امام رضا؛ الگویی برای ترویج فرهنگ گفتوگو و کاهش تنشهای اجتماعی

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر اکرم(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)» صبح امروز با حضور جمعی از اساتید، پژوهشگران و علاقهمندان در سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی – دفتر قم برگزار شد. در این همایش حجتالاسلام حمیدرضا مطهری عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بررسی نقش امام رضا علیهالسلام در ترویج فرهنگ گفتوگو به عنوان راهبردی برای کاهش تنشهای اجتماعی پرداخت.
حجتالاسلام مطهری در سخنان خود با اشاره به جایگاه ویژه امام رضا علیهالسلام در تاریخ اسلام، گفت: یکی از نکات برجسته در زندگی امام رضا علیهالسلام اهتمام ایشان به گفتوگو با گروههای مختلف اجتماعی و دینی بود. این گفتوگوها نه تنها هدف آموزشی و تبیینی داشت بلکه نقشی اصلی در کاهش تنشهای اجتماعی و حل اختلافات ایفا میکرد.
وی با تأکید بر ضرورت شناخت شرایط تاریخی دوران امامت امام رضا علیهالسلام، افزود: امام در آغاز دوران امامت خود در زمانی که حکومت هارون و سپس امین و مامون بر جامعه اسلامی حاکم بود با فشارهای شدید سیاسی روبهرو نبودند و فرصت مناسبی برای تبیین معارف دینی و تعامل با گروههای مختلف داشتند. این فضای نسبی آزادی امکان گفتوگوهای علمی و فرهنگی گسترده را برای ایشان فراهم میکرد.
ناکامی تلاشهای مامون برای کاهش جایگاه امام
حجت الاسلام مطهری یادآور شد: پس از آنکه مامون بر امین غلبه کرد و امام رضا علیهالسلام به عنوان ولیعهد منصوب شدند شرایط تغییر کرد و مامون تلاش داشت با ایجاد مناظرات و گفتوگوهای سازماندهی شده جایگاه امام را کاهش دهد یا نفوذ ایشان را در جامعه محدود کند. اما با تدابیر و روشهای حکیمانه امام این تلاشها به شکست انجامید و امام همچنان جایگاه خود را در میان شیعیان و جامعه اسلامی حفظ کردند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه گفتوگوهای امام رضا علیهالسلام در دو حوزه دروندینی و بروندینی صورت میگرفت، تصریح کرد: این گفتوگوها هر کدام ویژگیهای خاص خود را داشتند و هدف اصلی آنها صرفاً دستیابی به حقیقت علمی نبود بلکه بیشتر با اهداف تربیتی، هدایت طرف مقابل و کاهش تنشهای اجتماعی انجام میشد. امام با روشهای اخلاقی و اصولی توانستند مخاطبان خود را به تفکر و تعامل سازنده ترغیب کنند.
وی ادامه داد: یکی از شاخصههای مهم در گفتوگوهای امام رضا علیهالسلام رعایت احترام و مهرورزی نسبت به طرف مقابل بود. حتی در مواقعی که سخنان طرف مقابل باعث خنده حضار میشد امام با مدارا پاسخ میدادند و جایگاه دیگران را ارتقا میدادند. این رفتارها به ویژه در مواجهه با برخی افراد برجسته علمی و مذهبی مانند متکلم خراسان زمینه هدایت و اصلاح دیدگاههای آنان را فراهم میکرد.
حجتالاسلام مطهری با تأکید بر اهمیت رعایت حقوق دیگران و پرهیز از تعصب در گفتوگو، بیان کرد: امام رضا علیهالسلام همواره بر اصول اخلاقی، استفاده از معیارهای عقلانی و احترام به جایگاه و کرامت طرف مقابل تأکید داشتند. این رویکرد نه تنها اثر علمی و تربیتی داشت بلکه به کاهش اختلافات و ایجاد وحدت در جامعه کمک میکرد.
وی افزود: تجربه تاریخی نشان میدهد که گفتوگوهای امام رضا علیهالسلام فراتر از مناظرات صرف علمی بود و اهداف راهبردی مانند حفظ انسجام امت اسلامی، ترویج اخلاق اسلامی و کاهش تنشهای اجتماعی را دنبال میکرد. ایشان با بهرهگیری از خردورزی، انصاف و مدارا توانستند هم شیعیان و هم دیگر گروههای دینی را به تعامل سازنده تشویق کنند.
حجت الاسلام مطهری در ادامه به برخی ویژگیهای برجسته گفتوگوهای امام اشاره کرد و گفت: یکی از نکات اصلی توجه امام به هدایت اخلاقی و معنوی مخاطبان بود. ایشان همواره سعی میکردند تا با شیوهای نرم و دلنشین دیدگاههای مخالف را نقد کنند و در عین حال شأن و جایگاه طرف مقابل را حفظ کنند. این روش موجب میشد که گفتوگوها جنبه آموزشی و اصلاحی پیدا کرده و از تبدیل شدن به نزاع و مناقشه جلوگیری شود.
وی تصریح کرد: در گفتوگوهای امام استفاده از عقل و منطق همراه با رعایت اصول اخلاقی از جایگاه ویژهای برخوردار بود. ایشان هیچگاه برای اثبات نظر خود از فشار یا تحقیر دیگران استفاده نمیکردند و همیشه تأکید داشتند که هدف اصلی اصلاح و هدایت است، نه غلبه بر طرف مقابل.
راهکاری برای کاهش تنشهای اجتماعی و ترویج معارف دینی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: امام رضا علیهالسلام نشان دادند که حتی در شرایط سیاسی حساس و تحت فشار حکام میتوان با استفاده از گفتوگو، خردورزی و اخلاق مداری هم جامعه را از تنشهای اجتماعی دور نگه داشت و هم آموزههای دینی و فرهنگی را به شکلی مؤثر منتقل کرد.
حجت الاسلام مطهری با اشاره به اهمیت بازخوانی شیوههای گفتوگوی امام رضا علیهالسلام برای جامعه امروز، اظهار کرد: در جهان برای کاهش تعارضات، ترویج تعامل سازنده و ایجاد وحدت در میان گروههای مختلف باشد. اصولی مانند احترام متقابل، مدارا، عقلانیت و رعایت حقوق دیگران، همچنان کارآمد و قابل اجراست.
وی در پایان سخنان خود تأکید کرد: یادگیری و الگوبرداری از روشهای گفتوگویی امام رضا علیهالسلام نه تنها در حوزههای دینی بلکه در عرصه سیاست، فرهنگ و جامعه نیز میتواند نقش مؤثری در کاهش تنشها و ارتقای همبستگی اجتماعی ایفا کند. این رویکرد امام نشاندهنده اهمیت اخلاق، خردورزی و تدبیر در مدیریت اختلافات و ایجاد انسجام در امت اسلامی است.
همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر اکرم(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)» با هدف بررسی شیوههای علمی، اخلاقی و اجتماعی اهلبیت علیهمالسلام و ارائه راهکارهایی برای ارتقای وحدت و انسجام جامعه اسلامی ادامه دارد و با سخنرانی و ارائه مقالات پژوهشی توسط اساتید و پژوهشگران برجسته حوزه و دانشگاه همراه است.