پوشش اسلامی، کلید رهایی از بند شهوات نفسانی

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، حجاب و مفاهیم مرتبط با آن همواره مورد توجه مکاتب مختلف بوده تا جایی که قوت یا ضعف آن در مکاتب مختلف به حفظ یا ضعف بنیاد خانواده و در نهایت ضعف امور فرهنگی در جامعه و ملل مختلف ختم شده است. دین مبین اسلام که نویدبخش سعادت دنیوی و اخروی پیروانش است از این امر مستثنا نبوده و توصیه یه حجاب را در کنار دیگر راهکارهای نظری و عملی در بیان و سیره اهل بیت قرار داده است. در این یادداشت کوشش شده از جهتی به آسیب شناسی وضعیت اسفناک مد و پوشاک در جامعه پرداخته شود و از جهت دیگر با بیان سیره اهل بیت و بزرگان به عنوان الگو ، راهکار هایی برای حل مشکلات فعلی جامعه در این زمینه ارائه شود.

مدگرایی و امروزی بودن

«امروزی بودن و مدگرایی» از قبیل واژه هایی هستندکه امروزه افکار و زندگی بسیاری از افراد جامعه را تحت تاثیر قرار داده است. به شکلی که موضوعی ارزشمند در کنار دیگر ارزشها به شمار رفته و چه بسا بر ارزش‌های مذهبی رجحان داده می شوند. البته بی تردید امروزی بودن نکته بسیار پسندیده ای است که حتی مورد تایید ائمه ی اطهار(ع) نیز قرار گرفته؛ اما وقتی این نکته در رابطه با لباس و پوشاک بیان شده و از آن به مدگرایی تعبیر شود نه تنها ارزش به شمار نمی رود بلکه از می توان حاوی آسیب های اجتماعی و فرهنگی نیز باشد.

نکته قابل توجه در این مسئله آن است که اساسا ملاک درست امروزی بودن چیست؟چرا چیزی که تا دیروز به عنوان یک امر ناپسند شناخسته می شد امروزه به امری پسندیده و محبوب تبدیل می شود؟ اینکه یکباره شلوار لی پاره یا مانتوهای جلو باز به عنوان یک لباس امروزی و مد مطرح می شود نشات گرفته از کدام نهاد فرهنگی و اثرگذار جامعه می تواند باشد؟ اینکه گاهی مدل موهای غریب با فرهنگ ایرانی یا ساپورت و لباس‌های بسیار تنگ و کوتاه مد می شود نشانه تاثیرپذیری از کدام گروه و فرهنگ است؟

اگر به جامعه نگاهی عمیق‌تر داشته باشیم ریشه این تغییر فرهنگ را  در تقلید اکثریت خانواده ها از اقشار مرفه جامعه و شبکه های ماهواره ای می بینیم.گاهی افراد جامعه به خاطر فقر فرهنگی زندگی آرمانی را در تقلید و شبیه شدن به اقشار پولدار و بالاشهری می دانند.

از سوی دیگر بازار و مدل‌های همه رنگ آن همان چیزی را به مشتریان عرضه می کنند که در رسانه های ماهواره ای و اینترنتی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تبلیغ می شود.

نظر اسلام درباره لباس‌های متنوع و انگشت نما

دین مبین اسلام در موارد بی‌شماری به پوشیدن لباس‌های روشن و پاکیزه سفارش کرده و هیچ‌گونه مخالفتی با این نوع پوشش‌ها نداشته است. اما در مواردی نیز حدود و مرزهای آن را مشخص کرده است.

1.اگر رنگی به خصوص و یا ترکیبی از دو یا چند رنگ به سبک و فرق خاص، شعار و علامت دشمنان اسلام و یا گروهی از آنان (گر چه در مقطعی از زمان باشد) را به یاد بیاورد؛ تا زمانی که آن رنگ و یا ترکیب به عنوان ویژگی آن گروه شناخته شود، استفاده از آن جایز نیست. به طور مثال امام علی (ع) استفاده از پوشش سیاه را به این دلیل که لباس فرعون بوده نهی کرده است.(1)

2.اگر شخصی با استفاده از رنگ یا لباس خاصی خود را انگشت نمای دیگران کند و به اصطلاح لباس شهرت بپوشد. پوشیدن لباس شهرت در دین اسلام نهی شده و می بایست از آن دوری کرد.

3.بر خی از رنگ‌ها اثر روحی و روانی نامطلوبی بر انسان یا بر اعمال عبادی او می گذاردکه بشر ممکن است از فلسفه وجودی آنها بی اطلاع باشد. برای نمونه

استفاده از لباس سیاه در نماز خوشایند نیست و کراهت دارد.(2)

اثر حجاب در زندگی شخصی و اجتماعی

پیش از آغاز مباحث این بخش بیان این نکته ضروری است که مقصود از حجاب، پوشش و بیان کیفیت آن این نیست که صرفا بانوان بایستی به این مسائل توجه کرده و آن‌ها  را رعایت کنند؛ بلکه این موضوع شامل آقایان نیز خواهد بود. در دین مبین اسلام همانگونه که بر پوشش صحیح زنان سخن ها مطرح شده برای لباس مناسب مردان نیز تاکیدهای فراوانی شده است.

بررسی دو دیدگاه نسبی و مطلق بودن حجاب

نسبی بودن حجاب، که از امور اخلاقی به حساب می آید به این معنا است که نسبت به گروهی ضروری بوده و نسبت به گروهی دیگر ضرورت ندارد، از لحاظ زمانی  می تواند در برهه ای بسیار پسندیده باشد اما نسبت به زمانی دیگر ناپسند است؛ در مقابل این دیدگاه، دیدگاه مطلق بودن حجاب به این معنی است که هیچ تفاوتی میان افراد و زمان‌های مختلف وجود نداشته و این عنصر اخلاقی میان همه به تفکیک جنسیت یکسان است. پیش از پرداختن به این مسائل و پاسخ به  آن‌ها باید توضیح کوتاهی در مورد حسن و قبح عقلی بدهیم و سپس نتیجه گیری بحث انجام شود.

حسن و قبح عقلی

حسن و قبح افعال و کارهای انسان در یک تقسیم بندی شامل دو قسمت عقلی و غیر عقلی می شود. حسن و قبح غیر عقلی به اموری گفته می شود که زیبایی یا زشتی آن‌ها با حواس پنجگانه دیده شده و برای درک آن نیاز به چیزی جز حواس پنجگانه نیست زیرا آن امر ظاهری است و درک آن هم با حواس درک کننده امور ظاهری انجام می شود. مثل زیبایی چهره یا اشیا زیبا.

اما در برابر آن حسن و قبح عقلی قرار دارد و جایگاه آن در جایی است که زیبایی و زشتی با حواس پنج گانه قابل درک نباشد. مثلا اینکه شخصی فرد غریبی را راهنمایی کند و او را مورد لطف خود قرار دهد. این خوبی را عقل درک می کند، از این جهت است که به آن حسن و قبح عقلی می‌گویند.

پس از ابهام زدایی از معنای حسن و قبح عقلی باید بگوییم که برخی از دانشمندان همچون ارسطو قائل به اینند که حجاب و بطور کلی امور اخلاقی بر پایه  حسن و قبح عقلی استوار است و عقل  حکم می‌کند که حجاب خوب است و پس باید رعایت شود یا بد است و نباید رعایت شود. براین اساس اگر روزی عقل حجاب را موضوعی قبیح تلقی کرد باید از نظر عقل تبعیت کرده و حجاب را به کناری گذاشت. این دیدگاه حکم دین را بی اثر دانسته و معتقد است دین تنها در جایی حکمفرما بر موضوع است که عقل بی اثر و ناتوان از تحلیل باشد. پس زمانی که عقل می تواند وجود یا عدم وجود حجاب را درک کرده و برای آن تصمیم بگیرد پس لازم نیست به دین توجه ای شکل گیرد.

نسبیت حجاب و اخلاق در کلام شهید مطهری

مرحوم شهید مطهری در بیان مسئله تسبی یا مطلق بودن اخلاق می فرماید: «معنای اخلاق نظام دادن به غرایز است. چنانکه طب نظام دادن قوای بدنی است، اخلاق نظام دادن قوای روحی است.پایه طب بر حسن و قبح عقلی نیست. پایه اخلاق هم بر حسن و قبح عقلی نیست. انسان از لحاظ روحی دارای نیروهایی است، دارای غرایزی است. هریک از این نیروها تکالیفی (به عهده انسان‏)دارند؛ یعنی انسان باید حد هر نیرویی را نگاه بدارد و بفهمد که آن قوّه و نیرو چه مقدار لازم دارد، نه بیشتر بدهد و نه کمتر.»(3)

مرحوم شهید مطهری در ادامه، اخلاق را ورزش و تقویت کننده روح معرفی کرده و می فرماید:

«تمام قوای بدنی را باید ورزش داد. قوای روحی هم همین‏طور، مخصوصاً قوای عالی انسانی را، قوّه اراده را، قوّه عقل را، فکر را، تمرکز فکر را، اینها را باید تقویت کرد. اینها اخلاق است. پایه اخلاق این است که اراده انسان قوی و نیرومند باشد؛ یعنی اراده انسان بر شهوتش حکومت کند، بر عاداتش حکومت کند، بر طبیعتش غالب باشد. چطور؟ یعنی شخص آنچنان با اراده باشد که اگر تشخیص داد که باید این کار را کرد، تصمیم بگیرد و هیچ طبیعتی نتواند جلو او را بگیرد.»(4)

سپس در ادامه می فرماید: «غرضم این جهت است که وقتی حقیقت اخلاق این باشد که هر صفتی از صفات انسان، هر نیرویی از نیروهای انسان حقی دارد که باید به آن داده شود و انسان وظیفه‏ای در قبال آن دارد، وقتی معنای اخلاق این باشد که جنبه‏های انسانی وجود انسان مخصوصاً عقل و اراده را باید آنقدر تربیت کرد و به آن نیرو داد که سایر قوا تحت سیطره‏اش باشد، دیگر نمی‏توان گفت که اخلاق در زمانها و مکانهای مختلف فرق می‏کند، من باید یک جور اخلاق داشته باشم و شما جور دیگر، یک زمان یک جور اخلاق داشته باشم زمان دیگر جور دیگر.»(5)

پس با این توصیفات، مشخص شد که حجاب امری مطلق و ثابت بوده که باید در جهت تحقق این عمل شایسته تلاش کرد.

تاثیر حجاب در زندگی شخصی و خانوادگی

مقصود از بیان مقوله حجاب و پوشش درباره شخص و خانواده، مصونیت و محفوظ ماندن از نگاه ناپاک، خطرات و عوارض ناشی از آن است. نگاه‌های ناپاکی که اگر با فرد محجوب برخورد کند انگیزه چندانی برای مزاحمت او ندارند؛ زیرا که او را فردی بی رغبت به شهوت رانی و امور مرتبط با آن می دانند. این نگاه و نگرش، نوعی مصونیت و ایمنی است که فرد محجوب بدون آن‌که سخنی بگوید یا عملی انجام دهد از آن برخورد دار می شود. شخص با حجاب ظاهری و باطنی، منافع و لذات را در نهاد خانواده و همسر خود می بیند و به  هیچ شخصی اجازه ضربه زدن به حریم خانواده اش را نمی دهد.

بی تردید حجاب و پوشش صحیح در زن و مرد موجب تحکیم خانواده و روابط بین زوجین می شود و نوعی مصونیت در برابر خطرات بیرونی را برای او به ارمغان می آورد.

حجاب در اجتماع و پیامدهای آن

زمانی که حضور فردی در اجتماع به نحو محجوب و با پوششی مناسب باشد این پیام را به افراد جامعه می رساند که اجازه  چشم‌چرانی و سواستفاده از او را ندارند. این نکته از لحاظ اجتماعی آثار بسیار مثبتی دارد که از جمله آن‌ها ایمنی افراد جامعه از هوسران‌ها، سلامت روحی و روانی جامعه و فراهم شدن فضای پاک امنی برای حضور زنان در جامعه می باشد.

حفظ کرامت زن هر چه بیشتر در افراد گسترش یابد ریشه‌های بدحجابی و آثار منفی آن از جامعه اسلامی ایران برچیده می شود. زیرا یکی از دلایل اصلی بدحجابی در اجتماع، نیاز به دیده شدن است که موجب حضور با لباس نامناسب در اجتماع می شود.

حجاب مسئله‌ای اجتماعی یا شخصی

اگر با دقت به این مسئله توجه کنیم در می یابیم که مسئله حجاب بسیار فراتر از یک مسئله شخصی است؛ کل جامعه از آن متأثر بوده و همانطور که گفته شد موجب سلامت روحی و روانی جامعه می شود. مسئله ای که اگر رعایت شود موجب جذاب شدن و رسیدگی بیشتر مردان به همسران خود شده و اثرات مثبت آن کل جامعه را در بر می گیرد. در واقع فردی که حجاب را رعایت می کند موجب می شود آقایان با نگاه به او تحریک نشوند و نوعی تنوع پسندی در انها ایجاد نشود که در نهایت موجب کم رغبتی آن مرد به همسرش شود.

حجاب در اسلام و ادیان دیگر

دین مبین اسلام از جمله ادیانی است که سفارش ویژه ای به مسئله  حجاب و پوشش کرده است. از جمله  آن بیان نورانی امام محمد باقر(ع) است که در آن لزوم حجاب یاد می شود:

امام باقر(ع): «دختر هنگامی که حد بلوغ(شرعی) رسید، باید روسری داشته باشد.»(6)

همچنین امام رضا(ع) در این باره فرموده: «پسر هنگامی که به سن بلوغ رسید ، زن باید حجاب را رعایت کند و سر خود را از او بپوشاند.»(7)

افزون بر اسلام ادیان دیگر هم به این مسئله اهمیت می دهند و حجاب مسئله ای نیست که اسلام آن را اختراع کرده باشد. به عنوان مثال ایرانیان باستان برای مسئله حجاب اهمیت بسیاری قائل بوده و پیش از اسلام به این امر اهتمام داشته اند. هم اکنون زنان یهودی نیز حجاب کامل بر سر می گذراند.

اگر چه بعضی از کشور هایی همچون فرانسه و ترکیه قانون منع حجاب را در کشورشان به اجرا گذاشته اند؛ اما این مسئله تحت تاثیر مسائل سیاسی است و تاثیری در واقعیت و هستی حجاب ندارد.

حجاب حضرت فاطمه(س) چگونه بود

آنچه از زندگی کوتاه اما عمیق حضرت زهرا(س) به دست ما رسیده این است که ایشان در سراسر زندگی خود الگویی برای زنان در زمینه حجاب و عفاف بوده اند. تا جایی که وقتی فرد نابینایی وارد خانه می شود حضرت زهرا(س) از آن محل می رود و زمانی که رسول خدا(ص) دلیل این کار را از ایشان می پرسند، حضرت به ایشان عرض می کند: هر چند که او مرا نمی بیند ولی من او را میبینم و او بوی مرا احساس می کند.» در طول زندگی حضرت زهرا(س) حتی یک مورد از بدحجابی در خانه و اجتماع گزارش نشده و این امر گواهی بر الگو بودن ایشان برای زنان امروزی در آن زمینه است.

حجاب از دیدگاه امام خمینی(ره)

از نظر امام خمینی حجاب برای زنان بایستی به نحوی باشد که حجاب او را حفظ کند. ایشان حجاب را در چادر ندیده بلکه نوع چادر را کامل ترین نوع حجاب می داند. ایشان از حجاب با عنوان مانعی برای رشد لذایذ نفسانی نام می برد و می فرماید: «آری در اسلام زن باید حجاب داشته باشد، ولی لازم نیست که چادر باشد. بلکه زن می تواند هر لباسی را که حجابش را به وجود آورد اختیار کند. ما نمی توانیم و اسلام نمی خواهد که زن به عنوان یک شی  و یک عروسک در دست ما باشد. اسلام می خواهد شخصیت زن را حفظ کند و از او انسانی جدی و کارآمد بسازد. ما هرگز اجازه نمی دهیم تا زنان فقط شیئی برای مردان و آلت هوسرانی باشند.»(8)

خلاصه و نتیجه گیری بحث

از مجموع مطالب بالا به این نتیجه رسیدیم که حجاب از اموری است که اثر اجتماعی آن بسیار مهمتر از اثر شخصی و خانوادگی آن است و جامعه به واسطه  پوشش صحیح می تواند ارزشهای خود را حفظ و نگه داری کند. زیرا حجاب و رعایت آن از مفاهیم اخلاقی است و باید جهت حفظ آن تلاش کرد و اثرات مثبت آن مخصوص کشورهای اسلامی نیست.

 اگر همه جوامع و کشورهای مختلف از متنوع گرایی مضر و بی فایده فاصله بگیرند و پوشش صحیح و فرهنگ درست را در جامعه خود حفظ کنند، اثرات آن نه نتها در زندگی شخصی افراد بلکه در کل جامعه نمایان می شود و همه جامعه فهم شیرین آن را می چشند. امید است که با برنامه ریزی در این زمینه و ارائه پوشاک مناسب به بازار قدرت اختیار برای خرید مردم را افزایش دهیم و موجب حفظ ارزشها و سلامت روجی و روانی جامعه شویم.

/502/9453/گ

 گردآوری و تألیف: مهدی نبگانی

--------------------------------

منابع

1.الحدائق الناظره، ج 7 ص 611

2. عروه الوثقی، آیت الله سید محمد کاظم طباطبایی، ج 1، ص 3

3.اسلام و نیازهای زمان، ج 1، ص 209

4.اسلام و نیازهای زمان، ج 1، ص 212

5.همان

6.وسائل الشیعه، ج 14، ح1، ص 145

7،وسائل الشیعه، ج 14، ح 4، ص 145

8.صحیفه نور، ج 3، ص 499