فهم صحیح انتظار از بروز انحراف فکری جلوگیری میکند
حجت الاسلام جواد جعفری، عضو هیأت علمی موسسه مهدویت، با بیان اینکه مهدویت از مسائل مورد توافق شیعه و اهل سنت است، گفت: اولین کسی که مسألة مهدویت را بیان کرده است شخص پیامبر اسلام است و حدود 68 نفر از صحابة پیامبر احادیث مهدوی را بی واسطه از پیامبر اسلام شنیده اند.
در گفت و گو با این محقق عرصه مهدویت، ادله قرآنی، روایی مهدویت را به بحث نشسته و پیرامون وظایف منتظران در دروان غیبت سخن گفته ایم، به این امید که مورد توجه خوانندگان محترم رسا قرار گیرد.
رساـ با توجه به اینکه مهدویت از موضوعات اساسی در معارف اسلامی است، قرآن چگونه به این موضوع پرداخته است؟
یکی از راه‌های شناخت موضوعات اسلامی از جمله مهدویت مراجعه به قرآن است، معارف قرآن بر دو نوع است؛ معارف ظاهری که علم تفسیر آن را بیان میکند و معارف باطنی که علم تأویل بیانگر آن است.
تفسیر در اصطلاح به معنای بیان مفاد استعمالی آیات قرآن و آشکار کردن مراد خدای متعال از آن بر مبنای ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره است، در حالی که تأویل به معنای بیان معانی و مصادیق آیات که جز خداوند و راسخون در علم(چهارده معصوم) کسی آن را نمیداند و فهمیدن آن بر مبنای ادبیات عرب و اصول محاوره میسر نیست، می باشد.
می‌توان 400 تا 500 آیه از قرآن را مهدوی دانست که فراوانی آیات، اهمیت این موضوع در قرآن را نشان میدهد.
رساـ دلالت قرآن کریم بر مهدویت در چه موضوعاتی است؟
اگر به آیات قرآن توجه کنیم می بینیم که قرآن در چند محور، حضور دائمی حجت در جامعه بشری، غیبت امام زمان(عج) و ویژگی‌های حکومت امام زمان مطالبی را بیان می فرماید.
در موضوع حضور دائمی حجت بر روی زمین، درسوره قدر، آیة چهارم می خوانیم: تَنزََّلُ الْمَلَئکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبهِِّم مِّن کلُِّ أَمْر، که روایتی از امیر المومنین(ع) در کتاب کافی،جلداول، صفحه 532 درباره این آیه نقل شده که ملائک بعد از رسول اکرم(ص) بر صاحبان امر که علی (ع) و یازده فرزند پس از او است، نازل می شوند.
همچنین درباره بشارت ظهور، آیه 55 سوره نور که وعده الهی به مومنان درباره خلافت زمین است و آیه 105 سوره انبیاء که ارث زمین برای صالحان است، می توان اشاره کرد.
رساـ با توجه به اینکه معارف مهدوی از طریق قرآن و عقل قابل اثبات است، بررسی این بحث از منظر روایات چه ضرورتی دارد؟
قرآن و عقل اصول و کلیات معارف مهدوی را بیان و اثبات می‌کنند. آنچه عهده دار بیان جزئیات و شرح کلیات معارف مهدوی است، روایات رسیده از پیامبر و امامان(ع) است.
بنابراین بدون مراجعه به روایات نمیتوان در مورد معارف مهدوی به فهم دقیق و صحیحی دست یافت و این نکته نشانگر اهمیت و ضرورت بحث روایی در مهدویت است.
رساـ لطفا درباره روایات مهدوی و انواع آن توضیح بفرمائید.
نکته ای که لازم به ذکر است اینکه اولین کسی که مسألة مهدویت را بیان کرده است شخص پیامبر اسلام است که حدود 68 نفر از صحابة پیامبر احادیث مهدوی را بیواسطه از پیامبر اسلام شنیده و نقل کرده و دست کم 164 نفر از دانشمندان اهل سنّت روایات مهدویت را در کتابهای خود آورده اند.
باید توجه داشت که این روایات به گونه ای است که بیش از 62 تن از دانشمندان اهل سنّت به متواتر بودن احادیث مهدویت در کتابهای خود تصریح کردهاند. که می توان به ابوالفیض شافعی (احمد بن محمد بن الصدیق) استاد دانشگاه الازهر در کتاب ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون اشاره کرد که در هر طبقه، 30 راوی را نام برده است.
صحت احادیث امام مهدی را 37 تن از نویسندگان اهل سنّت بیان کردهاند که البته مهدی علیزاده در کتاب در انتظار ققنوس، این تعداد را شصت نفر اعلام کرده است.
جا دارد من در اینجا به چند نمونه کتاب حدیثی هم اشاره کنم،کتاب معجم أحادیث الإمام به تازگی در هشت جلد تجدید چاپ شده است. در چاپ جدید 563 حدیث از پیامبر اسلام نقل شده است. همچنین867 حدیث از ائمه نقل شده است و 422 حدیث تفسیری در ذیل آیات مهدوی در جلد هفتم آمده است، که در مجموع 1861 حدیث در معجم نقل شده است.
رساـ در صحبت‌های خود به روایات تفسیری اشاره کردید. لطفا بیشتر توضیح دهید؟
احادیث مهدویت در نگاه کلی میتواند چهار نوع باشد:
روایات تفسیری: روایاتی که تفسیر و تأویل آیات را به امام مهدی بیان میکند.
روایات إخباری: روایاتی که از آینده خبر میدهد. مانند: نشانههای ظهور، نحوة حکومت حضرت.
روایات تاریخی: روایاتی که از گذشته خبر میدهد. مانند: نحوة ولادت، تاریخ زندگانی امام و تشرفات به محضر امام.
روایات تبیینی: روایاتی که روشنگر هستند. مانند بیان علت غیبت، اهمیت انتظار، وظایف منتظران، حکم گفتن نام امام.
که البته تمام این اقسام بر دوگونه بر امام مهدی (عج) دلالت می کند:
احادیث عام، احادیثی است که شامل تمام امامان است، مانند حدیث ثقلین، من مات، اثنی عشر خلیفه، امان اهل ارض.که این روایات عام در ادلة نقلی وجود امام زمان(عج) بررسی می شود و دسته ای دیگر که آن را احادیث خاصّ می گوئیم و ویژة امام مهدی است.
رساـ با توجه به اینکه مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت مطرح شده، این روایات چه جهات اشتراک و افتراقی با یکدیگر دارند؟
با دقت در روایات می بینیم، جوان بودن هنگام ظهور، رسیدن امداد الهی برای امام، واقعه خسف بیداء، فرود آمدن حضرت عیسی، تعداد یاران اولیه که313 نفر عنوان شده، محل بیعت آنان که در مسجد الحرام بین رکن حجر الاسود و مقام ابراهیم است، نعمت‌های فراوان در دوران امام، خارج شدن ثروت های زمین برای امام از روایات فریقین استفاده می گردد.
اما محورهایی که روایات شیعه و سنی با یکدیگر اختلاف دارند، ولادت امام مهدی و نسب امام مهدی (عج) است.
رساـ اختلاف شیعه و سنی پیرامون ولادت ایشان را بیشتر تبیین بفرمائید.
ما شیعیان معتقدیم حضرت مهدی به دنیا آمده است اما اهل سنت با اعتقاد به مهدی موعود، قائل هستند ایشان هنوز متولد نشده است.
در اینجا لازم به تصریح می دانم که شیعه برای اثبات تولد حضرت مهدی(عج) ادله متقنی دارد که می توان به تصریح امام عسکری (ع) به ولادت فرزندش، گواهی 46 نفر از کسانی که حضرت را در نوزادی دیده‌اند، شکل برخورد حکومت وقت با منزل امام، اعتراف تبارشناسان و جمع زیادی از دانشمندان اهل سنت بر ولادت فرزند امام عسکری اشاره کرد.
رساـ بحث پیرامون انتظار و ویژگی های شخص منتظر، چه ضرورتی و آثاری دارد؟
بحث انتظار و وظیفة در دوران غیبت، فارغ از اینکه ریشه در وظیفه شناسی و آگاهی و بصیرت به تکلیف دارد،در روایات جایگاه مهمی دارد و فهم صحیح آن ما را از انحراف در اندیشه و عمل باز می‌دارد و این ضرورت تبیین بحث های انتظار را می رساند.
اما آثار انتظار برای فرد و جامعه این است که افرادی که به آینده توجه ندارند و فقط در زمان حال زندگی می کنند، برای آنان یأس و ناامیدی پیش می آید اما آن که به آینده امید دارد، در جهت آن حرکت کرده و برای رسیدن به آن اقدام عملی می کند.
انتظار این خصیصه را به همراه دارد که باعث می شود منتظر در تمام حالات به فکر امام زمان(عج) خود بوده و بین خود و امام سنخیت ایجاد کند، یعنی با ذکر مدام، شخص در راه اصلاح خود گام برداشته و آمادگی فردی و اجتماعی برای ظهور را در خود نهادینه می کند.
رساـ منتظران چه وظیفه ای در بعد معرفت شناختی دارند؟
به نظر من منتظران باید در دو بعد شناخت شناسنامه ای امام و شناخت مقام امام، تلاش بیشتری کنند و البته از مطالبی که درباره زندگی شخصی امام زمان(عج) است یا بی‌فایده است، پرهیز کنند، زیرا این امور در تشخیص تکلیف و انجام آن بی اثر است. /909/گ 402/س