روایت یک روانشناس از تحول ده‌ها زن در هیأت‌های مذهبی

۷۰ درصد زندگی ما را رسانه‌ها در اختیار گرفته‌اند

فاطمه رضوی راد دکترای جامعه‌شناسی و مطالعات زنان، پژوهشگر برتر و عضو اندیشکده بیانیه گام دوم درباره نقش رسانه‌ها در زندگی گفت: این روزها بسیار می‌گوییم و می‌شنویم، هیأت محرم و عزاداری و این عبارات دائم از جلوی چشم ما عبور می‌کند ولی فقط عبارت است و اگر اندکی به عقب برگردیم و به آن نگاه کنیم، الان در فضایی زندگی می‌کنیم که ادعا می‌کنند ۷۰ درصد زندگی، تعاملات، جهت‌دهی‌ها، شکل‌دهی‌ها و هجمه‌های فکری مربوط به رسانه است و یکباره محرم می‌شود و این هشتک‌ها به بادی سپرده می‌شود.

وی محرم و صفر را در تغییر نقشه‌های منفی فضای مجازی مؤثر دانست و افزود: چرا آنقدر فضای مجازی و رسانه مهم است و همه درباره آن حرف می‌زنیم؟ چرا هیأت مهم است؟ اصلاً هیأت مهم است؟ در چند سال پیش هشتک نه به محرم شروع شد و اندیشمندان گفتند که محرم کمرنگ‌تر می‌شود و دیدیدم که بعد از کرونا مجالس عزاداری دوباره پرشکوه شروع به فعالیت کردند. رسانه میدان دشمن است، همه تلاش و توجه ما باید این باشد که رسانه شکل‌دهنده زندگی ما است.

هیأت‌ها جریان‌سازان آینده هستند

رضوی‌راد یکی از رسانه‌های مهم مسلمانان را منبر و هیأت‌های سیدالشهدا(ع) عنوان کرد و گفت: با توجه به همه هجمه‌هایی که علیه سخنران و مداحان وارد می‌شود، باز همه آحاد مردم به سخنان مداحان و منبری‌ها علاقه‌مند هستد. در برنامه از لاک جیغ تا خدا، از ۵۲ خانمی که دعوت شدند، ۴۲ نفر می‌گفتند با هیأت تغییر پیدا کردیم. هیأت‌ها با یک سخنرانی موج ایجاد می‌کند و تأثیرگذار بر جریانات آینده هستند.

وی به نقش زنان در هیأت‌ها اشاره کرد و گفت: زنان قبل از اسلام همواره در عرصه‌های عزاداری و فرهنگی بودند، مانند حضور زنان در سوگ سیاوش که برای او عزاداری می‌کنند، می‌بینیم در عصر عاشورا ولایت کاروان امام حسین(ع) به دست یک زن به اسم حضرت زینب(س) می‌رسد. اگر می‌خواهید ببینید زنان در هیأت چه نقشی دارند باید ببینیم زنان در اسلام چه نقشی داشتند.

حضرت زینب(س) پرچم دار کاروان امام حسین(ع)

رضوی راد افزود: تا قبل از واقعه عاشورا هیچ نقلی از حضرت زینب(س) جز در جریان فدکیه نیست و ایشان کاروان دار بزرگترین جریان تشیع در جهان می‌شوند. در همه جنبش‌ها و جریانات ادیان مختلف، هیچ رد پایی از زنان نیست. ایشان کاروان را حرکت می‌دهند و سخنوری و روشنگری می‌کنند، ایشان همان کسی هستند که کسی صدایش را نشنیده بود.

وی عاشورا و هیأت را زنانه دانست و گفت: شما به روایت عاشورا نگاه کنید تا ببینید چقدر زن‌ها در عاشورا نقش دارند. حضرت زینب(س) یک الگو شدند. از دوره آل‌بویه به بعد هم زنان شیعه محرم برایشان مهم بوده، حتی در دورانی که ما حضور مردان را نداشتیم، روضه‌های خانگی هم‌چنان برپا بود. در دوره صدام مردان را از عزاداری منع می‌کردند و همان موقع شاهد رشد هیأت‌های زنانه شدیم.

روایتی از عزاداری زنان در دوره قاجار

این عضو اندیشکده بیانیه گام دوم افزود: زنانی که در این مقطع بزرگ شدند، عجیب بوی حضرت زینب (س) را می‌دهند. در دوران قاجار زنان شب‌ها برای عزاداری به بیرون می‌آمدند و به سر و صورت خود می‌زدند و مویه می‌کردند.

رضوی در پایان به آسیب‌های جدید در هیئات زنان اشاره کرد و افزود: هیأت‌ها باید بوی زنانه بدهند و مدل عزاداری آقایان نباشد. باید حالتی که حضرت زینب(س) مویه می‌کردند باشد، اگر این طور نباشد ارزنی نمی‌ارزد‌. حضرت زینب(س) می‌توانست علم بردارد ولی این درست نیست، این مدل زنجیر زدن‌ها، طبل زدن‌ها و سینه زدن‌ها آسیب‌های هیأت‌های زنان است.

تحصیلاتی که داریم نشان دهنده هویت ما است

در بخش دوم این نشست مهدی دوایی روانشناس و متخصص تعلیم و تربیت، ابتدا با طرح یک سؤال با عنوان هویت چیست سخن خود را آغاز کرد و گفت: چه کاری انجام دهیم نوجوانان دختر و پسر، به هیأت علاقه‌مند شوند؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید بدانیم هویت چیست؟ یکی از تعاریف هویت هر آن چیزی است که تمیز فرد از دیگران می‌شود، مثلاً اسم ما، چون من جدا شدم از کسانی که هم اسم من نیستند اما مگر فقط من این اسم را دارم؟ خیر، پس نام خانوادگی ماهم هویت ما می‌شود، تاریخ تولد، محل تولد، پدر، مادر، همسر و فرزندان، دین و مذهب ما، زبان و جنسیت ما، همچین درسی که خواندیم هویت ما را تشکیل می‌دهد.

وی افزود: چقدر از اسمی که دارید خوشحال هستید؟ اگر آن چیزی که ما را از مابقی جدا می‌کند، از آن خوشحال باشیم اسم آن هویت موفق می‌شود و اگر آن را دوست نداشته باشیم، اسم آن هویت شکست می‌شود. اگر هویت‌های موفق را در کفه راست ترازو بریزیم و هویت‌های شکست را در کفه چپ ترازو بریزیم، هرچقدر کفه ترازوی موفق بیشتر باشد، نشان دهنده یکی از شاخصه‌های سلامت روانی ما است.

توجه کردن می‌تواند علاقه نوجوانان به هیأت را افزایش دهد

دوایی یکی از چیزهایی که ما را از بقیه جدا می‌کند، عشق دانست و گفت: عشق فقط عشق به جنس مخالف نیست، مثلا یکی عاشق مدرسه و یکی هم عاشق هیأت است. ایجاد عشق به حضور در هیأت میان نوجوانان قابل تعمیم به فرد، خانواده و جامعه است. این رویکرد ۴ مولفه را ارائه می‌دهد که هویت عشق به هیأت‌ها را ایجاد می‌کند. یکی از مؤلفه‌ها توجه کردن است، که اولین متغیری است که می‌تواند علاقه نوجوانان را به هیأت افزایش دهد.

در هیأت مراقب چهره خود باشید

وی به نکاتی که باعث افزایش جلب توجه می‌شود اشاره کرد و افزود: ۵۵ درصد حرکات دست و صورت در برقراری ارتباط در جلب توجه مهم است. اگر فردی اخمو هستید، از مدیریت هیأت استعفا دهید. اگر می‌خواهید نوجوانان را در هیأت جذب کنید، مواظب چهره خود باشید. در مقوله توجه کردن، همراه با ۵۵ درصد حرکات دست و صورت، ۳۸ درصد لحن نیز در ارتباطات مهم است، یعنی اگر شما مسئولیتی در هیأت دختران و بانوان دارید، باید بیشتر مراقب لحن خود باشید و مراعات کنید، زیرا این حساسیت بیشتر از هیأت‌های مردانه است.در پایان نیز، ۷ درصد کلماتی است که شما هنگام گفت و گو با فرد به کار می‌برید.

همکاری در هیأت‌ها، از خانه‌ها آغاز می‌شود

دوایی ایجاد پروژه مشترک را از دیگر نکات مهم در معقوله توجه کردن عنوان کرد و گفت: مثلاً کودکی اعلام گرسنگی می‌کند و مادر به جای اینکه برای او غذا گرم کند، می‌گوید صبر کن تا پدر و خواهران و برادرانت بیایند. این در هیأت در بحث پخت نذری توسط شرکت کنندگان بسیار موثر است.

وی ایجاد پروژه‌های دو به دو را نیز مهم دانست و افزود: دوستان عزیز هیأتی با هر یک از اعضای هیأت باید پروژه بردارید. یعنی مسئول هیأت باید با تک تک افراد سلام و علیک داشته باشد، تا فرد خیالش راحت شود که با شما یک حساب جداگانه دارد.

سبک زندگی گذشتگان برپایه‌ صبوری بوده است

دوایی  آموزش صبر کردن در هیأت را ضروری اظهار کرد و گفت: در هیأت باید کمتر به دنبال مقصر باشیم. در گذشته سبک زندگی انسان‌ها را صبور می‌ساخت ولی امروزه این‌طور نیست و انسان‌ها عجول پرورش پیدا می‌کنند. اگر در هیأت مشکلی پیش آمده نگویید تقصیر فلانی بوده است، اول از خود شروع کنید. مهم ترین عامل طلاق مقصر جلوه دادن طرف رو به رو است، این یک رویکرد است اگر مسئولانه مقابل کارهایمان رفتار کنیم باعث ایجاد عشق می‌شویم.

در هیأت‌ها احترام هر فرد را نگه داریم

وی به معقوله احترام اشاره کرد و افزود: مسئله دیگر احترام است، مثلاً اگر شخصی وارد هیأت می‌شود بداند که احترامش حفظ می‌شود، به خصوص بانوان که باید در جای مناسب با تهویه هوای مناسب حضور داشته باشند. ما در روانشناسی اجتماعی نظریه‌ای به اسم توافق داریم، اگر مخاطب من به چیزی معتقد است که ما معتقد نیستیم، اگر به آن فرد بی‌احترامی کنیم، خودمان را بی‌ارزش کرده‌ایم، همچنین اگر بی‌احترامی به اعتقادات فرد کنیم، ضعف خود را نشان داده‌ایم.

دوایی ضمن ایجاد روشنگری و تبیین برای افراد هنجارشکن در هیئات، گفت: اگر تبیین و روشنگری شما به خط بی‌احترامی برود، خود را خراب کرده‌اید، ضمن اینکه حرف خود را می‌زنیم باید احترام هم بگذاریم. اگر انسان را نیک سرشت می‌دانید نباید رویکردی را مبنی بر این بگذارید که از احترام ما سوء استفاده می‌کند.

باید حس امنیت به دیگران بدهیم

وی به افزایش عمل‌های جراحی زیبایی اشاره کرد و افزود: چرا اینقدر عمل‌های جراحی زیبایی زیاد شده است؟ چون که حس امنیت را به دیگران نمی‌دهیم، خیلی باید مواظب باشیم که نکند قیافه ظاهری افرادی که سمت ما می‌آیند در نوع سرویسی که به آن‌ها می‌دهیم حتی نوع نگاه کردن به آن‌ها، تفاوتی با دیگران ایجاد کند.
 
دوایی در پایان با بیان اینکه عقلانیت یکی دیگر از مولفه‌هایی است که هویت علاقه را می‌سازد خاطرنشان کرد: رشد اخلاقی تابع رشد عقلانی است. اگر می‌خواهیم اخلاق تقویت شود باید بر روی عقلانیت بیشتر تمرکز کرد. مسؤول هیأت‌ها سه نکته را اگر مراقب باشند می‌توانند عقلانیت را در فضای هیأت بالا ببرند، نخست اولویت دادن به نیت و انگیزه نسبت به هیأت، اولویت علت و معلولی به اتفاق شانس و اولویت تنبیه اصلاحی و جبرانی به تنبیه کیفری است.