نگاهی به روانشناسی اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، روانشناسی اسلامی بر مبنای اصول و آموزه‌های قرآنی و روایی بنا شده است و این رویکرد به اهمیت روح و معنویت در کنار جسم و ذهن تأکید دارد ، در روانشناسی اسلامی مفاهیمی همچون تقوا، توکل، صبر و شکرگزاری به عنوان عوامل مؤثر در سلامت روانی و عاطفی افراد شناخته می‌شوند.

روانشناسی اسلامی در حوزه‌های مختلفی از جمله مشاوره خانواده، تربیت کودکان، مدیریت استرس و اضطراب، و درمان افسردگی کاربرد دارد و این رویکرد با بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات زندگی به شیوه‌ای مثبت و سازنده برخورد کنند. 

یکی از اساسی ترین عوامل اهتمام و توجه متفکران اسلامی به انسان شناسی و روانشناسی تاکید قرآن کریم و احادیث معتبر است که به صورت های مختلف شناخت و اصلاح نفس را مطرح کرده اند تا جایی که حضرت رسول صل الله و علیه و آله فرمودند: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» هر کس که خود را بشناسد، خدای خود را شناخته است و این آیه می تواند اهمیت توجه به روانشناسی اسلامی را نشان دهد.

از سوی دیگر پس از دوره رنسانس علم روانشناسی هم مانند هر علم دیگری از مادر اصلی خود یعنی علم فلسفه جدا شده و شکل خاص خود را پیدا کرد و در نتیجه روانشناسی اسلامی در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن بیست میلادی به صورت دانشگاهی در غرب و شرق راه اندازی شد. 

در ابتدای قرن بیست میلادی بحث هایی در پیرامون موضوعات این روانشناسی صورت گرفت که در نتیجه آن رساله دکترای محمد عثمان النجاتی به رشته تحریر درآمد و پس از آن اولین کتاب در حوزه روانشناسی اسلامی با عنوان «الدراسات النفسیه عند المسلمین و الغزالی» نیز منتشر گردید. 

پس از چاپ این کتاب دامنه بحث در این حوزه گسترده تر شد و مجلاتی نیز در این زمینه منتشر شدند که از جمله مهمترین این مجلات می‌توان به مجله «المسلم» اشاره کرد که در نوامبر ۱۹۷۴ به چاپ رسید.

رشد روانشناسی اسلامی از آنجایی شدت گرفت که ملت های مسلمان به برگزاری همایش ها و کنگره هایی در این حوزه روی آوردند و ابتکار برگزاری این نوع همایش ها را می‌توان مربوط به بزرگانی همچون استاد غروی و مصباح یزدی دانست که این جلسات زیر نظر موسسه در راه حق برگزار می شد و البته قبل از آن نیز جلسات متفرقه ای توسط استاد مطهری در سال های 59 و 60 برگزار می شد.

استفاده از تکنیک های متفاوت در روانشناسی غربی و اسلامی باعث به وجود آمدن تفاوت هایی بین این دو نوع روانشناسی شده و  از این رو  تکیه روانشناسی اسلامی در روش درمانی خود بر مبنای دستورات دین اسلام است؛ اما روانشناسی غربی با کنار گذاشتن خدا و کتب دینی به بررسی علمی علل روانی فرد می پردازد.

چیزی که در روانشناسی اسلامی مشهود است آرامشی است که انسان از معبود خود طلب می کند و این احساس او را به سوی معبود رهنمون می سازد و در واقع تکیه بر اصول و مبانی دینی باعث برقراری ارتباط بهتر فرد با خدا می شود و هر چه این ارتباط بیشتر و محکم تر شود امکان ابتلای فرد به بیماری های روحی و روانی کاهش می یابد و این موضوع نشان می دهد که روانشناسی غربی از حربه های جسمی استفاده کرده و به درمان مشکلات روحی و روانی فرد می پردازد ، وسعت دید روانشناسی اسلامی را میتوان بسیار فراتر از روانشناسی غربی دانست.

انجمن روانشناسی اسلامی به عنوان اولین انجمن روانشناسی اسلامی در دنیا در سال ۱۳۸۳ به همت جمعی از طلاب روانشناس در شهر مقدس قم تاسیس شد و این انجمن با هدف جبران کاستیهای روانشناسی موجود اخذ روانشناسی از متون دینی نقد و بررسی مکاتب روانشناسی و در نهایت ارائه نظام جامع روانشناسی اسلامی با مجوز شورای عالی حوزه علمیه فعالیت خود را آغاز کرد. 

از ویژگی های مهم انجمن روانشناسی اسلامی این است که اعضای آن همگی از طلاب سطوح عالی حوزه علمیه هستند که علاوه بر تحصیل در علوم دینی، تحصیلات آکادمیک روانشناسی یا مشاوه را در مقطع کارشناسی ارشد گذرانده اند.

در حال حاضر این انجمن بیش از ۲۶۰ عضو پیوسته دارد که در مراکز علمی و آموزشی کشور مشغول به فعالیتهای علمی و پژوهشی در حیطه روانشناسی اسلامی هستند و به همت و تلاش بی دریغ و بی وقفه اندیشمندان انجمن روانشناسی اسلامی امروزه توانسته اند دستاوردهای پژوهشی و آموزشی بسیاری را در راستای اسلامی سازی علم روانشناسی به دست آورده اند.

برخی از این دستاوردهای علمی و پژوهشی عبارتند از برگزاری ۵۹ کرسی و نشست علمی در حیطه روانشناسی اسلامی، پنج دوره همکاری با کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، همکاری با مجلات علمی پژوهشی روانشناسی اسلامی، کسب رتبه بر گزیده از بین ۱۲۳ انجمن علمی کشور با ارائه طرح پژوهشی ارزیابی و ممیزی دانش روانشناسی، تاسیس و راه اندازی کتابخانه تخصصی با بیش از ۲۰۰۰ جلد کتاب، تالیف کتاب نیازسنجی پژوهش مناسبات دین و روانشناسی، برگزاری دو دوره ۱۰۰ ساعته کارگاه روانشناسی اسلامی، برگزاری کارگاه های تخصصی روانشناسی با رویکرد اسلامی، معرفی مشاوران توانمند و متعهد به مراکز مشاوره همسو و همکاری در مصاحبه و جذب نیرو با مراکز مختلف برگزاری کارگاههای دانش افزایی برای مراکز گوناگون و تهیه و تدوین طرحهای آموزشی مختلف با رویکرد روانشناسی اسلامی است.