تا دست و رو نشست به خون، می نیافت کس

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در تبریز، ماه محرم فرصتی برای گرامی داشت یاد و خاطره حجت الاسلام نیر تبریزی، حافظ شعر عاشورایی است. این عالم برجسته با جمعی از شعرا و فضلای عصر خویش مکاتبه و دوستی داشته و در سروده‌هایش بیشتر متأثر از حافظ شیرازی بود.

"نیر" شاعری مجتهد

حجت الاسلام شیخ محمد تقی، متخلص به «نیر» یکی از علما و شعرای معاصر آذربایجان و تبریز و در عین حال یکی از مفسران و کاوشگران علوم و معارف قرآنی است.

وی فرزند دوم ملا محمد ممقانی بود که در سال 1248 هجری قمری، مطابق با 1211 شمسی به دنیا آمد. نیر در سن 22 سالگی برای تحصیل علوم دینی عازم نجف اشرف شد که در بازگشت به عنوان محدث، فقیه و مجتهد شناخته می‌شد. وی در فنون شعر و ادب نیز از اساتید این فن به شمار آمد.

حجت الاسلام نیر تبریزی با جمعی از شعرا و فضلای عصر خویش مکاتبه و دوستی داشته و در سروده‌هایش بیشتر متأثر از حافظ بود. از آن‌جایی که اشعار وی در رثای شهادت اباعبدالله الحسین(ع) سال‌ها است که در مجالس عزاداری آن امام همام زمزمه می‌شود، حجت الاسلام نیز تبریزی را حافظ شعر عاشورایی لقب داده‌اند.

البته تاکنون کتاب‌های زیادی درباره حادثه جان‌سوز کربلا و عاشورا نگاشته شده و شعرای زیادی این رخداد اسف‌انگیز را به نظم درآورده‌اند؛ اما هم‌چنان سیل غم جاری است و تا قیام ‌قیامت جاری خواهد ماند.

دیوان اشعار مرحوم حجت‌الاسلام نیر تبریزی، فقیه، محدث و ادیب معاصر در سه بخش مثنوی آتشکده، لآلی منظومه و دیوان غزلیات در سال 1309 سروده شده که متضمن قصاید، قطعات، مراثی و مدایح در اوزان و بحور مختلف، بالغ بر سه‌هزار بیت است که در سال 87 با تصحیح و تعلیقات دکتر بهروز ثروتیان منتشر شده است.

ادب ذکر ائمه(ع) در اشعار نیر 

در این مجموعه نام‌ها و اسامی شخصیت‌ها اغلب با کنایه آورده شده است. چنان‌چه درباره سرور شهیدان حضرت امام‌حسین‌(ع) با نهایت احترام از کنایاتی مانند شاه تشنه، شهسوار بادیه ابتلاء، زاده شیرخدا، غیرت‌الله و... استفاده شده است.

شرح تاریخی وقایع کربلا در این منظومه زیبا و مراثی و غزلیات عاشورایی آن ذکر نشده، بلکه مثنوی آتشکده و مخصوصا ترجیع‌بند متین و هنرمندانه لآلی و غزلیات عاشورایی نیز به شیوه‌ای کاملا شاعرانه و عارفانه وقایع دردناک کربلا را از دیدگاه «عشق‌الهی» پیش‌روی مخاطب قرار داده است.

حجت‌الاسلام نیر این واقعه را با جهان‌بینی خاص دینی و باورهای پیروان مذهب شیعی بررسی و گزارش کرده، مبنای کارش در این مجموعه عشق و اعتقاد است.

این شخصیت سالیان دراز از محضر علمای نجف و قم بهره‌ها برده است و خود در مطالعات قرآنی مخصوصا علم کلام از سرآمدان زمانه خویش بوده و مقام و رتبه اجتهاد داشته است.

«لآلی منظومه» از دیگر آثار حجت الاسلام نیر است، که از چند شعر در قالب ترکیب‌بند، غزل، قصیده و سایر قالب‌های شعری به سه زبان فارسی، عربی و ترکی سروده شده است.

در این اثر غالب اشعار، عاشورایی و مرثیه‌ای است و البته سروده‌هایی نیز در مدح سایر ائمه(ع) در آن به چشم می‌خورد.

برخی از آثار مرحوم نیر

از آثار ماندگار حجت الاسلام نیر تبریزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- الفیه در طرائف، به زبان عربی، ممزوج با برخی از کلمات ترکی و لغات فارسی

- کشف السبحات فی تحقیق الصفات، در کشف معضلات مسائل توحیدی با دلائل عقلی و نقلی که به نام شاهزاده طهماسب حاکم آذربایجان نوشته شده است.

- رساله تفسیر «و ما خلقت الجن و الانس»

- شرح حدیث انا النقطه

- صحیفه الابرار

- علم الساعه

- رساله لمح البصر

- مفاتیح الغیب

- رساله نصره الحق

نمونه‌ای از اشعار نیر

ابیات زیر سروده حجت الاسلام نیر در رثای اباعبدالله الحسین(ع) است:

گفت ای گروه، هر که ندارد هوای ما

سر گیرد و برون رود از کربلای ما

ناداده تن به خواری و ناکرده ترک سر

نتوان نهاد پای به خلوت سرای ما

تا دست و رو نشست به خون، می نیافت کس

راه طواف بر حرم کبریای ما

این عرصه نیست جلوه‌گه روبه و گراز

شیر افکن است بادیه ابتلای ما

هم‌راز بزم ما نبود طالبان جاه

بیگانه باید از دو جهان آشنای ما

برگردد آنکه با هوس کشور آمده

سر ناورد به افسر شاهی گدای ما

ما را هوای سلطنت ملک دیگر است

کاین عرصه نیست درخور فرّ همای ما

یزدان ذوالجلال به خلوت سرای قدس

آراسته است بزم ضیافت برای ما

برگشت هر که طاقت تیر و سنان نداشت

چون شاه تشنه کار به شمر و سَنان نداشت

تاریخ وفات نیر

گفتنی است، میرزا محمدتقی حجت‌الاسلام، متخلص به «نیر» که در فن شعر و ادب یکی از مهره‌های اصلی در روزگار خود به شمار می‌رفت؛ دهم محرم سال 1330 قمری مصادف با روز شهادت مولا و معشوق خود در شهر تبریز دار فانی را وداع گفته و بنا بر وصیت خود، جنازه‌اش در نجف اشرف مدفون شد./935/ر