حجت الاسلام والمسلمین اسلامی مطرح کرد؛
اندیشه‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب و تحقق جامعه قرآنی
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به بهره‌گیری مستمر رهبر معظم انقلاب از آیات قرآن در مواضع سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی، اظهار داشت: با الهام از قرآن می‌توان گام‌های بلندی در راستای تحقق جامعه‌ای قرآنی و بازسازی علوم انسانی برداشت.
اشاره: رهبر معظم انقلاب با بهره‌گیری نوآورانه و کاربردی از آیات قرآن کریم در مواجهه با چالش‌های اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی، الگویی بی‌بدیل در تلفیق تعالیم دینی با واقعیت‌های روز ارائه می‌دهند، ایشان در بیانات خود از آیاتی مانند «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» برای تأکید بر تقویت توان دفاعی یا «أفلا یعقلون» برای تشویق به تعقل در مدیریت بحران‌ها استفاده می‌کنندکه نشان‌دهنده تطبیق خلاقانه مفاهیم قرآنی با مسائل معاصر است، این رویکرد نه‌تنها در تقویت گفتمان مقاومت و خوداتکایی مؤثر است بلکه به‌عنوان پشتوانه‌ای الهی برای مقابله با دشمنی‌های قدرت‌های مستکبر مانند آمریکا عمل می‌کند، در حوزه علوم انسانی تأکید ایشان بر جایگزینی الگوهای غربی با مبانی قرآنی ـ مانند تحریم ربا و نهی از اعتماد به ظالمان ـ راهبرد کلیدی برای ایجاد نسخه‌های بومی و اسلامی در اقتصاد، سیاست و جامعه‌شناسی است؛ رهبر معظم انقلاب برای تحقق جامعه قرآن بر دو محور اصلی تأکید دارند: نخست، گسترش فرهنگ قرآنی از طریق آموزش همگانی قرائت، حفظ و تفسیر و دوم، نهادینه‌سازی قرآن در ساختارهای تخصصی مانند مدیریت کلان، قانون‌گذاری و پژوهش‌های علمی و هرچند در عرصه فردی پیشرفت‌هایی حاصل شده ولی نیاز به کاربست قرآن در حل مسائل پیچیده اجتماعی و اقتصادی همچنان ضروری است، این نگرش با تبدیل قرآن به «نقشه راه» در تمام سطوح جامعه تنها راه رسیدن به تمدنی اسلامی و مستقل از سلطه فرهنگی غرب تلقی می‌شود.
در همین راستا خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام والمسلمین رضا اسلامی استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد:
رسا ـ نقش اندیشه‌ها و رهنمودهای قرآنی رهبر معظم انقلاب اسلامی در تقویت مبانی دینی، هدایت فکری و عملی جامعه اسلامی و تبیین مسیر دستیابی به اهداف عالی اسلامی چگونه تبیین می‌شود؟
رهبر معظم انقلاب به‌عنوان شخصیتی جهانی مخاطبانی از ادیان و مذاهب مختلف از جمله اهل سنت و حتی مسیحیان و سایر ادیان دارند، استناد ایشان به قرآن نه تنها برای اصالت‌بخشی به منبعی که مطرح می‌کنند اهمیت دارد، بلکه به‌عنوان یک نقطه مشترک میان مذاهب اسلامی عمل می‌کند؛ منبعی که جای تردیدی باقی نمی‌گذارد و همه آن را قبول دارند.
سخنان ایشان گاه مخاطبان خاص مانند نخبگان و علمای برجسته و گاه عموم مردم را شامل می‌شود، در سخنرانی‌های عمومی ایشان، استناد به قرآن بسیار پررنگ است، به نظر می‌رسد این امر می‌تواند موضوع پژوهش‌های عمیقی قرار گیرد تا میزان و شیوه استفاده از قرآن در فرمایشات رهبر معظم انقلاب بیشتر مورد بررسی قرار گیرد، این امر نه فقط بسیار مهم، بلکه از لحاظ علمی و اجتماعی جالب‌توجه است؛ چراکه ایشان آیات قرآن را در موضوعات متنوعی مانند مشکلات اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، روابط بین‌المللی و حتی بن‌بست‌هایی که کشور با آن مواجه می‌شود به شکل خلاقانه‌ای مورد استناد قرار می‌دهند.
روش خاصی که ایشان از آیات استفاده می‌کنند گاه در تفاسیر معمول یافت نمی‌شود و می‌توان آن را به دانش عمیق فقهی و درک ویژه ایشان نسبت داد، این شیوه از بهره‌گیری از قرآن کریم در هدایت جامعه هم برای خطبای مذهبی الگوست و هم می‌تواند بستری برای مطالعات گسترده‌تر فراهم کند.
در سخنرانی‌های اخیر، تأکید بر استناد به آیات قرآن و ارتباط آن با موضوعات مختلف به وضوح مشهود است، به عنوان مثال، در دیداری که با قاریان و اهالی محافل قرآنی در تاریخ ۱۲ اسفند برگزار شد، حدود ۹ مورد ارجاع به آیات قرآن وجود داشت، یکی از آیاتی که مورد توجه قرار گرفت، آیه شریفه « هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ» بود، ایشان توضیح دادند که پیامبر مأموریت داشت این کتاب الهی را که حاوی چارچوب کلی زندگی فردی و اجتماعی است به مردم تعلیم دهد. همچنین به مفهوم حکمت اشاره کردند و آن را به‌عنوان معارف دینی بیان نمودند.
در بخش دیگری از این دیدار به نحوه قرائت قرآن پرداخته شد و با اشاره به این نکته که قرآن بر تدبر و تفکر تأکید دارد، یادآوری کردند که گاهی به‌ویژه در ماه رمضان با عجله و بدون تأمل قرآن می‌خوانیم درحالی‌که نزول تدریجی قرآن خود فرصتی برای تعمق فراهم کرده است.
ایشان در تاریخ ۲۴ بهمن در دیداری با دانشمندان صنعت دفاعی به آیه شریفه « وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» اشاره کردند و در تفسیر این آیه توضیح دادند که منظور از « مَا اسْتَطَعْتُمْ » هر نوع توانمندی از جمله قدرت نظامی است و این نیازمند آماده‌سازی دقیق از جمله سامانه‌های موشکی پرقدرت است که یکی از نقاط قوت کشور محسوب می‌شوند.
همچنین در تاریخ ۹ بهمن در دیدار با مسئولین نظام و سفرای کشورهای اسلامی که یکی از جلسات بین‌المللی مهم به شمار می‌رفت، حدود ۱۴ مورد ارجاع به آیات قرآن ثبت شد، در این جلسه به اهمیت تعقل اشاره کردند و با استناد به آیاتی مانند «أفلا یعقلون» و «لعلکم تعقلون» نقش اندیشیدن را برجسته ساختند، همچنین آیه‌ای از کلام الهی که می‌گوید: « وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ » مورد تأکید قرار گرفت تا اهمیت توجه به پیامبران الهی و پیروی از لسان آنها برای هدایت جامعه برجسته شود.
رهبر معظم انقلاب در سخنان اخیر خود به آیات قرآن کریم برای تحلیل رفتار دشمنان اشاره کردند، یکی از آیات مورد استناد ایشان این بود" قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ"مطابق با این آیه کینه و دشمنی دشمنان در سخنانشان آشکار است در حالی که آنچه در دل هایشان پنهان کرده‌اند بسیار بزرگ‌تر و عمیق‌تر از اظهارشان است، به عنوان مثال تهدیدات اخیر رئیس‌جمهور آمریکا به وضوح در لحن او نشان‌دهنده این خصومت است، اما طبق این آیه " وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ" دشمنی پنهان آنان بسیار فراتر از آن چیزی است که به زبان می‌آورند، چگونه می‌توان اعتماد به تعامل با چنین دشمنانی را توجیه کرد؟
در این سخنرانی که در تاریخ ۱۲ دی و به مناسبت پنجمین سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی ایراد شد، رهبر معظم انقلاب به طور مکرر به آیات قرآن کریم ارجاع دادند، به عنوان مثال به آیه شریفه " أَيَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا" اشاره کردند و تأکید نمودند که عزت حقیقی تنها از جانب خداوند است نه از دشمنانی مانند آمریکا، ایشان تأکید کردند که جستجوی قدرت و اقتدار نزد کفار و تکیه بر آنها اشتباه است و عزت واقعی تنها در سایه ارتباط با خداوند ممکن می‌شود.
همچنین ایشان مفهوم "شجره مبارکه" را برای تشریح نظام اسلامی مطرح کردند که در قرآن آمده است" تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا" این شجره نمادی از رشد و ثمر بخشی مداوم نظام اسلامی است که در سراسر جهان گسترش یافته و همراه با شکست‌های پی در پی آمریکا و اسرائیل آشکار شده است.
در دیدار با مردم قم در ۱۹ دی نیز به آیه "و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله" اشاره شد، بر اساس این آیه دشمنان یهود تصور می‌کردند که دژهای مستحکم‌شان مانع از شکستشان می‌شود، اما خداوند همان دژها را به محل شکست و زوال تبدیل کرد و لشکر الهی آنها را از مواضع خود بیرون راند.
در سخنان دیگری که در تاریخ ۲ دی و در جمع مداحان ایراد شد، رهبر معظم انقلاب به نمونه‌های قرآنی از زنان نمونه اشاره کردند" وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ" همچنین آیات دیگری همچون " أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى" درباره قیام برای خدا و آیه " إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ " در خصوص ایجاد خوف توسط دشمنان مورد توجه قرار گرفت و ایشان تأکید کردند که این ترس‌ها، ابزار شیطان برای تضعیف ایمان مردم است، چنانکه قرآن می‌فرماید"انما ذلکم الشیطان اولیا إِنَّمَا ذَلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ"
در مجموع استناد مکرر رهبر انقلاب به آیات قرآن کریم بخصوص در مقاطع حساس تاریخی و سیاسی کشور نشان‌دهنده جایگاه والای قرآن در تنظیم مسیر حرکت جامعه است و این شیوه استفاده دقیق و به‌جا از آموزه‌های قرآنی برای تحلیل شرایط، خود یک موضوع پژوهشی ارزشمند بوده که باید بیشتر بر آن تمرکز شود.
رسا ـ با توجه به ضرورت تولید علوم انسانی اسلامی اندیشه و جایگاه محوری قرآن کریم در این بین، اندیشه قرآنی رهبر معظم انقلاب چه نقشی در تحقق این مساله دارد؟
ما باید علوم انسانی را بر اساس مبانی اسلامی بازسازی کنیم؛ یعنی رشته‌هایی مانند اقتصاد، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم سیاسی و دیگر حوزه‌های مرتبط با علوم انسانی که در شرایط کنونی بیشتر از مدل‌ها و نظریه‌های وارداتی استفاده می‌کنند، باید به گونه‌ای تحول یابند که با اصول و ارزش‌های اسلامی سازگار باشند، نسخه‌هایی که مبانی دینی دارند نه‌تنها برای جامعه ما کاربردی‌تر هستند بلکه می‌توانند پاسخگوی نیازهای واقعی ما باشند، برخلاف فرمول‌های غربی که ریشه در جهان‌بینی الحادی دارند و با فرهنگ و اعتقادات ما بیگانه‌اند.
حال، سؤال اینجاست که چگونه می‌توان این علوم را اسلامی کرد؟ ما یا باید خود اقدام به تولید علمی متناسب با مبانی دینی کنیم یا دانش موجودِ غربی را به دقت بررسی کنیم تا با کار روی مبانی آن نسخه‌ای جدید و دینی خلق کنیم که نتیجه‌ای متفاوت و اصیل داشته باشد، رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که این مسیر حیاتی است، اما متأسفانه مقاومت‌هایی در داخل کشور وجود دارد، برخی از افراد به‌ویژه کسانی که گرفتار شیفتگی به فرهنگ و مدل زندگی غرب هستند، مانع این تحول می‌شوند، نفوذ فرهنگی غرب از سبک زندگی گرفته تا نظام‌های علمی و سیاسی به‌گونه‌ای بر دنیا سلطه دارد که هیچ‌گاه اجازه ظهور یک سبک زندگی مستقل و دینی را نمی‌دهد.
مشکل اصلی اینجاست که بسیاری از این افراد حتی ممکن است ظاهراً دیندار به نظر برسند: نماز بخوانند، روزه بگیرند یا حج بروند، اما در بخش‌هایی همچون اقتصاد یا سیاست همچنان به فرمول‌ها و نظریه‌های وارداتی غربی باور دارند، این دیدگاه التقاطی بزرگ‌ترین ضربه را به کشور می‌زند، مردم گاهی اوقات نمی‌توانند باور کنند که همین افرادِ ظاهرالصلاح، با پذیرش مبانی غربی در مدیریت جامعه، مشکلات اساسی ایجاد می‌کنند، امام خمینی(ره) نیز هشدار داده بودند که اگر حتی از شر آمریکا خلاص شویم همچنان از شر وابستگان داخلی‌اش رهایی نخواهیم داشت.
رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که مبانی علوم ما باید از قرآن و آموزه‌های دینی استخراج شود، قرآن صرفاً کتابی برای حفظ کردن یا اعمال عبادی نیست؛ بلکه چراغ راهنمای زندگی فردی و اجتماعی است، آیاتی مانند تحریم ربا، نهی از اعتماد به ظالمان (لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا) و ضرورت بررسی و تحقیق دقیق در اطلاعات (فَتَبَيَّنُوا) نشان می‌دهد قرآن تا چه حد کاربردی و جامع است، برای مثال وقتی رسانه‌ای مانند بی‌بی‌سی با بودجه دولت انگلیس کار می‌کند و میلیاردها دلار هزینه می‌شود، آیا منطقی است که اطلاعات آن را بدون انتقاد و بررسی بپذیریم؟ قرآن در این باره معیار واضحی به ما ارائه کرده است.
اگر به بیانات رهبر معظم انقلاب توجه کنیم و آیات قرآن را دقیق‌تر مورد مطالعه قرار دهیم، خواهیم دریافت که ساخت علوم انسانی اسلامی بر اساس این معارف نه‌تنها ممکن است، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای جامعه ماست.
رسا ـ جامعه قرآنی چگونه محقق می شود و چه نگرشی به قرآن کریم در کنش های اجتماعی کارآمد است؟ در این خصوص نگرش رهبر معظم انقلاب به قرآن از چه جایگاهی برخوردار است؟
در زمانی که بسیاری از ما بی‌توجه بودیم، رهبر معظم انقلاب اهمیت بالای گسترش فرهنگ قرآنی را درک کرده بود و متوجه بودند که اگر در آینده بخواهیم در برابر تأثیرات فرهنگی غرب ایستادگی کنیم باید فرهنگ قرآنی را محور قرار دهیم و ابتدا فعالیت‌هایی نظیر آموزش قرائت قرآن، حفظ و انس با قرآن، آشنایی با مفاهیم و تفسیر قرآن به صورت عمومی شکل بگیرد، مرحله بعد این است که قرآن وارد فضای اندیشکده‌ها، پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌ها شود تا به شکلی تخصصی‌تر در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
در این مسیر پیشنهاد می‌شود تمام نظام‌های فرهنگی، سیاسی، اعتقادی و مدیریتی ما مبنای قرآنی داشته باشند، بدین معنا که در هر حوزه‌ای ابتدا اصول و مبانی قرآنی بررسی شود و سپس بر اساس این رهنمودها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های کلان صورت گیرد، برای مثال اگر بخواهیم یک برنامه بلندمدت برای پیشرفت کشور تدوین کنیم یا سندهای کلانی که در نظام جمهوری اسلامی تهیه شوند، لازم است به قرآن استناد کنند و طرح‌های ملی، قوانین اساسی و بنیادین نیز باید ریشه در قرآن داشته باشند.
گرچه در زندگی فردی و در زمینه فعالیت‌های عمومی مرتبط با قرائت و آموزش قرآن پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم، اما جایگاه قرآن در مباحث تخصصی همچنان نیازمند تقویت است، برای مثال، بهره‌گیری از قرآن در مدیریت کشور، نظریه‌پردازی در اقتصاد یا ارائه الگوهای اصلاحی برای امور فرهنگی و اجتماعی نیاز به کار بیشتری داردو اگر بخواهیم نظریات جدیدی برای اصلاح کشورمان ارائه دهیم ـ چه فرهنگی و چه اقتصادی ـ ضروری است که از استنادات قرآنی بهره بگیریم، به نظر می‌رسد این خود می‌تواند شاه‌کلید موفقیت و پیشرفت باشد.
ارسال نظرات