سیره و شرایط سیاسی امام حسن عسکری

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، دوره‌ زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام پرآشوب و تحت فشار شدید سیاسی بوده و آن حضرت در آن شرایط زندگی می‌کردند. خلافت عباسی در آن زمان، با وجود ضعف داخلی، همچنان به شدت بر شیعیان و به ویژه امامان معصوم علیهم السلام فشار می‌آورد. 

امام عسکری علیه السلام با وجود محدودیت‌های فراوان، با تدبیر و درایت خاصی به حفظ و گسترش تشیع پرداختند که این شیوه رفتاری و سیره سیاسی حضرت می توان الگویی برای شرایط تحریم و فشار های سیاسی دشمنان باشد. در ادامه در دو بخش به بررسی این موضوع می پردازیم. 

 الف: شرایط سیاسی زمان امام علیه السلام

 1. حکومت مستبدانه عباسی: خلفای عباسی با آگاهی از جایگاه امامان شیعه و تأثیر آن‌ها بر شیعیان، همواره در پی تضعیف و کنترل آن‌ها بودند. حکومت عباسی با زندانی کردن امام علیه السلام، جاسوس گذاشتن برای ایشان در جهت اهداف خود قدم بر می داشت.[طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۷؛ اربلی، ابن‌ابی الفتح، کشف الغمة، ج۳، ص۲۰۵. ] 

2. نظارت شدید بر امامان: امام حسن عسکری علیه السلام و پدر بزرگوارشان امام هادی علیه السلام تحت نظر شدید حکومت بودند و محدودیت‌های بسیاری برای آن‌ها وضع شده بود. گاه شرایط به قدری خفقان‌آور بود که امام(علیه‌السّلام) از طریق نامه و وکیلان خاصّ خود به شیعیان هشدار می‌داد که از ملاقات‌های خیابانی و اظهار آشنایی با ایشان خوداری کنند؛ زیرا خطر گرفتار و زندانی شدن، آنان را تهدید می‌کند[قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۴۳۹.] 

3. تلاش برای انقراض نسل امامت: حکومت عباسی تلاش می‌کرد تا با تحت فشار قرار دادن امامان و جلوگیری از ازدواج آن‌ها، به انقراض نسل امامت دست یابد.

در سال ۲۵۹ هجری، امام (علیه‌السّلام) برای آخرین بار به دستور معتمد به زندان برده شد؛ ولی به زودی آزاد گردید.[کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۰۸؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۳۲۹] ایشان در یکی از نامه‌های خود به یارانش، هدف عبّاسیان را از این کارها، کُشتن خویش و قطع کردن نسل ایشان و سلسله امامت اعلام نموده است.[صدوق، محمد بن علی، کمال الدّین و تمام النّعمه، ص۴۰۷]. 

با توجه به نکاتی که مطرح شد و شرایط سخت دوران امام حسن عسکری علیه السلام ایشان با شیوه های مختلف در مقابله با خلافت عباسی پرداخت که در ادامه به بررسی آن پرداخته می‌شود. 

ب: شیوه‌های سیاسی امام حسن عسکری علیه السلام

با توجه به شرایط دشوار، امام حسن عسکری علیه السلام برای حفظ و گسترش تشیع، ایشان از روش‌های زیر استفاده  می‌کردند، توجه به این شیوه های سیاسی حضرت می‌تواند در حال حاضر و در حکومت اسلامی جهت رسیدن به منافع اسلام و جامعه تاثیر گذار باشد.

1. ارتباط مخفیانه با شیعیان: امام علیه السلام با استفاده از شبکه‌ای از نمایندگان و واسطه‌ها، با شیعیان در ارتباط بودند و آن‌ها را هدایت می‌کردند. نهاد وکالت در زمان امام عسکری (علیه‌السّلام)، وظیفه‌ای سنگین‌تر و خطیرتر به عهده داشت؛ زیرا امام (علیه‌السّلام) ناچار بود که با حفظ تقیّه و پنهان‌نگه داشتن وجود امام دوازدهم از عبّاسیان، موضوع امامت و جانشینی خود را برای خواصّ شیعه بیان کند و این مهم، تنها با فعّالیت زیرکانه وکیلان، تحقّق می‌یافت.[طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۵] 

کاربردهای شیوه وکالت در سیاست‌گذاری و جامعه بین‌الملل: مدیریت بحران: در شرایط بحرانی و پیچیده، ایجاد یک شبکه ارتباطی منظم و سلسله مراتبی می‌تواند به مدیریت بهتر بحران کمک کند. ارتباط با اقشار مختلف جامعه: با استفاده از شیوه وکالت می‌توان با اقشار مختلف جامعه ارتباط برقرار کرد و از نظرات و پیشنهادات آن‌ها استفاده کرد. تقویت همبستگی ملی: ایجاد یک شبکه ارتباطی قوی می‌تواند به تقویت همبستگی ملی و انسجام اجتماعی کمک کند. دیپلماسی و روابط بین‌الملل: در روابط بین‌الملل، استفاده از واسطه‌ها و نمایندگان می‌تواند به حل اختلافات و تقویت همکاری‌ها کمک کند. 

2. تاکید بر حفظ وحدت شیعیان: امام عسکری علیه السلام همواره بر حفظ وحدت و انسجام شیعیان تأکید می‌کردند و از اختلاف و تفرقه پرهیز می‌دادند.

وحدت میان شیعیان و مسلمانان در سطح جامعه بین‌المللی می تواند در اموری از قبیل:

الف) دیپلماسی فعال: تقویت روابط دیپلماتیک با کشورهای اسلامی و غیر اسلامی، شرکت فعال در مجامع بین‌المللی و دفاع از حقوق مسلمانان، ارائه تصویری مثبت از اسلام و شیعه در جهان.

ب)همکاری با سازمان‌های بین‌المللی: همکاری با سازمان‌های بین‌المللی در زمینه‌های مختلف مانند کمک‌های بشردوستانه، مبارزه با تروریسم و توسعه.

ج) حمایت از حقوق بشر:

دفاع از حقوق بشر در همه جای جهان و محکوم کردن هرگونه نقض حقوق بشر.

د) مبارزه با افراط‌گری و خشونت:

مبارزه با افراط‌گری و خشونت به نام اسلام، ارائه تعبیری صحیح از اسلام و آموزه‌های آن. 

3. ترویج معارف اسلامی: امام علیه السلام با ترویج معارف اسلامی و آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام، به تقویت ایمان شیعیان می‌پرداختند.

4. آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام زمان علیه السلام: یکی از مهم ترین فعالیت های امام حسن عسکری علیه السلام توجه و پیش‌بینی غیبت امام زمان علیه السلام است. امام عسکری علیه السلام شیعیان را برای این دوران آماده کرده تا در آن دوران از وجود امام زمان عج استفاده نموده و از وجود آن حضرت بهرمند شوند. 

5. انتخاب نمایندگان و وکلا: امام علیه السلام برای حفظ ارتباط با شیعیان در دوران غیبت، نمایندگانی را انتخاب می‌کردند که پس از ایشان به شیعیان خدمت کنند.

نتایج آن فعالیت‌ها و مواضع سیاسی امام حسن عسکری علیه السلام باعث شد چند امر مهم گردید:

الف) حفظ و گسترش تشیع: با وجود همه فشارها، تشیع در دوران امامت امام حسن عسکری علیه السلام نه تنها تضعیف نشد، بلکه گسترش نیز یافت.

ب) آماده‌سازی برای دوران غیبت: شیعیان برای دوران غیبت امام زمان علیه السلام آماده شدند و توانستند در این دوران نیز به دین خود پایبند بمانند.

ج) تثبیت جایگاه امامت: امام حسن عسکری علیه السلام با تدبیر و درایت خود، جایگاه امامت را در میان شیعیان تثبیت کردند.

حامد میرزاخان

عضو مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم