تفاوت ها و مزیت های انتخابات در ایران نسبت به آمریکا

اشاره: دوره اول انتخابات ریاست جمهوری در ایران تا سیزدهمین دوره‌اش، همگی پر از نکات ناب و حوادثی هستند که هر کدام جای بررسی خاص خود را دارد. اگر پرداخت دقیق و عمیق به مقوله انتخابات ریاست جمهوری صورت بگیرد، محتواها و مطالب عمده‌ای را تولید خواهد کرد که منبع گرانبهایی برای دموکراسی راستین در جهان خواهد بود. تنها در کشور ایران است که دموکراسی به‌عنوان یک روش در مجموعه ارزش‌های دینی و ملی مورد توجه قرار دارد و به‌صورتی دقیق و موشکافانه دنبال می‌شود.

از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی نشست و وی به بررسی مقوله انتخابات در ایران همراه تحلیل سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری پرداخت.

رسا ـ سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه نتایجی داشتند؟

انتخابات ریاست جمهوری یکی از فرآیند‌های مهم در کشور‌های مختلف و نظامات حقوقی کشورهای مختلف است. جمهوری اسلامی ایران نیز پس از پیروزی انقلاب و تصویب قانون اساسی، بحث انتخابات و به‌خصوص انتخاب رئیس قوه مجریه و انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری را بر اساس اصول قانون اساسی تصویب کرد. وظیفه برگزاری انتخابات به وزارت کشور و شورای نگهبان سپرده شده است.

انتخابات به‌خصوص انتخابات ریاست قوه مجریه امری حقیقی و حقوقی که مورد پذیرش قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. بعد از انقلاب، انتخابات بسیاری برگزار شد که از جمله آن انتخابات ریاست جمهوری است. تحلیل فرآیند انتخابات و نامزد‌های انتخاباتی و همچنین برگزیدگان انتخابات‌های سیزده گانه در ریاست جمهوری بحث مفصلی دارد.

تمام این انتخابات با دولت‌های مختلف، فرآیند‌های مختلف، ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعف بر سر کار آمده‌اند. تمام دولت‌ها، گفتمان‌های مختلف و متفاوتی داشته‌اند؛ حتی در تناقض و تضاد یکدیگر بودند. سیزده دولت با گفتمان‌ها و شعار‌های مختلف در دوران شرایط زمانی و تحولاتی که در جامعه ایران پس از انقلاب اتفاق افتاده بود، به قدرت رسیدند.

دولت اول که دولت آقای بنی صدر بود، به‌نوعی نگرش خاصی در حکومت‌داری را دنبال می‌کرد. او نوعی سوسیال دموکراسی یا حتی لیبرال دموکراسی را دنبال می‌کرد. پس از او دولت آیت الله خامنه‌ای با مشارکت مهندس موسوی موسوم به دولت جنگ بود. دولت آقای خامنه‌ای فراز و نشیب‌های تحولات جنگ را سپری کرد. پس از آن نیز دولت آقای هاشمی با عنوان توسعه و سازندگی نوعی حاکمیت لیبرالیسم اقتصادی را دنبال می‌کرد. دولت آقای خاتمی نیز به نوعی تفکر و گفتمان لیبرالیسم سیاسی را داشت.

دولت آقای احمدی نژاد نیز به نام دولت عدالت، خدمت و مهرورزی بود که البته بعد به جریان انحرافی تبدیل شد. دولت آقای روحانی دولت آقای خاتمی و هاشمی، جمع میان لیبرالیسم اقتصادی و سیاسی بود. اکنون که دولت جناب آقای رئیسی به نام دولت مردم و دولت خدمت مشغول به فعالیت است. همه دولت‌های نظام جمهوری اسلامی گفتمان‌های مختلف، متفاوت و حتی متعارضی را در عرصه حاکمیت داشتند.

تمام این دولت‌ها از روال قانون و فرآیند قانونی رأی مردم انتخاب شدند. باید در تحلیل دولت‌ها توجه کرد که این دولت‌ها چه خوب و چه بد، انتخاب مردم بودند. البته با نقاط قوت و ضعفی که داشتند. اصل انتخاب و انتخابات در فرآیند سیاسی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شده است. رؤسای جمهور و تیم ریاست جمهوری و همکاران متعدد و متفاوتی که دارند در این سیزده انتخابات ریاست جمهوری با تفاوت دیدگاه‌هایی که داشتند به حکومت رسیدند که نظام این تفاوت دیدگاه‌ها را به رسمیت شناخته است.

رسا ـ تفاوت‌های اساسی انتخابات ایران و آمریکا از نظر شما چیست؟

تفکر جمهوری در هر دو نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا وجود دارد؛ اما تفاوت‌های بسیاری در این دو نظام وجود دارد. آمریکا از زمان پیدایش تا کنون، به ایالت متحده دوحزبی شهرت دارد؛ به تعبیری حزب دموکرات و حزب جمهوری خواه. به تعبیر خودشان حزب خران که دموکرات‌ها هستند و حزب فیل‌ها که جمهوری خواه‌ها هستند. هیچگاه جریان و یا فرد سومی نتوانست از چرخه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بیرون بیاید.

رئیس جمهور در آمریکا یا دموکرات یا جمهوری خواه است. عموماً رئیس جمهور در این انتخابات توسط احزاب و گروه‌های سیاسی که عموماً جمهوری خواه یا دموکرات هستند معرفی می‌شود. کارتل‌ها و تراست‌های اقتصادی، رسانه‌ها و جریان‌ها و لابی‌های صهیونیسم آن انتخابات را اداره می‌کنند. کسی ریاست جمهوری را در آمریکا مدیریت می‌کند که از زور و قدرت بیشتری برخوردار باشد. مدل انتخابات در جمهوری اسلامی ایران اینگونه نیست که رؤسای جمهور حتماً روسای جمهور حزبی باشند. امکان دارد که احزاب نیز در فرآیند انتخابات نقش داشته باشند؛ اما حاکمیت حکومت توسط احزاب اداره نمی‌شود.

قدرت و ثروت در رقابت‌های انتخاباتی کشور ما نقش اول را ندارد. انکار نمی‌کنیم که امکان دارد بخشی از قدرتمندان، ثروتمندان، احزاب و رسانه در فرآیند انتخابات ریاست جمهوری حضور داشته باشند؛ اما نقش اولیه و ثانویه را ندارند. انتخابات در ایران بر اساس رقابت مردم و رقابت احزاب و گروه‌های سیاسی در ساختار منافع ملی و مصالح آن شکل می‌پذیرد. حضور نهاد‌هایی مانند وزارت کشور، شورای نگهبان و ... در انتخابات جمهوری اسلامی ایران از رأی مردم پاسداری می‌کنند و با ثبت تخلفاتی که انجام می‌دهد، از رقم خوردن تقلب و تخلفات جلوگیری می‌کند.

رسا ـ آیا واقعا آن‌طور که برخی می‌گویند، انتخابات‌ها در ایران مهندسی شده است که افرادی خاص تنها شرکت کنند یا مردم سالاری دینی در آن رعایت می‌شود؟

جمله مهندسی انتخابات جمله غلطی است. مهندسی انتخابات در کدام نظام سیاسی وجود ندارد؟ محال است که در نظامات انتخاباتی، نوعی مهندسی انتخابات وجود نداشته باشد. در آمریکا نیز همین گونه است. رئیس جمهور یا نامزد آمریکا یا از فرآیند حزب دموکرات یا از فرآیند حزب جمهوری خواه انتخاب می‌شود. آن‌ها یک فرآیندی دارند که عملاً مهندسی انتخابات وجود دارد. البته این موضوع در انتخابات انگلستان، فرانسه و در تمام کشور‌های جهان به نوعی وجود دارد؛ بنابراین بدون مهندسی انتخابات در هیچ جای جهان ولو حکومت‌های دیکتاتوری، حکومت‌های نظامی، شورایی، خلیفه، امیر، حاکم، پادشاه و... بدون مهندسی انتخابات وجود ندارد.

مهندسی انتخابات به این معنا است که فرآیندی وجود دارد که افراد باید برای پست ریاست جمهوری صلاحیت داشته باشند. هزار نفر بقال، نقاش، قصاب و ... شرکت نکنند، این شکل از مهندسی انتخابات وجود دارد. قانون شرایط نامزدهای انتخاباتی را بیان می‌کند. این اجرای متن قانون، مهندسی انتخابات نیست. وزارت کشور اسامی را اعلام می‌کند و شورای نگهبان بر اساس وظیفه‌ای که قانون اساسی به او داده است، پیش بینی می‌کند که این افراد صلاحیت را دارند یا عدم احراز صلاحیت آن‌ها را تشخیص می‌دهد.

اگر وزارت کشور و شورای نگهبان به وظایف خود عمل نکنند، مورد نقد، ایراد و اشکال قرار بگیرند. در هر حال و در همین نظام سیاسی با همه سختگیری‌های شورای نگهبان و وزارت کشور، ضرورت احترام به رأی مردم و انتخاب مردم وجود دارد. نظام سیاسی جمهوری اسلامی در تمام این سال‌ها و در تمام این ۴۰ سال انتخاب مردم را محترم شمرد.

مردم در انتخاب آقای بنی صدر اشتباه کردند. مردم ممکن است در انتخاب یک رئیس جمهور، از رأی خود بازگردند و بگویند که ما پشیمان شدیم؛ اما رأی، برای مردم و اکثریت است. نظام سیاسی نشان داد که در حفاظت از رأی مردم اصرار دارد؛ چرا که کسانی در سال ۱۳۷۶ یا در سال ۱۳۸۸ به دنبال ابطال انتخابات بودند؛ اما نظام، امام و رهبری جامعه، فرآیند ساختار‌های حاکمیت و حکومت، از رأی مردم محافظت کردند و اجازه ابطال انتخابات را ندادند. طبیعتاً بر این اساس دیدگاه و گفتمان مهندسی انقلاب حرف غلطی است.

جریان اپوزیسیون و ضد انقلاب که توانایی حضور در انتخابات را ندارد و به دنبال نفوذ است پدیده مهندسی انتخابات را مطرح می‌کند. انتخابات بر اساس قانون و شرایط قانون و منافع ملی وجود دارد، در تمام این سال‌ها به صورت صحیح و سالم برگزار شده است.

رسا ـ ممنون از اینکه فرصتتان را در اختیار ما قرار دادید.