در گفت‌وگو با کارشناس فرق و ادیان:
عرفان حلقه؛ فرقه‌ای که خلأ قانونی را به بازی گرفته است
حجت‌الاسلام شکرانی با اشاره به فعالیت‌های عرفان حلقه، کفت: این جریان معنوی نوظهور با وعده‌های شبه‌معنوی و تجربه‌های ماورایی همچنان جوانان و دانشجویان را جذب می‌کند و خلأ قانونی و نبود نهاد اجرایی مشخص، اصلی‌ترین دلایل استمرار فعالیت آن است.
اشاره: در دهه‌های اخیر، با تغییرات سریع اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیک، تحولات جدی در الگوهای معنوی و باورهای فردی جامعه رخ داده است. در این شرایط، جریان‌های معنوی نوظهور با عناوین مختلفی مانند «عرفان‌های نوظهور»، «معنویت بدون مرجع دینی» و «فرقه‌های معنوی» شکل گرفته و رشد کرده‌اند. این جریان‌ها، با ارائه وعده‌هایی چون رشد سریع شخصی، دسترسی به تجربه‌های ماورایی، کشف اسرار درونی و پاسخ به خلأهای روحی و معنوی، توانسته‌اند توجه بخش قابل توجهی از جوانان، دانشجویان و حتی افراد تحصیل‌کرده را به خود جلب کنند.
جذابیت این جریان‌ها تنها محدود به وعده‌های معنوی نیست؛ بلکه ارائه راه‌حل‌های میانبر برای مسائل روانی و عاطفی، القای حس قدرت و کنترل بر زندگی، و ارائه تجربه‌های شبه‌ماورایی، آنها را برای نسل جوان که در جستجوی معنا و هویت فردی و اجتماعی هستند، به گزینه‌ای جذاب تبدیل کرده است. علاوه بر این، ضعف در آموزش فرهنگی و دینی، خلأهای اجتماعی و نبود سازوکارهای قانونی مشخص، زمینه را برای نفوذ این جریان‌ها فراهم کرده است.
بنابراین، بررسی و تحلیل این جریان‌ها دارای اهمیت ویژه ای است که کمک می‌کند تا نسل جوان را از آسیب‌های احتمالی آگاه سازند، بلکه امکان طراحی سیاست‌های قانونی و فرهنگی مؤثر برای مواجهه با آنها را نیز فراهم می‌آورد.
از همین رو خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، با حجت‌الاسلام عنایت‌الله شکرانی کارشناس مسائل فرق و ادیان به گفت‌وگو نشسته که مشروح آن در ادامه ذکر می‌شود:
رسا: محمدعلی طاهری چه نقشی در شکل‌گیری و گسترش این انحراف داشته است؟ آیا او صرفاً یک فرد ساده‌دل گرفتار توهم معنویت بود؟
محمدعلی طاهری نقش محوری در شکل‌گیری چارچوب نظری عرفان حلقه داشته است. او چارچوب و اصول این جریان را تعریف کرده است و به‌عنوان بنیان‌گذار مطرح است. با این حال، بسیاری از آموزه‌های او ابداعی نبوده و بر اساس برداشت‌ها و وام‌گیری از عرفان‌های نوظهور و جریان‌های معنوی دیگر شکل گرفته است.
نبوغ طاهری بیشتر در ترکیب و چینش این آموزه‌ها است، به گونه‌ای که جریان عرفان حلقه را به شکل یک بسته منسجم و جذاب ارائه کرده است. او توانسته است رگه‌هایی از آموزه‌های مختلف را با هم ترکیب کرده و ساختاری شبه‌منسجم خلق کند، بدون آنکه اختراع و ابتکاری مستقل داشته باشد.
به این ترتیب، طاهری هم نقش فعال در گسترش جریان داشته و هم در حد یک فرد ساده‌دل و تحت تأثیر آموزه‌ها و فضای معنوی نوظهور عمل کرده است.
رسا: چرا با وجود آشکار شدن انحرافات عرفان حلقه، هنوز شاهد جذب جوانان، حتی دانشجویان و افراد تحصیل‌کرده، به این جریان هستیم؟
علت جذابیت عرفان حلقه برای برخی جوانان را می‌توان در چند محور بررسی کرد:
۱. وعده رسیدن به تجربه‌های ماورایی و درمانگری در کوتاه‌ترین زمان:
عرفان حلقه ادعا می‌کند که با گذراندن دوره‌های این جریان، افراد می‌توانند در مدت کوتاهی به توانایی‌هایی مانند درمانگری دست یابند. این وعده‌های سریع و ملموس، به ویژه برای افرادی که به دنبال راه‌های میانبر در رشد شخصی و معنوی هستند، جذابیت زیادی دارد.
۲. وجود موجودات اسرارآمیز و آموزه‌های ماورایی:
در عرفان حلقه تأکید زیادی بر موجودات غیرارگانیک، ارواح و توانایی‌های فراتر از تجربه‌های طبیعی شده است. این تمرکز بر تجربه‌های ماورایی و ادعای دسترسی به جهان‌های پنهان، برای جوانانی که به فیلم‌ها و داستان‌های فراطبیعی علاقه دارند، بسیار وسوسه‌انگیز است.
۳. نیاز معنوی و خلأهای روحی جامعه:
جذب افراد به عرفان حلقه در بخش زیادی ناشی از کمبود معنویت واقعی و خلأهای روحی است. بسیاری از جوانان به دنبال پاسخ به سوالات وجودی و تجربه‌های معنوی هستند و این جریان با وعده‌های شبه‌معنوی خود، این نیازها را هدف قرار می‌دهد.
۴. فاصله میان تبلیغات رسانه‌ای و واقعیت:
فضای رسانه‌ای عرفان حلقه اغلب با واقعیت‌های موجود متفاوت است. تصاویر، ادعاها و معرفی اعضای این جریان، جذابیت بیشتری برای مخاطب ایجاد می‌کند، در حالی که واقعیت پشت پرده این فعالیت‌ها و توانایی‌های ادعاشده متفاوت است. این فاصله میان واقعیت و تبلیغات، باعث می‌شود برخی جوانان بدون شناخت دقیق جذب شوند.
به این ترتیب، ترکیب وعده‌های سریع و ملموس، جذابیت‌های ماورایی، نیاز معنوی جامعه و فاصله تبلیغات با واقعیت، زمینه‌ای را فراهم می‌کند که حتی افراد تحصیل‌کرده و دانشجویان نیز ممکن است جذب عرفان حلقه شوند.
رسا: برخی معتقدند عرفان حلقه زمینه‌سازی فکری و روانی برای نفوذ جریان‌های صهیونیستی و ضدایرانی است. تحلیل شما چیست؟ آیا می‌توان میان شبکه عرفان حلقه و پروژه‌های جهانی نظیر «معنویت بدون خدا» یا دیگر جریان‌های نوظهور جهانی ارتباط واقعی دید یا خیر؟
در این مورد می‌توان هم پاسخ مثبت داد و هم منفی، بسته به زاویه نگاه.
از یک سو، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد محمدعلی طاهری برخی مباحث عرفان حلقه را از عرفان‌های کاوی و عرفان‌های یهودی اقتباس کرده است. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر سفر ایشان به اسرائیل و برقراری برخی ارتباطات وجود دارد که می‌تواند نشان‌دهنده نوعی همخوانی یا تأثیرپذیری از پروژه‌های معنویت بدون خدا یا جریان‌های صهیونیستی باشد. بنابراین از این منظر می‌توان گفت ارتباط واقعی وجود دارد.
از سوی دیگر، با توجه به جایگاه علمی و مدیریتی محمدعلی طاهری، بعید است او بتوانسته باشد به‌طور هدفمند و مؤثر در پروژه‌های جهانی دخالت کند یا نفوذ گسترده‌ای ایجاد نماید. بسیاری از مباحث و آموزه‌های او، خودآگاه یا ناخودآگاه، وام‌گرفته شده از منابع خارجی است و ابداعی مستقل محسوب نمی‌شود.
رسا: با وجود حجم گسترده آسیب‌ها و شکایات مردمی، چرا هنوز برخورد قاطع و نهایی با سرشاخه‌های این جریان به‌ویژه محمدعلی طاهری صورت نگرفته است؟
بررسی این موضوع چند عامل دارد که نیازمند تحلیل دقیق است. علت‌ها می‌تواند شامل پیچیدگی‌های حقوقی، فقدان مستندات کافی در برخی پرونده‌ها، مقاومت بخشی از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ای، و همچنین برخی ملاحظات امنیتی و فرهنگی باشد. عوامل دیگری مانند گستردگی فعالیت‌های این جریان، پراکندگی جغرافیایی اعضا و ماهیت غیرشفاف فعالیت‌ها نیز در به تأخیر افتادن برخورد مؤثر نقش داشته‌اند.
۱. خلا قانونی:
یکی از مهم‌ترین دلایل، فقدان بند قانونی و چارچوب مشخص برای برخورد با فرقه‌ها و معنویت‌های نوظهور در کشور است. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای پوشش این خلا صورت گرفته، اما هنوز قوانین جامع و شفاف وجود ندارد که بتوان بر اساس آن اقدامات قاطع انجام داد.
۲. نبود نهاد اجرایی متولی:
حتی اگر قوانینی تصویب شود، مسئله دیگر این است که نهاد مشخصی برای اجرای این قوانین وجود ندارد. برخی نهادها به‌طور غیرمستقیم ورود پیدا می‌کنند، اما هیچ نهاد اجرایی دولتی یا حکومتی به‌طور مستقیم مسئول برخورد و پیگیری موارد مرتبط با عرفان حلقه و جریان‌های مشابه نیست.
۳. خلا فرهنگی و معنوی:
یکی دیگر از زمینه‌ها، کمبود فعالیت‌های فرهنگی مؤثر در مقابله با معنویت‌های نوظهور است. هرچند در کشور ما غالب مردم با آموزه‌های مذهبی شیعه آشنایی دارند و نسبت به معنویت‌های نوظهور حساسیت دارند، اما همچنان خلأهای فرهنگی و آموزشی در این حوزه وجود دارد. برخلاف کشورهای غربی که خلا معنویت و دین بسیار بیشتر است و جریان‌های معنوی نوظهور گسترده‌تر شکل می‌گیرند، در ایران این جریان‌ها محدودترند، اما نبود فعالیت فرهنگی مستمر باعث شده است که مقابله با آنها به طور کامل انجام نشود.
به‌طور خلاصه، خلا قانونی، فقدان نهاد اجرایی متولی، و کمبود اقدامات فرهنگی گسترده باعث شده است که برخورد قاطع با عرفان حلقه و سرشاخه‌های آن، به ویژه محمدعلی طاهری، تاکنون به‌طور کامل انجام نشود. با این حال، روندهای قانونی و فرهنگی باید تقویت شود تا در آینده بتوان اقدامات مؤثرتری صورت داد.
ارسال نظرات