کتابخانه آیت الله حائری از قدیمی ترین کتابخانه های قم است و علمای بزرگی را در خود پرورانده است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، یکی از شاخصه‌های ارزیابی رشد و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتاب‌خوانی مردم آن مرز و بوم است. ایران از قدیم‌الایام تاکنون با داشتن تمدنی چندهزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه‌های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی، سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی بسان خورشیدی تابناک می‌درخشد.
از آنجا که منابع کتابخانه‌ای وسیله تبلیغ، ترویج و توسعه اندیشه است، می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین عوامل رشد کتاب‌خوانی هر کشور، ارتقای سطح علمی پژوهشگران با تجهیز کتابخانه‌ها و جمع‌آوری منابع اختصاصی مورد نیاز و حتی پیش‌بینی نیازهای علمی و تخصصی پژوهشگران با استفاده از ابزار و تکنولوژی جدید است.
حسن رجبیان، مدیر کتابخانه حضرت آیت‌الله حائری(ره) اما بر این باور است که پیشرفت و توسعه هر کتابخانه افزون بر انگیزه قوی مسوولان آن و پشتوانه مالی، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و دقیق برای حرکت به سوی اهداف و جایگاه از پیش تعریف شده کتابخانه است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با ارائه گزارشی از فعالیت‌های کتابخانه حضرت آیت‌الله حائری(ره) تصریح می‌کند: کثرت منابع به تنهایی تعیین کننده ارزش و اهمیت یک کتابخانه نیست، بلکه ارائه خدمات استاندارد کتابخانه‌ای و ایجاد تسهیلات لازم برای مراجعان عاملی تعیین کننده است.
خبرگزاری رسا این گفتگو را محضر خوانندگان محترم تقدیم می کند:
ـ لطفا گزارشی از شروع به کار کتابخانه حضرت آیت‌الله حائری(ره) ارائه دهید.
کتابخانه مدرسه فیضیه در سال 1309 شمسی از سوی موسس حوزه حضرت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) تاسیس و در سالروز ولادت حضرت فاطمه(س) افتتاح شده است. این کتابخانه را می‌توان از جهتی قدیمی ترین کتابخانه قم به حساب آورد که از بدو تأسیس تاکنون خدمات زیادی را نسبت به حوزه علمیه قم انجام داده و مراجع، فضلا و بزرگانی را در آغوش خود پرورده است.
ـ کتابخانه زیر نظر چه نهادی اداره می‌شود و از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
ریاست کتابخانه از زمان مرحوم حضرت آیت‌الله حائری(ره) تا اواخر حیات مرحوم حضرت آیت‌الله بروجردی (ره) با مرحوم آیت‌الله صاحب الداری و پس از آن تا سال 1380 شمسی با مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی عراقی و پس از آن، با واگذار شدن اداره آن به دفتر مقام معظم رهبری و سپس شورایعالی حوزه، حجت‌الاسلام حاج شیخ مهدی ستوده اداره آن را عهده دار بوده‌اند؛ از اواخر سال 88 اداره کتابخانه به معاونت پژوهش حوزه واگذار شده و اینجانب از فروردین سال 89 تاکنون مسوولیت آن را به عهده دارم.
از آنجا که ساختمان اولیه کتابخانه که در طبقه فوقانی مدرس در ضلع غربی مدرسه واقع بود از فضا و امکانات کافی برخوردار نبود با عنایت مقام معظم رهبری ساختمانی در 5 طبقه با زیربنایی بالغ بر 6500 متر مربع در ضلع شرقی مدرسه احداث و کتابخانه از سال 1381 به آن انتقال یافته است؛ کتابخانه از بخش سالن‌های عمومی و سالن محققین و سالن مطبوعات و نشریات تخصصی و مخزن نسخ چاپی و مخزن نسخ خطی و امور رایانه تشکیل شده که سالن محققین خود بخش‌های بانک اطلاعات و بانک پایان نامه‌ها را نیز شامل می‌شود.
ـ کتابخانه با چه شرایطی کار خود را آغاز کرده و هم اکنون چه وضعیتی دارد؟
این کتابخانه با تعداد منابع و مراجعان محدود کار خود را آغاز و هم اکنون در حدود 9500 عضو داشته، بیش از 118 هزار جلد نسخه چاپی و بیش از 2600 نسخه خطی را داراست.
ـ نحوه عضوگیری در این کتابخانه به چه صورتی است؟
سعی بر این است که حداکثر تسهیلات برای استفاده عمـوم طـلاب و فضلا فـراهم شود. هم اکنون طـلاب ملبس برای استفاده از سالن‌های عمـومی نیازی به ارائه کـارت عضویت ندارند و طلاب غیر ملبس نیز با ارائه کارت دال بر اشتغال در حوزه علمیه چنین امکانی را دارند، اما برای استفاده از مخزن در هر حال نیاز به ارائه کارت عضویت است. هم اکنون ثبت‌نام اختصاصا از حوزویان صورت می‌پذیرد، هر چند در گذشته تعدادی از دانشجویان نیز ثبت‌نام شده‌اند و هم اکنون عضو کتابخانه هستند.
ـ درباره سالن‌های مطالعه کتابخانه بیشتر توضیح دهید.
بخش عمومی شامل 3 سالن بوده که یک سالن آن که در طبقه منهای 2 واقع است در مواقع ضرورت گشوده و 2 سالن دیگر در همه اوقات مفتوح و به صورت قفسه باز ارائه خدمت می کنند. بخش محققین نیز اختصاص به فضلای فارغ التحصیل سطح 3 و 4 و نیز فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد و دکترا دارد و به صورت قفسه باز اداره می شود. منابع سالن محققین را عموماً کتب مرجع و منابع پژوهشی تشکیل می دهد و هنوز در مرحله تهیه و تکمیل می باشد. از خصوصیات این سالن بهره گیری از پایان نامه های سطح 3 و 4 حوزوی به تعداد بیش از یک هزار پایان‌نامه و بانک جامع اطلاعات است؛ بانک اطلاعات نیز با تعداد 19 دستگاه رایانه مجهز به نرم افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و سرویس اینترنت و کتابخانه دیجیتال در خدمت مراجعان است.
ـ لطفاً درباره تعداد نسخ خطی که در این کتابخانه موجود است، بفرمایید.
کتابخانه افزون بر هزاران جلد نسخه چاپ سنگی که امروزه از ارزش خاصی برخوردار است دارای بیش از 2600 نسخه خطی است که در شرایط مطلوبی نگهداری می‌شود، از این‌رو بایستی کار آفت‌زدایی، صحافی و سامان‌بخشی آنها پیگیری شود؛ این مجموعه دارای 3 جلد فهرست است که یک جلد آن از سوی مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی عراقی و 2 جلد دیگر از سوی آیت‌الله استادی در سالیان قبل تدوین شده است و اکنون ضرورت بازنویسی و نشر مجدد این فهرست احساس می‌شود که در این زمینه مذاکراتی با حضرت آیت‌الله استادی برای انجام این امر صورت گرفته است و امیدواریم هر چه زودتر عملی شود.
ـ امروزه اهمیت حفظ و نگهداری نسخ خطی بر کسی پوشیده نیست؛ حضرت‌عالی برای حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند چه پیشنهادی دارید.
همان‌طور که اشاره کردید، لزوم نگهداری و حفظ نسخ خطی بر کسی پوشیده نیست و خسارتی که احیاناً متوجه آنها می‌شود به هیچ‌وجه قابل جبران نخواهد بود. آثار مخطوط در واقع شناسنامه و پشتوانه هویت ما هستند؛ چه بسیار آثاری که در اثر بی‌مبالاتی متولیان و صاحبان آن بکلی از بین رفته یا آسیب‌های جدی دیده است.
بهتر است کسانی که این آثار را در اختیار دارند اگر از جهت نگهداری آن پس از خود مطمئن نیستند، این آثار را بصورت اهدا، وقف و حتی فروش به مراکز ذیصلاح منتقل کنند تا از خطر فرسودگی آنها جلوگیری شود.
ـ چه راهکارهایی برای غنی تر شدن کتابخانه به کار بسته اید؟ و آیا تاکنون طرح‌های خاصی برای پیشبرد اهدافتان اجرایی شده است؟
از زمانی که اداره کتابخانه به عهده معاونت پژوهش قرار گرفته با توجه به موقعیت، اهمیت و سابقه آن مورد توجه ویژه واقع شده است. این کتابخانه ظرفیت آن را دارد که به عنوان یک کتابخانه جامع حوزوی مورد توجه واقع شود، از این‌رو تلاش بر این است که کتابخانه چه از جهت کالبدی و چه از جهت عملکرد متناسب با ظرفیت خود متحول شود. در این راستا سالن محققین و بانک اطلاعات از طبقه منهای 2 به طبقه اول که شرایط بهتری دارد منتقل شد و همچنین مکان ویژه‌ای برای نگهداری پایان نامه‌ها در نظر گرفته شد. با باز شدن در کتابخانه از سمت میدان آستانه، هم‌اکنون رفت و آمد مراجعان از طریق این در نیز صورت می‌گیرد.
سالن طبقه منهای یک که تا اواخر سال 88 به صورت موقت در اختیار کتابخانه مسجد اعظم بود دوباره فعال و سالن قفسه باز از طبقه اول به طبقه منهای یک منتقل شد؛ سالن ویژه مطبوعات و نشریات تخصصی با حدود 120 عنوان نشریه تخصصی و عمومی و 16 عنوان روزنامه راه اندازی شده است. بخش اداری واقع در طبقه اول تجهیز و سالن محققین از نو طراحی، میزها و قفسه‌هایی با کیفیت بهتر خریداری و تهیه منابع سالن محققین نیز آغاز شد.
سیستم روشنایی سالن‌های مطالعه اصلاح شد و منابع سالن قفسه باز در طبقه منهای یک تقویت گردید؛ همچنین اتاق فهرست‌نویسی به مخزن چاپی منتقل و روند فهرست‌نویسی و لیبل‌گذاری و آماده‌سازی کتاب تسریع شد. با توجه به این‌که کتابخانه مجهز به سیستم امنیت هوشمند است، تگ‌گذاری کتب مخزن آغاز و تعداد 80000 جلد از کتب مخزن چاپی و قفسه باز تگ گذاری و حدود 8800 جلد لیبل‌گذاری و در حدود چهل میلیون تومان کتاب از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه کتاب دانشگاهی و ناشران مختلف در سال 89 و 90 خریداری شد؛ طرح‌هایی نیز برای اجرا در آینده در نظر گرفته شده است که اهم آنها عبارتند از: تأسیس بخش‌های امانی، مشاوره تحصیلی، پژوهشی و آموزشی و توسعه کتابخانه دیجیتال که امیدواریم این طرح‌ها هرچه زودتر عملی شوند.
ـ برای افزایش فضا و بازدهی هر چه بیشتر کتابخانه چه برنامه‌هایی در نظر دارید؟
در مرحله اول بایستی از فضای موجود با برنامه‌ریزی‌های لازم و ایجاد جذابیت بیشتر و امکانات افزونتر استفاده بهتری کرده و در مرحله بعد می‌توان با توسعه ساختمان کتابخانه از سمت شرق به این کار اقدام کرد که البته نیازمند صرف بودجه قابل ملاحظه‌ای برای تملک املاک مجاور است؛ در قالب یک طرح جامع می‌توان افزون بر توسعه ساختمان کتابخانه، مرکز اسناد حوزوی و مانند آن را در نظر گرفت که این امر نیازمند توجه ویژه است.
ـ هم اکنون چند نفر با چه تخصص‌هایی در این کتابخانه مشغول خدمت‌رسانی به طلاب هستند؟
هم اکنون کادر کتابخانه 22 نفر است که در قسمت‌های مختلف اعم از کتابداری، امور اداری، امور رایانه، تاسیسات، نگهبانی و خدمات مشغول به فعالیت هستند.
ـ برای بهتر شدن خدمات و بازدهی بیشتر کتابخانه‌های سطح شهر قم به ویژه کتابخانه‌های حوزوی چه پیشنهادهایی دارید؟
پیشرفت و توسعه هر کتابخانه افزون بر انگیزه قوی مسوولان آن و پشتوانه مالی، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و دقیق برای حرکت به سوی اهداف و جایگاه از پیش تعریف شده کتابخانه است و بایستی توجه داشت که کثرت منابع به تنهایی تعیین کننده ارزش و اهمیت یک کتابخانه نیست، بلکه ارائه خدمات استاندارد کتابخانه‌ای و ایجاد تسهیلات لازم برای مراجعان عاملی تعیین کننده است. ارتباط و تعامل بیشتر مسوولان کتابخانه‌ها نیز می‌تواند به این امر کمک کند که اخیراً گام‌های اولیه آن برداشته شده و حرکت مبارکی است و امیدواریم ادامه یابد؛ البته همه اینها بایستی زیر سایه چتر حمایتی برنامه‌ریزان و متصدیان فرهنگی کشور و توجه ویژه آنان به کتابخانه‌ها که از عناصر مهم و بنیادین فرهنگ به شمار می‌آیند انجام پذیرد.
ـ با تشکر از این‌که وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید، در پایان اگر نکته خاصی مدنظر دارید، بفرمایید.
با تقدیر از زحمات دست‌اندرکاران و مسؤولان پیشین کتابخانه و سپاس از حمایت‌های بی‌دریغ معاونت پژوهش حوزه به ویژه حجت‌الاسلام عماد که رهنمود و پشتیبانی ایشان همیشه راهگشا و موثر بوده است، پیشرفت روزافزون این نهاد مقدس را از درگاه خداوند متعال خواستارم. /920/گ401/ر