مهران؛ شهری که دو بار برایش جان دادیم

موقعیت مکانی مهران  و توسعه ­طلبی عراق در دوران صدام حسین موجب ­شد مهران در مواقع بحرانی چندین بار مانند طمع‌ه­ای در چشم رژیم بعث عراق بنشیند. رژیم بعث عراق نخستین بار در هجوم سراسری خود به ایران در سال 1359، مهران را تصرف ­کرد، اما پس از شکست در نبرد بیت‌­المقدس به دلیل ناتوانی از مهران عقب­‌نشینی کرد و بر بلندی­‌های آن مشرف شد. اما با تدوام و طولانی شدن یورش همه جانبه عراق به ایران، رژیم  بعثی که به اهمیت وجودی مهران پی­ برده ­بود درصدد دومین یورش خود به مهران برآمد.

ارتش عراق بعد از شکست در شبه جزیرۀ فاو که منطقه‌­ای باتلاقی در منتهی‌­الیه جنوب­ شرقی عراق و میان بصره، آبادان و خلیج ­فارس واقع شده­ است، اهمیت راهبردی این شبه جزیره را با شهر مهران همسان دانسته، از رخنه‌­های موجود در خطوط پدافندی مهران استفاده کرد  و در27 اردیبهشت 1365، شهر را برای بار دوم تصرف­­ کرد، و آن را مورد هجوم سراسری خود قرار داد.

ارتش عراق به دلیل در اختیارداشتن بلندی‌­های غربی و جنوب غربی مهران از جمله قلاویزان و برخوردی از موقعیت بالای نظامی، دید و تیر مناسبی بر تمامی دشت مهران داشت که زمینه مناسبی برای استقرار و پدافند دشمن فراهم می­کرد. در این وضعیت منطقه عمومی مهران آسیب­‌پذیرتر از دیگر مناطق بود، طوری که در پدافند این منطقه، از خاکریزهای فرسوده و تعدادی سنگر استفاده شده بود و از موانع فیزیکی و میدان­‌های متنوع موانع خبری نبود.

مسئولیت پدافندی این منطقه را ارتش جمهوری اسلامی ایران برعهده ­داشت. که در آن 6 گردان پیاده و 2 گردان زرهی از تیپ 84 خرم‌­آباد و تیپ 4  لشکر 21 حمزه گسترش داشتند. 2 گردان از سپاه نیز در احتیاط نزدیک منطقه بودند. گردان ابوالفضل العباس از تیپ مسلم بن عقیل در حوالی زالوآب و یک گردان از تیپ امیرالمومنین در تنگه­­ کنجان چم قرار داشتند. و نیروهایی از لشکر 5 نصر نیز به منزله احتیاط دور، در ایلام مستقر بودند. در این وضعیت ارتش بعث عراق با به ­کارگیری 7 تیپ پیاده، 2 تیپ زرهی و مکانیزه و یک گردان کماندویی، در تاریخ 27 اردیبهشت 1365، بار دیگر مهران را اشغال کرد.

با فراهم­ شدن زمینۀ اشغال مهران، فرمانده سپاه دوم عراق دستور ورود نیروهای عراقی را به شهر صادر کرد. پس از ابلاغ این دستور، گروه رزمی 38 رشید و دو گروهان کماندویی به فرماندهی سرگرد احمد خابور، از محور رضا آباد- قلعه کهنه و سرهنگ دوم رشید خلف از محور محسن آب- هرمز آباد، به سوی مهران پیشروی کردند. یگان‌­های عراق هنگام پاکسازی شهر، 66 نفر دیگر از نیروهای ایرانی را دستگیر کردند. و نیروهای عراقی جاده­‌های کمربندی دهلران- مهران- ایلام را نیز تصرف کردند، اما با شروع پاتک­های خودی در منطقۀ نمه‌­کلان­بو  و زالو آب نتوانستند به سوی تنگۀ گنجان چم پیشروی کند.

اما اشغال مهران توسط بعثی‌ها چندان طولانی نشد و در 10 تیر ماه 1365 بار دیگر طی عملیات کربلای یک، شهر مهران به آزاد شد.

پی نوشت:

برگرفته از کتاب مهران در جنگ، کیهان ­پناه، ج10، تهران، مرکز اسناد وتحقیقات دفاع مقدس ( مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)