«فقه تمدنی» امتداد سیره علمای سلف است

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام حامد قرائتی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)،صبح امروز در همایش «خوانش تاریخی پیام حوزه پیشرو و سرآمد» که با حضور جمعی از اساتید، فضلا و طلاب در این دانشگاه برگزار شد به نسبت‌سنجی دیدگاه آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در باب جایگاه و کارکرد حوزه پرداخت.

وی با اشاره به سابقه کهن حوزه‌های علمیه در تاریخ اسلام و تشیع گفت: حوزه علمیه شیعه در پهنه‌ جغرافیایی گسترده و در امتداد تاریخی پرفراز و نشیب خود همواره مبتنی بر چهار رکن «عدالت‌خواهی، اخلاق‌مداری، عقلانیت و حق‌گویی» حرکت کرده است؛ هرچند در این مسیر گاه با چالش‌هایی چون تحجر، سلطه‌پذیری، نگاه ابزاری به دین و افراط‌گرایی مذهبی نیز روبه‌رو بوده است.

آیت‌الله حائری؛ ثبات در اصول، تحول در روش

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به نقش بی‌بدیل حضرت آیت‌الله حائری یزدی در بازتأسیس حوزه علمیه قم، اظهار داشت: یکی از نقاط عطف حیات حوزه‌های علمیه در دوران معاصر زعامت آیت‌الله حائری است. ایشان در حالی اقدام به احیای حوزه کرد که از یک‌سو سنت‌های اصیل علمی و اخلاقی حوزه را حفظ کرد و از سوی دیگر با درک دقیق از تحولات زمانه، بنیان‌گذار نهاد آموزشی و تربیتی‌ای شد که توانست چهره‌هایی مانند امام خمینی(ره) را پرورش دهد.

وی افزود: در واقع سیره آیت‌الله حائری نشان داد که گرچه قالب‌ها و ساختارهای حوزه ممکن است با تحولات زمان دستخوش تغییر شوند، اما مبانی، رسالت‌ها و اصول بنیادین حوزه باید حفظ شود و در قالب‌های متناسب با شرایط جدید عرضه گردد.

قرائت تمدنی از فقه؛ رویکرد رهبری در امتداد سنت علمای حوزه

حجت‌الاسلام قرائتی با اشاره به بیانیه رهبر معظم انقلاب به مناسبت یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم، خاطرنشان کرد: در نگاه معظم‌له، حوزه امروز باید «پیشرو و سرآمد» باشد. این یعنی حوزه‌ای که از سنت‌های گذشته گسسته نیست اما در عین حال خود را مسئول هدایت فکری، فرهنگی و تمدنی جامعه اسلامی در عصر جدید می‌داند. مفهومی که در ادبیات ایشان تحت عنوان «فقه تمدنی» بازخوانی و بازتعریف می‌شود.

وی تصریح کرد: «فقه تمدنی» نه بدعتی در سنت حوزوی است و نه انحرافی از مسیر علما، بلکه توسعه و تبیین همان فقه اصیل شیعی در پاسخ به اقتضائات دنیای معاصر است. آنچه برخی به اشتباه گمان می‌کنند که گفتمان انقلاب اسلامی و مطالبات رهبر انقلاب، انقطاع از سنت فقاهت یا دور شدن از سیره علماست ناشی از نگاهی سطحی به تحولات حوزه و عدم فهم عمق تحولات اجتماعی و تاریخی است.

جهاد تبیین؛ استمرار سنت روشنگری علما

این پژوهشگر تاریخ حوزه علمیه با اشاره به مفهوم «جهاد تبیین» در بیانات رهبر معظم انقلاب، تأکید کرد: جهاد تبیین به معنای رویارویی صرف با دشمن و جنگ رسانه‌ای نیست؛ بلکه رسالتی ریشه‌دار در سنت علمی و تبلیغی علماست. سیره آیت‌الله حائری مانند بسیاری از بزرگان دیگر مؤید این است که روشنگری، پاسخ‌گویی به نیازهای روز، تعامل با نهادهای اجتماعی و پرهیز از انفعال در برابر تهاجمات فرهنگی از وظایف ذاتی حوزه بوده و هست.

وی با انتقاد از برخی قرائت‌های انحرافی از تاریخ حوزه اظهار داشت: اینکه برخی افراد گفتمان انقلابی حوزه و رهنمودهای ولی‌فقیه را تعارضی با سیره علما معرفی می‌کنند، تحریفی ناروا از تاریخ حوزه است. سیره آیت‌الله حائری  به‌عنوان مؤسس حوزه قم در نقطه تعارض با گفتمان انقلاب نیست بلکه بسترساز آن بوده است.

حوزه سرآمد، حوزه‌ای پاسخگو به اقتضائات اجتماعی

حجت‌الاسلام قرائتی در ادامه سخنان خود به نسبت‌سنجی دیدگاه آیت‌الله حائری و رهبر معظم انقلاب پرداخت و گفت: اگر بخواهیم تطبیقی میان دو نگاه داشته باشیم، می‌توان گفت که هر دو در اصول، مبانی و اهداف کلان حوزه اشتراک نظر دارند. در نگاه هر دو بزرگوار حوزه نهادی علمی، تربیتی و اجتماعی است که باید در خدمت هدایت امت اسلامی باشد. اما تفاوت‌هایی نیز در نوع مواجهه با تحولات اجتماعی، اولویت‌بندی مسائل و سبک مواجهه با اقتضائات زمان دیده می‌شود که طبیعی و ناشی از تفاوت زمانه است.

وی ادامه داد: اقتضائات دوره آیت‌الله حائری با امروز تفاوت‌های اساسی دارد؛ اما این تفاوت‌ها به معنای تغییر در رسالت حوزه نیست، بلکه ناظر به تغییر در ابزارها، روش‌ها و اولویت‌هاست. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب در پیام خود به همایش بازتأسیس حوزه فرمودند باید روح حوزه حفظ شود ولی پوسته آن متناسب با تحولات زمان دگرگون گردد.

امتداد تاریخی سیره امامین انقلاب

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در پایان با اشاره به جایگاه سیره امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب در امتداد سنت تاریخی حوزه علمیه خاطرنشان کرد: امامین انقلاب نه از حوزه جدا بودند و نه در نقطه مقابل آن قرار داشتند؛ بلکه جلوه‌ای نو از همان سنت حوزوی بودند که با درک عمیق از تحولات جهانی هدایت تاریخی امت را بر عهده گرفتند.

وی افزود: نگاه تمدنی رهبر انقلاب به حوزه در امتداد همان مسیر امام(ره) و علما و مراجع سلف است که همواره حوزه را نهادی زنده، فعال، مسؤول و اثرگذار در سطح جامعه می‌دانسته‌اند. امروز نیز حوزه باید در پرتو این بینش به مسؤولیت تمدن‌سازی خود واقف باشد و از انفعال، محافظه‌کاری و بی‌تفاوتی پرهیز کند.

مهدی الهی