بایدن به همین دلیل است که همین حالا، عبور از برجام را کلید زده‌اند. آن‌ها فعلاً این بحث را به طور ضمنی مطرح می‌کنند که ممکن است بازگشت به برجام به شکل سابق آن ممکن نباشد. به نوشته نیویورک‌تایمز، مشاوران بایدن نگرانی خود را از این مسئله پنهان نمی‌کنند که ممکن است ایرانی‌ها از شرایط و کار‌های فعلی آنقدر درس بگیرند که در آینده نزدیک، شاید پاییز سال جاری بازگشت به توافق اولیه غیرممکن باشد. رابرت مالی گفته است: «در آن صورت ما باید راه پیش رو را مجدداً ارزیابی کنیم، اما امیدوارم که به این نقطه نرسیم.»